Η αφορμή είναι η φημολογούμενη κατάργηση της Αντιγόνης που τελικά διεψεύσθη αλλά η αιτία μάλλον είναι η ιστορία του Σταυριανού. Και η ουσία είναι το νόημα που ψάχνουμε κάθε μέρα, κάθε σαρανταπεντάλεπτο, όταν μπαίνουμε σ’ αυτή την σύγχρονη αίθουσα διδασκαλίας, στην οποία μας περιμένουν 25 παιδιά με μεγάλη όρεξη να μας ακούσουν να τους ξαναμάθουμε τον αόριστο β’, στα μάτια των οποίων νιώθουμε τον σεβασμό τόσο απέναντί μας όσο και απέναντι στο δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα…
Η ουσία είναι το νόημα που ψάχνουμε, όταν κάθε φορά βλέπουμε ότι αυτό που έχουμε εμείς στο μυαλό μας, η διδακτέα ύλη, είναι τόσο μακριά και από αυτό που θέλουν αλλά και από αυτό που θέλουμε εμείς (ίσως). Και βέβαια οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί βρίσκουν την εύκολη λύση, τη σανίδα σωτηρίας που δεν είναι άλλη από την διδακτέα ύλη. Αυτήν ξέρουμε, αυτήν εμπιστευόμαστε. Αυτή μας δίνει και το «νόημα» που ψάχνουμε. Αυτή δίνει και το «νόημα» που δεν ψάχνουν τα παιδιά αλλά τους το επιβάλλουμε να έχουν.
Και έρχονται όμως κάποιες στιγμές, που είτε το φέρνει η συζήτηση, είτε το φέρνουν τα ίδια τα κείμενα και νιώθεις τα μάτια των παιδιών να «λαμπυρίζουν» -συγγνώμη για την ποιητικώς αφελή μεταφορά αλλά αυτό συμβαίνει-, νιώθεις τα κεφάλια να σηκώνονται, νιώθεις να λύνονται οι γλώσσες, ανακαλύπτεις παιδιά που δεν είχαν μιλήσει καθόλου όλη τη χρονιά πως έχουν λόγο και μάλιστα συγκροτημένο καλύτερα από του απουσιολόγου, νιώθεις τελικά το νόημα, γυρίζεις σπίτι σου και λες «επιτέλους σήμερα τα κατάφερα».
Ασφαλώς αυτό μπορείς να το πετύχεις με διάφορους τρόπους. Ίσως και μ’ ένα διαδραστικό πίνακα. Ίσως και με ένα πείραμα στο εργαστήριο Φυσικής. Ίσως και με μια συζήτηση στα Θρησκευτικά για την ευθανασία ή τη σωτηρία της ψυχής. Ίσως. Και μάλλον συμβαίνει σε κάθε γνωστικό αντικείμενο. Οι φιλόλογοι όμως έχουν την τύχη να έχουν μπροστά τους πολύ τέτοιο υλικό. Έχουν όλα αυτά τα καταπληκτικά κείμενα που δονούνται από ορμή, αμφισβήτηση, από άρνηση υποταγής, έχουν όλα αυτά τα κείμενα γραμμένα από ή για ανθρώπους που έσπασαν ή που θέλησαν να τα βάλουν με κατεστημένες αρχές, επιστημονικά αξιώματα, παραδοσιακές αξίες. Οι φιλόλογοι έχουμε την τύχη να έχουμε το υλικό της επανάστασης.
Ας γεμίσουμε λοιπόν την εκπαίδευση με κείμενα αντίστασης.
Ας γεμίσουμε την εκπαίδευση με κείμενα ανατροπής, με κείμενα αμφισβήτησης, από τον Αιμίλιο του Ρουσσό και την Εγκυκλοπαίδεια των Γάλλων Διαφωτιστών, από το Κατηγορώ του Ζολά μέχρι την Απολογία του Σωκράτη.
Ας γεμίσουμε την εκπαίδευση με λογοτεχνικούς ήρωες που το μυαλό τους δούλεψε με έναν διαφορετικό τρόπο από το συνηθισμένο, από τον Ρασκόλνικωφ του Ντοστογιέφσκι μέχρι τον Αλέξη Ζορμπά του Καζαντζάκη, και τον Πεισθέταιρο του Αριστοφάνη, και από τον Προμηθέα του Αισχύλου μέχρι την Αντιγόνη φυσικά του Σοφοκλή.
Ας γεμίσουμε την εκπαίδευση με ιστορικά κείμενα που θέλησαν να αλλάξουν τον κόσμο, από την Πολιτεία του Πλάτωνα μέχρι την ομιλία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ.
Ας γεμίσουμε την εκπαίδευση με ιστορίες αμφισβήτησης. Μόνο η ιστορία της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας φτάνει. Μόνο ο διάλογος Θαλή, Αναξίμανδρου, Αναξιμένη φτάνει. Μόνο ο διάλογος Πλάτωνα, Αριστοτέλη φτάνει για να δείξει στα παιδιά ότι αυτό που λέει ο δάσκαλος έχει αξία όχι μόνο αν υιοθετηθεί αλλά αν ανατραπεί.
Ας γεμίσουμε την εκπαίδευση με πολιτικά κείμενα. Κείμενα ανατρεπτικά, κείμενα αναρχικών που αμφισβητούν την εργασία ίσως, την αστική ηθική, κείμενα πολιτικών εξορίστων.
Ξαναφέρτε, ως αριστερή κυβέρνηση, την ιστορία του Σταυριανού στην α’ λυκείου. Κάποιος θα θυμάται αυτό το φοβερό βιβλίο που αποσύρθηκε επειδή ήταν ανατρεπτικό. Τι λαμπρότερος τίτλος τιμής! Το μόνο βιβλίο που θυμάται αυτή η τυχερή χρονιά τη δεκαετία του ’80 που διάβασε επιτέλους μια άλλη ιστορία, η οποία άλλαξε τον τρόπο που βλέπαμε τον κόσμο.
Μη φοβάστε. Τα παιδιά δεν θα αρχίσουν να πετάνε μολότοφ. Μη φοβάστε, δεν θα ανατρέψουν το σύστημα. Δεν θα κάψουν την Αθήνα. Να μάθουν να αμφισβητούν θέλουμε. Μη φοβάστε. Εξάλλου αυτή η αμφισβήτηση είναι πολύ «δυτική», πολύ «καπιταλιστική», πολύ «παραδοσιακά ελληνική». Αλλά και η μόνη νεανική. Η αμφισβήτηση του Σήμερα.
Μη φοβάστε, το σύστημα έχει τον τρόπο να εκμεταλλευτεί αυτή τη δημιουργική νεολαία. Στην καλύτερη περίπτωση τα παιδιά αυτά θα γίνουν creative managers σε διαφημιστικές εταιρείες! Μη φοβάστε λοιπόν. Το σύστημα και η εξουσία σας δεν απειλείται.
Απ’ την άλλη όμως, είναι και το μόνο όπλο που έχουμε απέναντί τους. Και για να ξαναγυρίσουμε στην αρχή της επιστολής μας, είναι και ο μόνος τρόπος που έχουμε εμείς οι εκπαιδευτικοί να δώσουμε λίγη ουσία στην καθημερινή μας επαφή με τα παιδιά. Το μόνο ουσιαστικό μήνυμα που μπορούμε να τους πούμε: Αμφισβητείστε μας!
Μην σκεφτείτε λοιπόν ποτέ ως Κρέοντες να στραφείτε κατά της Αντιγόνης. Ο αγώνας αυτός έχει κριθεί εδώ και αιώνες.
Χ.Κ., φιλόλογος
