Επιμέλεια: Βάννα Σφακιανάκη
Στις 15 Φεβρουαρίου έληξε η δημόσια διαβούλευση για τις πρώτες τρεις Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες (ΕΠΜ) περιοχών του Δικτύου Natura 2000. Πρόκειται για τις ΕΠΜ των Περιφερειακών Ενοτήτων α) Έβρου και Ροδόπης (μέρους), β) Ρεθύμνου (μέρους), Ηρακλείου και Λασιθίου και γ) Λακωνίας (μέρους) και Μεσσηνίας. (1) Οι ΕΠΜ είχαν ανατεθεί σε μελετητικά γραφεία το 2019, για 23 ευρύτερες περιοχές, με ομαδοποιημένες τις 446 περιοχές στη χώρα μας, που έχουν ενταχθεί είτε ως Τόποι Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ) σύμφωνα με την Οδηγία των Οικοτόπων (Οδηγία 92/43/ΕΟΚ), είτε ως Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) σύμφωνα με τις Οδηγίες για τα πτηνά (Οδηγία 79/409/ΕΟΚ, και 2009/147/ΕΚ).
Αυτό που έχει σχολιαστεί σε πολλές περιπτώσεις μέχρι τώρα, είναι οι προκλητικά μεγάλες καθυστερήσεις στην όλη διαδικασία . Εκτός από τις καθυστερήσεις όμως, που επέτρεπαν και επιτρέπουν την εκμετάλλευση του κενού από προστασία χρόνου, εξαιρετικά κρίσιμο είναι και το αν και κατά πόσο οι ΕΠΜ θα εκπληρώνουν το ρόλο τους, όταν το κυρίαρχο μέλημα του πολιτικού συστήματος είναι να μην δημιουργούνται εμπόδια στους «επενδυτές»! (2)
Στις ΕΠΜ που αναρτήθηκαν επιβεβαιώνεται με δραματικό τρόπο, ότι κυβερνητικές δηλώσεις του τύπου «η προστασία του περιβάλλοντος δεν εμποδίζει αλλά υποστηρίζει την ανάπτυξη» είναι χωρίς περιεχόμενο. Βέβαια αυτό είχε προαναγγελθεί: στην πανηγυρική έναρξη της μελέτης της Κρήτης, το Νοέμβριο του 2019, οι παρευρισκόμενοι είχαν ενημερωθεί ότι το ζητούμενο είναι να βρεθεί μια χρυσή τομή συμφερόντων ανάμεσα στους κατοίκους των περιοχών, τους χρήστες και τους επενδυτές!
Οι ΕΠΜ επικαλούνται την αυστηρή τήρηση κανόνων που τους έχουν επιβληθεί και από τους οποίους προκύπτουν δύο κατηγορίες περιορισμών.
- Ο ένας κανόνας αφορά στο αποκλειστικό μέλημα των ΕΠΜ να προστατεύσουν είδη και οικοτόπους, αφήνοντας εκτός θεώρησης προστασίας τοπία και φυσικούς σχηματισμούς. Την ίδια στιγμή αποκαλύπτεται ότι για πολλά είδη και οικοτόπους δεν υπάρχει έρευνα πεδίου!
- Ο δεύτερος κανόνας είναι ο χωρικός περιορισμός των ΕΠΜ στα όρια των περιοχών του Δικτύου Natura 2000, που καταλήγει να εξαιρεί περιοχές που εκτείνονται έξω από τα όρια αυτά, όπως Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά (IBA), Καταφύγια Άγριας Ζωής και άλλες περιοχές φωλεασμού και τροφοληψίας των προστατευτέων ειδών, με αποτέλεσμα να μην προστατεύονται ούτε τα είδη και οι οικότοποι. Μαζί με τον κατακερματισμό του χώρου, κατακερματίζεται και η περιβαλλοντική νομοθεσία και νομολογία που επιβάλλει την ολοκληρωμένη προστασία όλων των παραπάνω.
Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες χωρίς εγκεκριμένες προδιαγραφές και χωρίς Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων!
Σε αντίθεση με τον χωροταξικό και πολεοδομικό σχεδιασμό, οι Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες (ΕΠΜ) εκπονούνται χωρίς εγκεκριμένες προδιαγραφές! Ίσως δεν είναι ευρύτερα γνωστό ότι οι μεγαλύτερες καθυστερήσεις στην εκπόνηση μελετών πολεοδομικού – χωροταξικού σχεδιασμού έχουν προκληθεί από τις καθυστερήσεις στη σύνταξη και έγκριση τέτοιων προδιαγραφών, κάθε φορά που άλλαζε η κυβέρνηση και ο χωροταξικός – πολεοδομικός νόμος. Για τις ΕΠΜ, το Υπουργείο Περιβάλλοντος αντί να συντάξει και να εγκρίνει προδιαγραφές, είχε αναθέσει το έργο αυτό, όπως και το συντονισμό των μελετητικών γραφείων, σε συγκεκριμένο γραφείο μελετών και όλα τα ζητήματα «λύθηκαν» μέσα σε κλειστές συσκέψεις, μεταξύ του Υπουργείου, του Συντονιστή και των μελετητικών γραφείων! Ακόμα και τα σενάρια εναλλακτικών λύσεων που συντάχθηκαν, αναγκαία στον περιβαλλοντικό σχεδιασμό, ουδέποτε έγιναν γνωστά στο κοινό ούτε τέθηκαν σε διαβούλευση.
Το τέλος του χωροταξικού – πολεοδομικού σχεδιασμού;
Μπορεί ο χωροταξικός – πολεοδομικός σχεδιασμός να χαρακτηρίζεται εδώ και πολλά χρόνια, εργαλειοποιημένος και προσχηματικός. Μπορεί να ασκείται με πολιτικές προτεραιότητες την «ανάπτυξη» και τις «μεγάλες επενδύσεις». Μπορεί τα μεγάλα έργα υποδομών πρώτα να «χωροθετούνται» και μετά να εντάσσονται στο σχεδιασμό, με τελευταίο κραυγαλέο παράδειγμα τα έργα στις λιγνιτικές περιοχές. Σήμερα όμως, ο περιβαλλοντικός σχεδιασμός απεμπολώντας τον ίδιο το χαρακτήρα του, έρχεται να ενσωματώσει τις χειρότερες πλευρές του χωροταξικού – πολεοδομικού σχεδιασμού, και παράλληλα, να τον υποκαταστήσει. Αυτό γίνεται με την εφαρμογή χρήσεων γης με κριτήρια που δεν συνάδουν ούτε με προστασία, ούτε με αυτά του χωροταξικού – πολεοδομικού σχεδιασμού.
Λίγο πριν ψηφιστεί ο νόμος Χατζηδάκη το 2020, οι έντονες αντιδράσεις είχαν φέρει στο προσκήνιο μεταξύ άλλων, το γεγονός ότι προστέθηκαν στο προεδρικό διάταγμα για τις χρήσεις γης που αποτελεί εργαλείο του πολεοδομικού σχεδιασμού, τέσσερεις ζώνες με χρήσεις γης για τις περιοχές περιβαλλοντικής προστασίας. Αυτό όμως που δεν έγινε επαρκώς κατανοητό και οπωσδήποτε δεν διεκδικήθηκε, ήταν η ανάγκη να καθοριστεί με νόμο η σχέση μεταξύ του πολεοδομικού και του περιβαλλοντικού σχεδιασμού, έτσι ώστε ο περιβαλλοντικός σχεδιασμός να συμβάλλει στην περιβαλλοντική προστασία.
Εν τέλει, έρχονται σήμερα οι Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες να καταστήσουν τις περιοχές του Δικτύου Natura 2000 «τρύπες του χωροταξικού – πολεοδομικού σχεδιασμού», που αγνοούν τη σχέση των περιοχών που μελετούν με τον περίγυρό τους, αλλά και τις χωροταξικές – πολεοδομικές ρυθμίσεις που προϋπάρχουν και που είναι σε πολλές περιπτώσεις περισσότερο φιλοπεριβαλλοντικές από αυτές των ΕΠΜ. Αυτό συμβαίνει επειδή οι ΕΠΜ εργαλειοποιούν τις επιτρεπόμενες χρήσεις στις νέες ζώνες του προεδρικού διατάγματος για τις χρήσεις γης και τις εφαρμόζουν στο σύνολό τους –αν και δεν είναι υποχρεωμένες να το κάνουν- χωρίς να τις συσχετίζουν ούτε με τις επιτρεπόμενες χρήσεις γης του προεδρικού διατάγματος (π.χ. σε αγροτικές ζώνες, οικισμούς), που επίσης είναι λιγότερο επιβαρυντικές. Παράλληλα, οι προτάσεις των Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών διαιωνίζουν το καθεστώς των αποσπασματικών εγκρίσεων με βάση τις Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, που δεν εξετάζουν τη σκοπιμότητα των έργων αλλά –στην καλύτερη περίπτωση- τη μείωση της περιβαλλοντικής ζημιάς.
Όλα αυτά προδιαγράφουν ένα ζοφερό τοπίο, όπου η περιβαλλοντική ζημιά θα έχει περιβληθεί με «νομιμότητα» βασισμένη στα εγκεκριμένα προεδρικά διατάγματα των ΕΠΜ , ενώ η τοπική ανάπτυξη θα πνίγεται μέσα σε μια χαοτική δίνη ασαφειών και συγκρούσεων, που θα έχει διασφαλιστεί από την εμμονή στην «ανάπτυξη» των ενεργειακών, τουριστικών και άλλων έργων!
Παραπομπές
(1) ΥΠΕΝ: Δημόσια διαβούλευση του έργου “Εκπόνηση Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών, Σύνταξη Προεδρικών Διαταγμάτων Προστασίας και Σχεδίων Διαχείρισης για τις Περιοχές του Δικτύου Natura 2000”
(2) Δρόμος (φ. 499) Συμπαιγνία για τις προστευόμενες περιοχές
