Ο Δημήτρης Λένης, με τις «Θεωρίες συνωμοσίας – Ιστορία, Θεωρία και Πρακτική / Μια εισαγωγή», μελέτη που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Τόπος», με εξαιρετική γραφή, αλλά και επιστημονική τεκμηρίωση, μελετώντας πλήθος διαφορετικών πηγών, τοποθετεί το ζήτημα των θεωριών συνωμοσίας στην πραγματική του διάσταση. Από την εποχή που πρωτοχρησιμοποιήθηκε ως όρος, μέχρι σήμερα.
Όπως γράφει ο ίδιος, «οι θεωρίες συνωμοσίας είναι πάντα ερωτήματα περί εξουσίας: Ποιοι έχουν στα χέρια τους την πραγματική εξουσία; Ποιοι καθορίζουν τις ζωές μας ερήμην μας; Επειδή αυτές είναι ερωτήσεις ισοδύναμες με την ερώτηση “σε ποιον ανήκει πραγματικά το κράτος;”, σε τελική ανάλυση οι θεωρίες συνωμοσίας είναι πάντα (ατελής) λόγος περί κράτους, άρα θραύσματα πολιτικής θεωρίας, είναι δηλαδή πολιτική και ιδεολογική αντιπαράθεση, αν και παραμορφωμένη».
Στη συζήτηση που είχαμε φωτίζονται κάποιες πτυχές του βιβλίου, έστω και σε αυτόν τον περιορισμένο χώρο. Θα άξιζε η μελέτη αυτή αν αποτελέσει την αρχή μιας μεγαλύτερης συζήτησης…
Πόσες φορές εγκληματικές πράξεις των κυρίαρχων τάξεων δεν «κουκουλώνονται» με τη (συνωμοτική) βοήθεια αστυνομίας, δικαστικού μηχανισμού κ.λπ. κρατικών υπηρεσιών;
Τι σας ώθησε να ασχοληθείτε με μια έρευνα / βιβλίο για τις «θεωρίες συνωμοσίας»;
Η περιέργεια. Όλες οι «θεωρίες συνωμοσίας» ξεκινούν πάντα από ένα έγκυρο επιστημολογικά ερώτημα, το οποίο στη συνέχεια συχνά διαστρέφεται. Π.χ. το ερώτημα «είναι η γη επίπεδη;» είναι έγκυρο. Η απάντηση βέβαια στο ερώτημα αυτό είναι «όχι». Οι οπαδοί της σχετικής θεωρίας συνωμοσίας αδιαφορούν για τα τεκμήρια και επιμένουν σε μια εμφανώς λανθασμένη δική τους πίστη. Γιατί;
Οι οπαδοί των θεωριών δεν ενδιαφέρονται για το ίδιο το ερώτημα, είναι άλλοι οι λόγοι που πιστεύουν σε αυτές, λόγοι πολιτικοί. Για παράδειγμα: «Μας κυβερνούν εξωγήινοι». Αν ανήκετε σε λαϊκά και ταυτόχρονα συντηρητικά στρώματα, δεν μπορείτε εύκολα να δεχτείτε το γεγονός ότι αυτοί ακριβώς που ψηφίζετε, δεν βελτιώνουν τη ζωή σας. Ένας τρόπος να συμβιβάσετε ιδεολογικά τα ασυμβίβαστα είναι να διακηρύξετε ότι στην πραγματικότητα τους καλούς και ηθικούς ηγέτες μας τους έχουν απαγάγει κακοί εξωγήινοι. Όχι μόνο αυτό, αλλά κι εμείς οι ίδιοι είμαστε απόγονοι καλών εξωγήινων, των ΕΛ από τον Σείριο (ή ίσως τον Ωρίωνα, οι γνώμες διίστανται). Μετά, έχοντας αποκτήσει μια κάποια εσωτερική ισορροπία, μπορείτε να πάτε να ψηφίσετε Νίκη. Πάντως, αν και αυτή η κοσμοαντίληψη είναι κυρίως (ακρο)δεξιά, την μοιράζονται σε κάποιο βαθμό όλοι οι χώροι.
Πώς γεννήθηκε τελικά αυτός ο όρος και τι εξυπηρετεί σήμερα;
Αν και ο όρος καθαυτός υπάρχει από τον 19ο αιώνα, με τη σημερινή έννοια χρησιμοποιείται από τη δεκαετία του ’80 και μετά. Χρησιμοποιείται, μαζί με τον όρο-πασπαρτού «λαϊκισμός» για να δαιμονοποιήσει οτιδήποτε δεν είναι απολύτως σύμφωνο με τον κυρίαρχο λόγο. Για παράδειγμα, αν κάποιος θέσει έγκυρα ερωτήματα για τις μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες (οι οποίες δεν παράγουν φάρμακα για το καλό μας αλλά για το κέρδος τους) και τη διαπλοκή με το κράτος, αμέσως θα κατηγορηθεί ως ψεκασμένος αρνητής των εμβολίων με τον οποίο δεν υπάρχει δυνατότητα συζήτησης. Αν δεν είστε με τα κόμματα της «λογικής» και του «κέντρου», είστε προφανώς συνωμοσιολόγος που δεν καταλαβαίνει ότι δεν υπάρχουν άλλες πολιτικές από αυτές που προτείνουν τα κόμματα αυτά.
Ποιες είναι οι ρίζες τους;
Οι σύγχρονες θεωρίες συνωμοσίας εμφανίστηκαν αμέσως μετά τη Γαλλική Επανάσταση. Αυτές έλεγαν ότι ο αμόρφωτος λαός αγαπά τον βασιλιά και δεν έχει αρκετό μυαλό για να οργανώνει επαναστάσεις. Υπεύθυνοι για την ανταρσία ήταν οι μασόνοι, διαβολικοί συνωμότες που ξεσήκωσαν τον λαουτζίκο για τους δικούς τους σκοτεινούς σκοπούς. Αργότερα προστέθηκε στις θεωρίες αυτές ο αντισημιτισμός, για να πάρουμε την τελική μορφή στον μεσοπόλεμο με την φιγούρα των εβραιομπολσεβίκου συνωμότη. Ήταν μια σύνθεση που τα ακροδεξιά κόμματα παρουσίαζαν ως «φιλολαϊκή» λόγω της αντίθεσής της στο μεγάλο κεφάλαιο – το οποίο έπαιρνε όμως τη μορφή του Εβραίου τραπεζίτη, το «εθνικό» μη εβραϊκό κεφάλαιο ήταν «καλό»· ταυτόχρονα έτσι «ξεσκέπαζαν» υποτίθεται τους «ψευτοεπαναστάτες» μπολσεβίκους που είχαν δεσμούς με το εβραϊκό κεφάλαιο. Σήμερα η επίθεση στην «αριστερή ηγεμονία», στα «πανεπιστήμια της ανομίας», στο «woke», το οποίο υποτίθεται είναι η αριστερά με δεξιές τσέπες που υποστηρίζεται από τον Σόρος (που είναι Εβραίος), δεν είναι παρά επαναλήψεις.
Πόση βάση έχουν οι θεωρίες συνωμοσίας που κυκλοφορούν κατά τις τελευταίες δεκαετίες;
Καμία απολύτως και πάρα πολλή ταυτόχρονα. Εξηγώ: είδαμε ότι όλες οι θεωρίες συνωμοσίας λένε ότι ο λαός δεν μπορεί να κυβερνηθεί από μόνος του, χρειάζεται κυβερνήτες που να ξέρουν τι κάνουν — και όταν ο λαός επαναστατεί, αυτό οφείλεται σε μασόνους, εβραίους, εξωγήινους κ.λπ. συνωμότες. Τα λαϊκά συντηρητικά, μικροαστικά στρώματα, αντιστρέφουν την λογική αυτή ρωτώντας: «γιατί αυτοί που ψηφίζουμε τα κάνουν τόσο χάλια;» Είναι μια κριτική στην εξουσία, που όμως αντί να οδηγήσει στην ανατροπή των κυβερνήσεων, οδηγεί σε μια φαντασιακή εξήγηση: γιατί είναι μασόνοι, εξωγήινοι, σφετεριστές. Χρειαζόμαστε έναν ισχυρό ηγέτη, όχι μασόνο, όχι εξωγήινο, για να τους διώξει. Η αντίθεση στην εξουσία μετατρέπεται έτσι απαίτηση ακόμα πιο αυταρχικής εξουσίας. Η βάση επομένως όλων των θεωριών είναι πάντα πολιτική, είναι μια αυθόρμητη αντίδραση σε ένα άδικο καθεστώς, άρα σε αυτό το επίπεδο οι θεωρίες είναι κατά κάποιο τρόπο σωστές: όντως, οι ηγέτες μας, που συνειδητά παρουσιάζουν τις αντιλαϊκές πολιτικές ως φιλολαϊκές, είναι τρόπον τινά τερατώδεις, αν και όχι λόγω εξωγήινου DNA.
Αυτό είναι το περιεχόμενο της Q, της θεωρίας που λέει ότι το κόμμα των Δημοκρατικών απαρτίζεται από ανθρωπόμορφα τέρατα που δολοφονούν παιδιά για πάρουν «αδρενόχρωμα», μια ουσία που τους χαρίζει αιώνια νεότητα. Μόνο ο Τραμπ είναι σε θέση να τους σταματήσει. Δυστυχώς δηλαδή, η πραγματική βάση για δυσαρέσκεια μετατρέπεται από τη θεωρία σε αβάσιμη ελπίδα ότι ο «ηγέτης» (π.χ. ο Τραμπ που έχει μεγάλη υποστήριξη σε λαϊκά στρώματα) θα φέρει την καλή ζωή που φαντασιώνονται οι ψηφοφόροι του.
Αναφέρεστε αρκετά και στις πραγματικές συνωμοσίες. Ποιες θεωρείτε τις πιο σημαντικές κι από πού εκπορεύονται;
Είπαμε ήδη για τον κυρίαρχο λόγο που είναι συνωμοσιολογικός στην ουσία του, αλλά υπάρχουν άνθρωποι που η δουλειά τους είναι εξ ορισμού οι συνωμοσίες. Πολύ κυριολεκτικά αυτό κάνουν οι μυστικές μας υπηρεσίες, συνωμοτούν κατά των «εχθρών του κράτους» που βέβαια, αφού δεν υπάρχει κανένας δημοκρατικός έλεγχος, είναι βασικά οι εχθροί της εκάστοτε κυβέρνησης και των φίλων της. Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις αποδεδειγμένων κρατικών συνωμοσιών: το Ουότεργκέιτ ήταν μια μυστική συνωμοσία για την παρακολούθηση των αντιπάλων του Νίξον. Ή, ξέρουμε σήμερα ότι ο ισχυρισμός των Τόνι Μπλαίρ και Τζ. Μπους ότι ο «Σαντάμ είχε πυρηνικά» ήταν συνειδητά ψευδής, μια συνωμοσία όχι κατά του Σαντάμ, αλλά κατά του ιρακινού λαού. Πόσες από τις «χρωματιστές» επαναστάσεις ήταν πραγματικά λαϊκές εξεγέρσεις και όχι συνωμοσίες των δυτικών μυστικών υπηρεσιών; Ή, αν θέλετε ένα παράδειγμα πιο κοντινό, πόσες φορές εγκληματικές πράξεις των κυρίαρχων τάξεων δεν «κουκουλώνονται» με τη (συνωμοτική) βοήθεια αστυνομίας, δικαστικού μηχανισμού κ.λπ. κρατικών υπηρεσιών;
