Οι δανειστές ελάφρυναν τα προαπαιτούμενα του Δεκεμβρίου, αλλά φόρτωσαν στην πρώτη αξιολόγηση το πακέτο των πιο σκληρών μεταρρυθμίσεων- Ατελέσφορες ασκήσεις «συναίνεσης» από την κυβέρνηση
Του Γιάννη Κιμπουρόπουλου
«Ευρύ διάλογο με την κοινωνία», υποσχόταν η ανακοίνωση του Κυβερνητικού Συμβουλίου Κοινωνικής Πολιτικής (ΚΥΣΚΟΙΠ) της περασμένης Τετάρτης, που ενέκρινε τις βασικές κατευθύνσεις της ασφαλιστικής μεταρρύθμισης, βάσει της εισήγησης του υπουργού Εργασίας. Πού ακριβώς, μεταξύ ποιων θα γίνει ο διάλογος, σε ποιο χρονικό πλαίσιο, ποιοι θα εκπροσωπήσουν την «κοινωνία» παραμένει μυστήριο. Το μόνο πεδίο διαλόγου που άνοιξε η κυβέρνηση είναι αυτό της σύγκλησης του Συμβουλίου Πολιτικών Αρχηγών. Η χρήση των κομμάτων συμπολίτευσης και αντιπολίτευσης ως υποκατάστατου της κοινωνίας, με στόχο τη διαμόρφωση «εθνικής γραμμής» είναι πια παλιομοδίτικο τρικ. Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ έχει απέναντί της μια μνημονιακή αντιπολίτευση (ουσιαστικά σ’ αυτήν μόνο απευθύνεται) σε κατάσταση αποσύνθεσης. Το να της ασκήσει πιέσεις «εθνικής» στήριξης είναι εύκολο, εκκλησία κλέβει από μιαν άποψη. Όμως, ακόμη κι αν η στήριξη αυτή εξασφαλιζόταν -πράγμα αμφίβολο- θέλει πολύ φαντασία να τη μεταφράσεις σε στήριξη της κοινωνίας. Εκτός αν το ζητούμενο είναι η «εθνική συναίνεση» ενάντια στην κοινωνία.
Επί της ουσίας γι’ αυτό πρόκειται. Η χάραξη «εθνικών κόκκινων γραμμών» στο ασφαλιστικό, για παράδειγμα, είναι μια άνευ ουσίας διαδικασία. Με την ψήφιση του 3ου Μνημονίου κυβέρνηση και μνημονιακή αντιπολίτευση έχουν αποδεχθεί πλήρως τις «κόκκινες γραμμές» των δανειστών, δηλαδή περικοπές ύψους 3,5 δισ. ευρώ στην κρατική χρηματοδότηση του ασφαλιστικού συστήματος μέχρι το 2017, όπως επίσης την οριστική εξάλειψη του κοινωνικού χαρακτήρα του και τη μετάβαση σε ένα κεφαλαιοποιητικό σύστημα από το οποίο θα προκύψουν δραστικές περικοπές στις συντάξεις.
Λίστα «κατανόησης»
Κι επειδή η εξασφάλιση της συναίνεσης της αντιπολίτευσης φαίνεται εξαιρετικά αμφίβολη, το μόνο πεδίο ενεργού συναίνεσης που διαθέτει η κυβέρνηση είναι αυτό που εξασφαλίζει με τους δανειστές. Η λίστα με τα 13 προαπαιτούμενα στα οποία κατέληξε το EuroWorkingGroup για την υποδόση του 1 δισ. ευρώ χαρακτηρίζεται από μια διάθεση πολιτικής «κατανόησης» και χρονικής διευκόλυνσης της κυβέρνησης από τους δανειστές. Μέχρι τις 15 Δεκεμβρίου θα πρέπει να έχουν νομοθετηθεί μέτρα που αφορούν: τη διαχείριση κόκκινων δανείων από μη τραπεζικά ιδρύματα, το νέο μισθολόγιο στο Δημόσιο, αποκρατικοποιήσεις και έναρξη διαδικασίας συγκρότησης του νέου ΤΑΙΠΕΔ, ιδιωτικοποίηση ΑΔΜΗΕ, ξεπλοκάρισμα μεγάλων έργων ΕΣΠΑ (κυρίως αυτοκινητόδρομοι) κλειστά επαγγέλματα, άνοιγμα αγορών ποτών και καυσίμων, Πτωχευτικό Δίκαιο νοικοκυριών, χωροταξικό-Δασικός Νόμος, τιμολόγηση διαγνωστικών κέντρων, σχέδιο ανεξαρτητοποίησης Γενικής Γραμματείας Δημοσίων Εσόδων, λαθρεμπόριο καυσίμων, τριγωνικές συναλλαγές, επιτροπή έγκρισης αξιολόγησης των Διοικήσεων στις τράπεζες.
Από τη λίστα των προαπαιτούμενων λείπουν το μείζον ασφαλιστικό, τα εργασιακά, το δεύτερο σκέλος ρύθμισης των κόκκινων δανείων που αφορά τη δυνατότητα πώλησης στα distress funds και τα επιχειρηματικά δάνεια (αναθεώρηση Νόμου Δένδια για εκκαθάριση επιχειρήσεων με πρωτοβουλία των πιστωτών) το νέο φορολογικό νομοσχέδιο, με έμφαση στη φορολόγηση των αγροτών, τα ενοίκια κ.λπ.
Οι δανειστές δεν βιάζονται
Το ότι αυτά τα ακανθώδη ζητήματα, με πιο κρίσιμο το ασφαλιστικό, δεν υπάρχουν στη λίστα των προαπαιτούμενων, δεν σημαίνει ότι φεύγουν από το προσκήνιο. Απλώς μετατίθενται ως προαπαιτούμενα της πρώτης αξιολόγησης του 3ου Μνημονίου, που με τη σειρά της μετατίθεται για τις αρχές του 2016, χωρίς κάποιο σαφές δεσμευτικό χρονοδιάγραμμα από την πλευρά των δανειστών. Μαζί τους μετατίθεται και η υπεσχημένη συζήτηση αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους που, βάσει της καλοκαιρινής κυβερνητικής αφήγησης, θα ήταν το μεγάλο αντιστάθμισμα της συνθηκολόγησης μέχρι το φθινόπωρο. Προφανώς οι δανειστές δεν βιάζονται καθόλου, άλλωστε με δεδομένες τις εξελίξεις στα μέτωπα του πολέμου στη Συρία και της τρομοκρατίας, η ελληνική εκκρεμότητα πέφτει πολύ χαμηλά στη λίστα των προτεραιοτήτων. Έχει, εξάλλου, υποβαθμιστεί θεαματικά και η πίεση του ΔΝΤ στο ζήτημα του χρέους κι αυτό για δύο, κυρίως, λόγους:
Πρώτον, γιατί ο απολογισμός της τρίτης ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών, που οδηγεί σε περαιτέρω ιδιωτικοποίησή τους, περιορίζει την ανάγκη κρατικής ενίσχυσης μέσω ΤΧΣ περίπου στα 6 δισ. ευρώ. Αυτό σημαίνει ότι από το ποσό των 86 δισ. δανείου που έχει προϋπολογιστεί μπορεί να μη χρειαστεί να χρησιμοποιηθούν πάνω από 66-67 δισ. ευρώ. Επομένως, η επιζητούμενη οικονομική συμβολή του ΔΝΤ στο 3ο Μνημόνιο περιορίζεται δραστικά, ίσως και να εκμηδενίζεται.
Δεύτερον, το ΔΝΤ έχει επιμείνει -και κατά τα φαινόμενα έχει εισακουστεί- η αναδιάρθρωση του χρέους να συναρτηθεί στενά με τη μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού και το δραστικό περιορισμό του δημοσιονομικού κόστους του, δηλαδή της κρατικής ενίσχυσης, σε ποσοστό 7,5% του ΑΕΠ το πολύ. Κατά κάποιο τρόπο, το ΔΝΤ έχει επιβάλει τη χρήση των ασφαλιστικών πόρων και των μελλοντικών συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων στην ελάφρυνση του χρέους.
Σκληρές μεταρρυθμίσεις
Αυτό που εκ πρώτης όψεως φαίνεται ως πολιτική και χρονική διευκόλυνση της κυβέρνησης, στην πραγματικότητα είναι η διαμόρφωση ενός ασφυκτικού και πολύ πιεστικού πλαισίου για την πρώτη αξιολόγηση του προγράμματος, από την οποία εξαρτάται όχι μόνο η όποια επιμήκυνση του χρέους, αλλά και η εκταμίευση επιπλέον δανειακών δόσεων περίπου 5 δισ. ευρώ. Έτσι, εφόσον η κυβέρνηση περάσει τον κάβο της δεύτερης λίστας προαπαιτούμενων μέχρι τις 15 Δεκεμβρίου και καταφέρει να πληρώσει υποχρεώσεις ύψους 1,4 δισ. προς το ΔΝΤ τον ίδιο μήνα (για εκεί άλλωστε προορίζεται η εκκρεμούσα υπο-δόση 1 δισ.), αμέσως μετά έχει έναν τεράστιο όγκο σκληρών απαιτήσεων που θίγουν τη μεγάλη πλειοψηφία της κοινωνίας και θα θέσουν σε μια ακόμη δοκιμασία την κυβερνητική πλειοψηφία. Απαριθμούμε: Ασφαλιστικό-συνταξιοδοτικό με τα γνωστά χαρακτηριστικά και με περικοπές άμεσης εφαρμογής από 1/1/2016, Μεσοπρόθεσμο Πρόγραμμα 2016-2019 με δημοσιονομικές δεσμεύσεις για πλεονάσματα 3,5% του ΑΕΠ, πώληση κόκκινων δανείων, αναθεώρηση ρυθμίσεων για επιχειρηματικά κόκκινα δάνεια, συλλογικές συμβάσεις, ομαδικές απολύσεις, συνδικαλιστικός νόμος (απεργίες και λοκ-άουτ), μεταρρύθμιση κοινωνικής πρόνοιας με στόχο την εξοικονόμηση 0,5% του ΑΕΠ τον χρόνο (900 εκατ.), φορολογία αγροτών, οριστικοποίηση πώλησης 14 αεροδρομίων κ.ά.
Εκβιασμός μέσω Σένγκεν
Στην πίεση που ασκεί το ήδη βαρύ φορτίο της πρώτης αξιολόγησης, όποτε κι αν αυτή αρχίσει, θα πρέπει να προσθέσουμε και τους μοχλούς που διαθέτουν οι δανειστές, πέραν του Μνημονίου. Ο κυριότερος από αυτούς είναι το Προσφυγικό. Εκτός από τη Μέρκελ, που με κάθε ευκαιρία θυμίζει την υποχρέωση της Ελλάδας να συνεργαστεί με την Τουρκία για την περιφρούρηση των εξωτερικών συνόρων της Ε.Ε., ο πρόεδρος του Eurogroup, Γερούν Ντάισελμπλουμ, μιλώντας σε γερμανική εφημερίδα (Handelsblatt) άσκησε ένα διακριτικό αλλά σαφέστατο εκβιασμό: Εάν η Ε.Ε. δεν καταφέρει να φυλάξει τα εξωτερικά της σύνορα βοηθώντας την Ελλάδα, «τότε θα πρέπει να συνεργαστούμε στη βάση ενός μικρότερου κύκλου χωρών. Τότε θα έρθει το μίνι-Σένγκεν που, αναμφίβολα, δεν είναι η καλύτερη λύση».
Τι θέλει να πει ο ποιητής; Ή η Ελλάδα αποδέχεται ευρωπαϊκή επιτήρηση των συνόρων της (και εμμέσως ευρω-τουρκική) για την απώθηση των προσφύγων ή βγαίνει από τον κύκλο των 25 χωρών της Συνθήκης Σένγκεν, προφανώς μαζί με αρκετές άλλες χώρες. Διόλου τυχαία, οι Financial Times, επικαλούμενοι Ευρωπαίο αξιωματούχο, υποστηρίζουν ότι η Ελλάδα θα απειληθεί με αποκλεισμό από την Σένγκεν, αν συνεχίσει να δέχεται μετανάστες και να τους επιτρέπει να συνεχίσουν το ταξίδι τους στις άλλες χώρες και αν δεν ζητήσει προστασία των συνόρων της από την Frontex.
Τελικά, αποδεικνύεται ότι η κυριαρχία μιας χώρας είναι σαν το πουλόβερ. Όσο ανώδυνα κι αν αρχίσει το ξήλωμά της, ας πούμε απ’ το Γενικό της Λογιστήριο, στο τέλος δεν μένει τίποτα ανέγγιχτο. Ούτε τα σύνορά της.
