Δημήτρης Γ. Υφαντής: «Μακρόνησος: Όταν η «τρέλα» απόκτησε τοπικό προσδιορισμό»

Αποσπάσματα από τη συνέντευξη του συγγραφέα Δημήτρη Γ. Υφαντή στη δημοσιογράφο Νατάσσα Δομνάκη για το Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων για το βιβλίο του «Μακρόνησος: Όταν η «τρέλα» απόκτησε τοπικό προσδιορισμό – Ψυχοπαθολογικαί εκδηλώσεις εξ αντιδράσεως, αλαλίαι και τρόμοι εκτοπισθέντων εις Μακρόνησον», εκδόσεις Άγρα. 

Στην έρευνά σου μιλάς για μακρονησιώτικη «τρέλα». Τι είναι αυτό που την προσδιορίζει;

Τον όρο μακρονησιώτικη «τρέλα» τον έχουν δώσει εξόριστοι της Μακρονήσου έχοντας υπόψη τους μια σειρά από συμπτώματα που παρουσίασαν κάποιοι από τους εξόριστους κάτω από την αφόρητη ψυχολογική πίεση που δεχόντουσαν, τις κακουχίες, τα βασανιστήρια, τα βασικά ένστικτα όπως της πείνας, της δίψας, της αγρύπνιας. Υπάρχει ένας συλλογικός παραλογισμός, που αφορά όλους όσοι ήταν πάνω σε αυτό το νησί, εξόριστους και διοικούντες, τους βασανιστές – από τους οποίους ορισμένοι παρουσίασαν κι αυτοί συμπτώματα. Στη Μακρόνησο παρουσιάζονται κατά κύριο λόγο αλαλίες, τρόμοι, ανοσμίες, τυφλώσεις, κρίσεις διέγερσης, επιληπττικές κρίσεις, λιποθυμίες, προκαρδιακοί πόνοι.

Δεν υπάρχουν ανάλογες παθήσεις σε άλλους τόπους εξορίας και φυλακών της επικράτειας;

Σε τόση μαζική κλίμακα δεν έχουμε συναντήσει. Ούτε εκείνη την περίοδο ούτε και πριν, με εξαίρεση κάποιες περιπτώσεις Ελλήνων και Ιταλών στρατιωτών από το Αλβανικό Μέτωπο που νοσηλεύτηκαν στο Δρομοκαΐτειο όπως και σε κάποιους κρατούμενους Γερμανών σε στρατόπεδα και κρατητήρια της Αττικής, οι οποίοι απευθύνθηκαν στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο.

Ο αριθμός των «τρελών» της Μακρονήσου που εντόπισες δίνει τη συνολική εικόνα ή δεν έχει ακόμα εξαντληθεί;

Κατόρθωσα να εντοπίσω 513 περιπτώσεις πολιτικών εξορίστων από μαρτυρίες-χρονικά και από αρχειακό υλικό ψυχιατρείων. Πιστεύω έχουμε πολύ καλό δείγμα, μπορεί κάποιος με αρκετή ασφάλεια να βγάλει μια καλή εικόνα για το τι συνέβη με αυτούς τους ανθρώπους. Ο αριθμός ίσως είναι μεγαλύτερος. Η έρευνά μου αποτελεί μια μικρή βάση για να συνεχίσουν οι επόμενοι.

Θεωρείς ότι δίνει μια συμπληρωματική εικόνα της ακραίας βίας και των συνεπειών της στη Μακρόνησο;

Είχαν πολλοί τέτοιου είδους ψυχικά ή νευρολογικά συμπτώματα και παθήσεις, αποπειράθηκαν να αυτοκτονήσουν ή αυτοκτόνησαν. Κάποιοι νοσηλεύτηκαν στα αναρρωτήρια της Μακρονήσου είτε παραπέμφθηκαν στο 401 Στρατιωτικό Νοσοκομείο είτε στα ψυχιατρεία. Και άλλοι με σοβαρά σωματικά προβλήματα- φυματιώσεις και κατάγματα από τα βασανιστήρια και κακοποιήσεις νοσηλεύτηκαν σε εξειδικευμένα ή γενικά νοσοκομεία όπου ενδεχομένως εκεί αντιμετωπίστηκαν και τα ψυχικά προβλήματα. […]

Από τα στρατόπεδα της Μακρονήσου έχουν περάσει χιλιάδες κρατούμενοι, άγνωστος ο αριθμός, από τους οποίους οι περισσότεροι δεν μίλησαν ποτέ δημόσια για το τραύμα. Η μνήμη της Μακρονήσου πιστεύεις ότι μεταβιβάστηκε στο οικογενειακό περιβάλλον, ασυνείδητα και θρυμματισμένη στις επόμενες γενιές;

Ουσιαστικά μετέφεραν το διαγενεακό τραύμα μ’ έναν υπόγειο τρόπο. Κάθε κοινωνία κρύβει ένα μεγάλο μυστικό. Φοβάται γιατί αν μιλήσει θα αποδιοργανωθούν τα πάντα. Το ίδιο συνέβη σε Εβραίους, Αρμένιους και σε άλλους που βρέθηκαν στα στρατόπεδα, ζωές που πέρασαν μέσα από τη φωτιά. Όσοι μίλησαν ήταν σε μεγάλη ηλικία, όταν πλέον δεν ήταν ενεργοί στην κοινωνία. Μετά, κάπου το 2000 ήταν τα παιδιά των Μακρονησιωτών, η δεύτερη γενιά, που άρχισε να μιλά για τη Μακρόνησο σε ιστορικό συνέδριο, σε μελέτες. Για όλα, με εξαίρεση την «τρέλα» παρόλο που οι «τρελοί» είναι παρόντες σε όλες της μαρτυρίες της Μακρονήσου. Είναι το μεγάλο μυστικό για το οποίο δεν μιλά κανείς.

Ο Δημήτρης Γ. Υφαντής γεννήθηκε στην Αθήνα. Έκανε τις βασικές σπουδές του (Κοινωνιολογία) στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου της Σόφιας St. Kliment Ohridski και τη διδακτορική διατριβή του στον Τομέα Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου. Εργάζεται στην αντιμετώπιση των εξαρτήσεων από το 1987. Είναι επιστημονικός υπεύθυνος του Τμήματος Έρευνας και Εκπαίδευσης της Μονάδας Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ. Έχει πολλές ανακοινώσεις σε συνέδρια, καθώς και δημοσιεύσεις σε επιστημονικά και άλλα περιοδικά. Από τις Εκδόσεις Άγρα κυκλοφορούν τα βιβλία του: «Τοξικομανία δι’ ηρωίνης – Η χρήση ουσιών στην Ελλάδα του Μεσοπολέμο» (2017) και «Αυτός που έσπασε τις βιτρίνες. Γιώργης Ζάρκος: 54 ημέρες εγκλεισμού στο Δημόσιο Ψυχιατρείο Αθηνών» (2020).

Στην παρούσα έρευνα-μελέτη εξετάζονται οι συνθήκες στις οποίες εμφανίστηκε και εξελίχθηκε το φαινόμενο της «μακρονησιώτικης τρέλας», κατά την περίοδο που στο νησί «φιλοξενήθηκαν» πολιτικοί εξόριστοι. Χωρίς δραματοποιήσεις ή στερεοτυπικές αντιλήψεις για τις ψυχικές παθήσεις και τους πάσχοντες εξόριστους, αναζητούνται τα χαρακτηριστικά των προσώπων. Ποιοί ήταν οι «τρελοί» της Μακρονήσου, οι προσωπικές τους ιστορίες, η «τρέλα» που τους βασάνισε και η «μετα-αναμορφωτική» τους ζωή. Διερευνώνται ακόμη οι πολιτικές, κοινωνικές, ψυχολογικές, κλινικές συνθήκες που όρισαν την αντιμετώπισή τους, όπως και οι αναπαραστάσεις της «μακρονησιώτικης τρέλας» στην καλλιτεχνική δημιουργία. Γίνεται μια απόπειρα να λυθεί η «σιωπή» και να τεθεί προς «συζήτηση» το θέμα. Μόνο μέσα από τη νοηματοδότηση της «μακρονησιώτικης τρέλας» και την κατανόησή της μπορεί εντέλει να επέλθει και η κάθαρση. Διαδικασία που μάλλον συνέβη με όλες τις έως τώρα μελέτες που έγιναν για τη Μακρόνησο αλλά και τον Εμφύλιο γενικότερα. Η διενεργηθείσα έρευνα στηρίχθηκε κατά κύριο λόγο στο σύνολο της υπάρχουσας βιβλιογραφίας για τη Μακρόνησο, στο αρχειακό υλικό του Δημόσιου Ψυχιατρείου στο Δαφνί, στο οποίο εισήχθη μεγάλος αριθμός «τρελών» Μακρονησιωτών, και του Δρομοκαΐτειου. Συμπληρωματικά στοιχεία εντοπίστηκαν στον Τύπο, στα Γενικά Αρχεία του Κράτους και στο μητρώο της Πανελλήνιας Ένωσης Κρατουμένων Αγωνιστών Μακρονήσου. Η έκδοση περιλαμβάνει επίσης: κατάλογο «τρελών» Μακρονησιωτών, σχετικό δημοσίευμα του ποιητή Γιώργου Μυλωνογιάννη, έως πρόσφατα άγνωστα στοιχεία για τον «ψυχίατρο της Μακρονήσου» Αντώνη Παλαιολόγο και αδημοσίευτο πρωτογενές φωτογραφικό υλικό.

Σου άρεσε αυτό το άρθρο; Ενίσχυσε οικονομικά την προσπάθειά μας!