Δώδεκα παραμύθια της προφορικής λαϊκής παράδοσης των Παλαιστινίων από τα χώματα της Γάζας, μας υπενθυμίζουν τι όμορφο που είναι να ανθίζει η Ζωή, και πόσο σημαντικός είναι ο αγώνας για το μπόλιασμά της. «Να ανθίσει ξανά η Ζωή! – Λαϊκά παραμύθια από τα χώματα της Γάζας» είναι το θέμα του ημερολογίου του 2025 των εκδόσεων Α/συνεχεια. Με αφορμή την έκδοση μιλήσαμε με τον επιμελητή του ημερολογίου, Δημήτρη Β. Προύσαλη, έναν από τους σημαντικότερους ερευνητές, μελετητές και αφηγητές της λαϊκής προφορικής παράδοσης τόσο της ελληνικής όσο και της ξένης.
Τι σας έκανε να επιλέξετε το συγκεκριμένο θέμα για το ημερολόγιο 2025, και μάλιστα από την οπτική των παραμυθιών;
Το προϋπάντισμα της κάθε νέας αναδυόμενης ημερολογιακής χρονιάς, φέρνει πάντα στο προσκήνιο μια διαδικασία δρομολόγησης πλήθους ευχετικών προβολών που δημιουργούν προσμονές, αλλά παράλληλα κινούν τους ανθρώπους, τα υποκείμενα –υπό την έννοια των ενεργούντων προσώπων– να δραστηριοποιηθούν με θετική ματιά και διάθεση, διεκδικώντας καλύτερους όρους για την ποιότητα της ζωής, της δικής τους και του περίγυρου που τους ενδιαφέρει και που τους αφορά. Ως προφορικός αφηγητής λοιπόν, που δε θεωρεί τον εαυτό του διασκεδαστή, αλλά που συνομιλεί μεταφορικά σε επίπεδο συμβολικό με τον κόσμο, και ως δυναμικός ενδιάμεσος ανάμεσα στην πραγματικότητα και το συλλογικό φαντασιακό της ανώνυμης λαϊκής λογοτεχνίας, το οποίο έχει έναν ιδιαίτερο τρόπο να θίγει ζητήματα και να θέτει προβληματισμούς γύρω από διαπραγματεύσεις ατομικών συνειδήσεων, στάσεων και κοινοτικών αναγκών, θελήσαμε να μιλήσουμε, μέσα από τα λαϊκά παραμύθια, αντάμα με τις εκδόσεις Α/συνεχεια, με την επιλογή του συγκεκριμένου θέματος, για μια συνεχιζόμενη βαρβαρότητα, μια από τις πολλές απανταχού στη γη, αλλά κατά εξακολούθηση στο χρόνο, ενάντια στα δικαιώματα του παλαιστινιακού λαού, να ορίζει τη ζωή του στη γη όπου μπόλιασε τα πολιτισμικά του ίχνη και την έσπειρε με τις καθημερινές του έγνοιες και ανησυχίες, εστιασμένα στα χώματα της Γάζας. Τα λαϊκά παραμύθια από τη φύση τους αποτελούν στην πλειονότητά τους, ένα κατεξοχήν αισιόδοξο πεδίο και μέσο για να υπενθυμίσεις, να θίξεις, να ανακαλέσεις, να αναστοχαστείς, την προσωπική πορεία του ενός μέσα από τις αλληλεπιδράσεις σχέσεων με τους πολλούς του συνόλου.
«Να ανθίσει ξανά η Ζωή!» Πού μπορεί να βρεθεί η ελπίδα σε μια τόσο σκοτεινή περίοδο;
Η επιλογή του συγκεκριμένου τίτλου για το ημερολόγιο-βιβλίο «Να ανθίσει ξανά η Ζωή! – Λαϊκά παραμύθια από τα χώματα της Γάζας» επιθυμεί να λειτουργήσει σαν υπενθύμιση ενός είδους άτυπης «νομοτέλειας» απέναντι στα λογής-λογής σκοτάδια που μοιάζουν απειλητικά, γεννούν εφιάλτες στην πράξη και στοιχειώνουν τα παρόντα και τα μέλλοντα των ανθρώπων, υπονομεύοντας τις γενιές απ’ τις οποίες δανειζόμαστε τον κόσμο. Τα σκοτάδια λοιπόν έχουν γεννηθεί για να νικηθούν, αυτός είναι ο προορισμός τους. Στο πιο σκοτεινό παρατεταμένο σημείο ενός περιβάλλοντος, αρκεί μια μικρή αμυδρή σπίθα φωτός, για να δείξει το εν δυνάμει που θα φέρει την τροποποίηση, θα κλυδωνίσει τη «βεβαιότητα» της επιβαλλόμενης παγίωσης. Είναι στην ευχέρεια των λαών να κρατάνε τα σκοτάδια μακριά, όπως και ευθύνη τους να διασφαλίζουν ότι τα φώτα που θα αναδυθούν, θα βρουν τη δύναμη να διατηρηθούν για καιρό. Η μελέτη της Ιστορίας δείχνει πως όλες οι εποχές-οι περίοδοι ήταν-για κάποιους άμεσα εμπλεκόμενους-σκοτεινές και για άλλους λιγότερο. Τι πιο ουσιαστικό, για την περίπτωση της πολύπαθης Γάζας, να δηλωθεί πως είναι μονόδρομος να ανθίσει ξανά η ζωή; Θυμίζει την τελική φράση του πέρσικου παραμυθιού «Λουκούμι με φιστίκι» όπου ο πρωταγωνιστής βρίσκεται από θέση εξουσίας στην πιο δεινή συνθήκη και αναστοχάζεται: «Όταν έχεις φτάσει στον πάτο, εκεί που δεν έχει άλλο να πας παρακάτω, τότε ο μόνος δρόμος είναι να ανέβεις ψηλά!» ή τον αγώνα του μικρού πουλιού κολιμπρί να σβήσει τη φωτιά στο δάσος πετώντας της δυο στάλες νερό, όσες χωρά το ράμφος του. Όταν ένας ελέφαντας που το σκάει, τον καλεί να φύγει, να σωθεί γιατί δεν θα καταφέρει να τη σβήσει, τότε αυτό λέει: «Δεν ξέρω αν θα καταφέρω να σβήσω στο τέλος τη φωτιά, αλλά εγώ κάνω αυτό που μου αναλογεί!»
Το ταξίδι των λαϊκών παραμυθιών της Παλαιστίνης, τι μας δείχνει για την ψυχή αυτού του λαού;
Τα λαϊκά παραμύθια είναι κοινός τόπος όλων των λαών, ένα ιδιόμορφο σταυροδρόμι αλληλεπιδράσεων και ανταμωμάτων των πολιτισμών πάνω στο άυλο της προφορικότητας, ένα ατέλειωτο και αμείωτο «αλισβερίσι» δανεισμών, ανταλλαγών και επιρροών, που κατά τόπους χρωματίζεται από τις πολιτισμικές ιδιαιτερότητες και τα κοινωνικοϊστορικά πλαίσια που συνδιαμορφώνουν την υπόθεση κάθε ιστορίας μέσα από την προσωπικότητα του παραμυθά. Τα παραμύθια του κάθε λαού καθρεφτίζουν την ψυχή του και οικοδομούν την εθνική του ταυτότητα. Οι συγκεκριμένες μυθοπλαστικές πλοκές στο εν λόγω ημερολόγιο αποτελούν αφηγήσεις γυναικών, άρα απουσιάζει το «ηρωικό» περιπετειώδες στοιχείο των αντρικών ιστορήσεων. Οι αφηγήσεις κινούνται σε θεματικούς κύκλους, όπου κυρίαρχα στοιχεία αναδύονται η κεντρικότητα των διευρυμένων οικογενειακών δεσμών, η αντανάκλαση του θρησκευτικού περιβάλλοντος, ένας δυναμισμός στην κίνηση των γυναικών, ο σεβασμός στους παλαιότερους, η θέση του ατόμου μέσα στο σύνολο ως αλληλεπίδραση και συνοχή.
Βλέπετε κοινά σύμβολα και περιεχόμενα ανάμεσα στα παραμύθια της Παλαιστίνης και της Ελλάδας;
Από τη συλλογή «Λαϊκά παραμύθια των Παλαιστινίων» που κυκλοφόρησε από τις ίδιες εκδόσεις πριν μερικά χρόνια, αλλά και από τα παρόντα, μπορεί να διαπιστώσει κανείς κάποια κοινά στοιχεία της λαϊκής ψυχής στους δυο λαούς, που αφορούν στην αναζήτηση του ιδανικού άλλου «μισού», τη ζητούμενη ισορροπία στις ενδοαδερφικές σχέσεις, την υγεία με τις γονεϊκές δυνάμεις, την ανάγκη ορισμού της εστίας ως χώρου αφόρμησης με ασφάλεια, το δικαίωμα στην οικειοποίηση νομής των προσωπικών κόπων, τη δίκαιη ισότιμη μεταχείριση απέναντι στον νόμο, την κοινωνική αποδοχή μέσα στην κίνηση εντός της κοινότητας, ενώ κυρίαρχο είναι το να υπενθυμίζουν πόσο όμορφο είναι να είσαι άνθρωπος και πόσο δύσκολο να κρατήσεις την ανθρωπιά σου.
Ποια η υποδοχή των λαϊκών παραμυθιών στη χώρα μας, μέσα από τη για χρόνια ενασχόλησή σας με τη συλλογή και αφήγηση παραμυθιών;
Τα λαϊκά παραμύθια της προφορικής παράδοσης στη μετανεωτερική-digital εποχή, των «θαυμαστών» μέσων και των γρήγορων ραγδαίων αλλαγών, γενικά είναι μερικώς απαξιωμένα και υποτιμημένα σε ένα πλατύ κοινό, ενώ σε ένα μεγάλο μέρος του κόσμου ταυτισμένα με την παιδική ηλικία. Φαινόμενο δε συνηθισμένο η επικέντρωση της χρήσης τους στα Χριστούγεννα, όπως τούτη την περίοδο. Αν όμως εκτεθεί κάποιος σε μια συνθήκη ζωντανής προφορικής αφήγησης και η κατάλληλη ιστορία, συναντηθεί με το κατάλληλο πρόσωπο τη στιγμή που πρέπει, τότε σίγουρα θα ανακαλύψει πολλά προσωπικά μηνύματα αντανακλώντας το προσωπικό του βίωμα. Η εμφάνιση και κινητικότητα πολλών νέων αφηγητών και αφηγητριών, η διοργάνωση και μακροημέρευση σχετικών φεστιβαλικών εκδηλώσεων, η υπολογίσιμη εκδοτική κινητικότητα και η δημιουργία επαγγελματικού σωματείου, συντείνουν τα τελευταία χρόνια στην ενίσχυση και ανάδειξη της σημαντικής τους θέσης και λειτουργικότητας, στην εκπαίδευση, στην κοινωνία, στην υγεία και στον πολιτισμό
