του Θανάση Μουσόπουλου
Με το κείμενό μου αυτό νιώθω την ανάγκη να αποχαιρετήσω τον Σεμπαϊδήν Καραχότζα, έναν Έλληνα πολίτη μουσουλμάνο στο θρήσκευμα που αγωνίστηκε για τα δίκαια της μειονοτικής ομάδας των λεγόμενων Πομάκων στην οποία ανήκε. Τον γνώρισα ως μικρό μαθητή γυμνασίου και από τότε, πάνω από εικοσιπέντε χρόνια, πάλευε για τα δίκαια του ανθρώπου.
Πριν αναφερθώ στον Σεμπά, όπως τον φώναζαν οι φίλοι του, θα πω λίγα λόγια σχετικά με τους μουσουλμάνους της Θράκης.
Μεγάλωσα σε μια γειτονιά που είχε χριστιανούς και μουσουλμάνους. Φίλοι μου ήταν παιδιά που μιλούσαν πομάκικα ή τούρκικα. Δεν είχαμε κανένα πρόβλημα, παίζαμε, φωνάζαμε, τρέχαμε στη γειτονιά. Γράφω σ’ ένα μεταγενέστερο ποίημα «Ο χρόνος δικός μας, Αμέτ», στη συλλογή «Οιακισμοί», 1990:
Απ’ το παράθυρό σου βλέπεις τη δύση
Απ’ το δικό μου την Ανατολή, Αμέτ.
Ο ήλιος όμως ί δ ι ο ς.
Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι οι Μουσουλμάνοι όχι μόνο της Θράκης αλλά της Χερσονήσου του Αίμου ευρύτερα έχουν ποικίλη εθνική προέλευση, είναι οι Οθωμανοί που κατέκτησαν την περιοχή το 14ο αιώνα (τουρκοφανείς), είναι οι εξισλαμισμένοι χριστιανοί της οθωμανικής περιόδου (Πομάκοι), είναι και οι Ρομά.
Πολλές φορές μου δόθηκε η ευκαιρία να ασχοληθώ με τους Πομάκους, τον πολιτισμό και την ιστορία τους – γράφοντας ή μιλώντας σε διάφορες εκδηλώσεις. Πεποίθησή μου είναι ότι η όλη πολιτιστική παρουσία των Πομάκων αποδεικνύει το διαχρονικό δέσιμό τους με τη Θράκη, σε αντιδιαστολή με άλλους μουσουλμανικούς πληθυσμούς που στα νεότερα χρόνια εγκαταστάθηκαν στη Θρακική γη, γι’ αυτό και δεν παρουσιάζουν δικό τους παραδοσιακό πολιτισμό.
Μιλώντας το 2009 στην πρώτη δημόσια εκδήλωση του Πανελλήνιου Συλλόγου Πομάκων στην Κομοτηνή με θέμα «Ο αμφισβητούμενος κάτοικος των Βαλκανίων», αναφέρθηκα σε σχετικά προβλήματα. Βασική θέση μου αποτελεί πως είναι ανάγκη να μελετηθεί η πομακική γλώσσα και πολιτισμός από τους ίδιους τους Πομάκους.
***
Ένας από τους ανθρώπους της μειονότητας που πάλεψε για τα δικαιώματα των Πομάκων είναι ο Σεμπαϊδήν Καραχότζα. Γεννήθηκε το 1979 στο χωριό Προσήλιο της Ξάνθης. Σπούδασε στο Γυμνάσιο Σμίνθης και στο 3ο Γενικό Λύκειο Ξάνθης από το οποίο αποφοίτησε το 1997. Φοίτησε επί μία τριετία στη Νομική του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, χωρίς να ολοκληρώσει τις σπουδές του, λόγω προβλημάτων υγείας. Από το 2006 και για τρία χρόνια υπήρξε ο εκδότης της δίγλωσσης (ελληνικά-πομακικά) εφημερίδας «Natpresh – Η ανεξάρτητη φωνή των Πομάκων». Δούλεψε ως δημοσιογράφος στην εφημερίδα «Τόλμη» και στο «Κανάλι 6» της Ξάνθης, που για πρώτη φορά παρουσίασε καθημερινά δελτίο ειδήσεων στην πομακική. Έγραψε τρία βιβλία και συνεργάστηκε με διάφορα δημοσιογραφικά έντυπα, ενώ είχε λάβει μέρος και σε μία σειρά από συνέδρια και ημερίδες. Ήταν μέλος της Ένωσης Δημοσιογράφων Περιοδικού και Ηλεκτρονικού Τύπου Μακεδονίας Θράκης (ΕΔΗΠΗΤ).
Τα τελευταία χρόνια συνέχιζε τη δημοσιογραφική του δράση μέσα από την ηλεκτρονική εφημερίδα xanthinet.gr. Ήταν παντρεμένος και πατέρας δύο παιδιών.
Από το 2007 μέχρι σήμερα είχε λάβει μέρος ως προσκεκλημένος ομιλητής σε δεκάδες εκδηλώσεις, σε όλη τη χώρα λέγοντας παντού ότι στη Θράκη δεν υπάρχει καμία τουρκική μειονότητα, αλλά μόνο μουσουλμανική μειονότητα, τμήμα της οποίας αποτελούν οι Πομάκοι.
Το πρώτο βιβλίο του Σεμπαϊδήν Καραχότζα με τίτλο: «Η καθημερινή γλώσσα των Πομάκων της περιοχής Μύκης» κυκλοφόρησε το 2006 και περιλαμβάνει διαλόγους, καθημερινές φράσεις, ιδιωματισμούς, ευχές, κατάρες, στοιχεία γραμματικής καθώς και Βασικό Πομακο-ελληνικό και Ελληνο-πομακικό Λεξικό.
Το δεύτερο βιβλίο του Σεμπαϊδήν Καραχότζα έχει τίτλο: «Isîy zhïvót Pomátsise – Έτσι ζουν οι Πομάκοι». Το βιβλίο περιέχει 13 πεζά κείμενα και 21 ποιήματα γραμμένα στην πομάκικη γλώσσα.
Το τρίτο του βιβλίο έχει τίτλο: «Μεταφράσεις ελληνικής και αγγλικής ποίησης στην πομακική γλώσσα» και εκδόθηκε το 2017 από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Πομάκων Ν. Ξάνθης. Στο βιβλίο αυτό ο Σεμπαϊδήν Καραχότζα μεταφράζει ποιήματα Ελλήνων και Άγγλων συγγραφέων στη μητρική του γλώσσα. Συγκεκριμένα μεταφράζονται: Ρήγας Βελεστινλής, Ανδρέας Κάλβος, Διονύσιος Σολωμός, Λορέντζος Μαβίλης, Γεώργιος Βιζυηνός, Κωστής Παλαμάς, Χάρης Σακελλαρίου, Ζαχαρίας Παπαντωνίου, Αριστοτέλης Κουρτίδης, Στέλιος Σπεράντζας, Γεώργιος Αθάνας, Μιχαήλ Στασινόπουλος, Κ.Π.Καβάφης, Κ.Γ.Καρυωτάκης, Γιώργος Σεφέρης, Νικηφόρος Βρεττάκος, Οδυσσέας Ελύτης, Γιάννης Ρίτσος, Μανόλης Αναγνωστάκης, Μίλτος Σαχτούρης, Τίτος Πατρίκιος, Ελένη Βακαλό, Χ. Καλιαμπέτσου-Ευτυχίδου, Τάσος Λειβαδίτης, Λύντια Στεφάνου, Ελένη Δημητριάδου-Εφραιμίδου, Ουίλιαμ Σαίξπηρ.
***
Θα επικαλεστώ στοιχεία από την ομιλία του Αναπληρωτή Καθηγητή στο ΔΠΘ, κ. Παναγιώτη Γ. Κριμπά με θέμα «Η ποιητική συνάντηση της Ελληνικής με την Πομακική». Υποστηρίζει ότι «Ο μεταφραστής ανταποκρίθηκε επάξια στο δύσκολο μεταφραστικό του έργο». Παρουσιάζει και σχολιάζει κάποια μεταφραστικά παραδείγματα, παραθέτουμε ένα με τα αντίστοιχα σχόλια:
Ύμνος εις την Ελευθερίαν, Διονύσιος Σολωμός
Απ’ τα κόκαλα βγαλμένη
Των Ελλήνων τα ιερά,
Και σαν πρώτα ανδρειωμένη,
Χαίρε, ω χαίρε, Ελευθεριά!
Ad húbavïne kókalï
Yunánkïne iskárana
Kákta naprésh stánata golâma
Drágo mi ye da zhîvom serbésh.
Εδώ βλέπουμε το νεοελληνικό ουσιαστικό «κόκ[κ]αλα» ως άμεσο δάνειο στην Πομακική, γεγονός που συμβάλλει στη διατήρηση μιας ιδιαίτερης υφολογικής σχέσης του κειμένου-πηγής με το κείμενο-στόχο. Επίσης, βλέπουμε τη διείσδυση του μουσουλμανικού πολιτισμού στη γλώσσα, αφού και το εθνωνύμιο «Έλληνες» αποδίδεται ως Yunánkïne (= των Ελλήνων).
Το βιβλίο του «Έτσι ζουν οι Πομάκοι» δύο ποιήματα του Σεμπά με τις αντίστοιχες μεταφράσεις στην πομακική.
Είμαστε νεκροί
Τριγυρνάμε στον κόσμο σαν σκιές
Γιατί τριγυρνάμε;
Για να βρούμε καλύτερη ζωή;
Για να δούμε κι εμείς μια άσπρη μέρα;
Να πάμε στον άλλο κόσμο , να δούμε πώς είναι εκεί;
Προσπαθούμε να βρούμε ανθρώπους, αληθινούς ανθρώπους.
δεν θα σταματήσουμε ποτέ να ψάχνουμε.
Umrati seme
Abihódeme pa dünyóso katá sénkï
Za kakná abihódeme?
Za da náydeme po húbga zhïvóta?
Za da vídime i nîye annók bâla déne?
Da ídeme na drúgono dünyó da víyme kakvó ye itám?
Móchime da náydeme insána, has insána
I néma da so spéme níkogda abiyískavame.
Φυλακισμένος
Όποιος σωπαίνει, όποιος δεν ζητάει
Πάντα θα είναι φυλακισμένος.
Μπορεί να μην είναι φυλακισμένος με κάγκελα
Μπορεί να τριγυρνάει, να μιλάει ελεύθερα
Αλλά είναι φυλακισμένος
Γιατί ποτέ δεν έχει αυτό που θέλει
Ποτέ δεν θα πάρει αυτά που του ανήκουν
Πάντα θα έχει ό,τι του δώσουν
Πάντα θα κάνει ό,τι του πουν
Ποτέ δεν θα είναι πραγματικά ελεύθερος.
Zagraden
Zhîyen so patáva, zhîyen na íshte
Dáyma she ye zagradén
Mózha da ye ne zagradén sas kángelï
Mózha da abihóde, da dúmi serbés
‘Ala she ye zagradén
‘Oti níkogï néma da íma kanána íshte
Níkogï néma da zôme kanána mu so páda
Dáyma she íma kanána mu dadôt
Dáyma she právi kanána mu rechôt
Néma níkogï da ye serbés.
Αυτός είναι ο Σεμπαϊδήν Καραχότζα που μια ζωή πάλεψε για τα δίκαια των Πομάκων, για τα δίκαια του ανθρώπου…
