Την εκτίμησή του ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια νέα διαιρετική τομή στο πολιτικό σύστημα, για πρώτη φορά τόσο έντονη μετά τον εμφύλιο, εκφράζει ο Χριστόφορος Βερναρδάκης, επίκουρος καθηγητής πολιτικής επιστήμης και επιστημονικός σύμβουλος της VPRC, μιλώντας στον Δρόμο, επισημαίνοντας ταυτόχρονα την ανάγκη να ηγεμονεύσει ιδεολογικά και πολιτικά η Αριστερά στην αντιμνημονιακή πτέρυγα του πολιτικού σκηνικού. Τέλος, επισημαίνει τη νέα δυναμική που θα δώσει το εκλογικό αποτέλεσμα στην σύμπτυξη των δυνάμεων της Αριστεράς, κάτω από την πίεση της κοινωνικής πραγματικότητας.
Να ξεκινήσουμε με την ρευστοποίηση του πολιτικού συστήματος έτσι όπως το ξέραμε. Ποια είναι η εκτίμησή σας, είμαστε όντως μπροστά σε μια νέα κατάσταση;
Ναι, είμαστε μπροστά σε ρευστοποίηση του κομματικού συστήματος διότι οι βασικές συντεταγμένες που παρήγαγε από το ’74 και μετά, ή τουλάχιστον από το ’77 και μετά, αναθεωρούνται. Είχαμε ένα ισχυρό δικομματισμό, που ήταν το θεμελιακό εργαλείο λειτουργίας αυτού του πολιτικού συστήματος, το οποίο ήταν αποδοτικό για την λειτουργία του μεταπολιτευτικού συστήματος.
Ο δικομματισμός κατέγραψε πολύ ισχυρά ποσοστά που έφθασαν στο σημείο στις εκλογές του 2000 να αγγίξουν το 90%, κάτι το οποίο είναι πρωτοφανές, όχι μόνο για τα ελληνικά και για τα ευρωπαϊκά δεδομένα, αλλά για όλα τα δεδομένα μιας αστικής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.
Αυτή τη στιγμή, ο δικομματισμός ως εργαλείο του πολιτικού συστήματος δεν μπορεί να λειτουργήσει, έχουμε μια τεράστια ρευστοποίηση, αναπτύσσονται πολλές και αντιφατικές δυναμικές. Είναι πολύ πιθανόν η επόμενη Βουλή να είναι μια Βουλή οκτώ και δέκα κομμάτων. Κατά συνέπεια, μπαίνουμε σε μια τελείως διαφορετική περίοδο για το κομματικό σύστημα και τις επόμενες εκλογές θα τις χαρακτήριζα εκλογές της νέας μεταπολίτευσης. Είναι σαφές ότι οι εκλογές της 6ης Μαΐου θα μας βάλουν σε μια νέα ιστορική περίοδο.
Μιλάμε για ένα πολιτικό σύστημα που κλυδωνίζεται ή απλά για αλλαγή του πολιτικού σκηνικού με αλλαγές ρόλων και ισορροπιών;
Όλα αυτά μαζί. Εμπεριέχονται όλες αυτές οι καταστάσεις. Θα έχουμε ανακατανομές ρόλων, για πρώτη φορά τόσο έντονα μετά τη διαιρετική τομή του εμφυλίου. Θα έχουμε νέα πολιτικά κόμματα και δεν ξέρουμε τι ισορροπία θα υπάρξει, γιατί κάθε ισορροπία είναι και διαφορετική. Ο χρόνος που θα αποκρυσταλλωθεί μια νέα δομή λειτουργίας του πολιτικού συστήματος είναι σκοτεινό σημείο, για πρώτη φορά τόσο έντονα. Μπορεί να περάσουν αρκετά χρόνια, να μεσολαβήσουν πολλές εκλογές, μπορεί να μεσολαβήσουν μεγάλες κοινωνικές αναταραχές, αντιφατικές δομές πολιτικής συμπεριφοράς. Εμπεριέχονται όλα τα στοιχεία σε αυτή την ιστορική περίοδο. Γι αυτό και είναι πολύ δύσκολο να την προσεγγίσει κανείς και να εκτιμήσει τι θα γίνει στο τέλος της… ημέρας.
Το σίγουρο, όμως, είναι ότι μπαίνουμε σε μια νέα εποχή και όλα τα θέματα είναι ανοικτά, γιατί υπάρχει πρωτοφανής αδυναμία του καθεστωτικού πολιτικού συστήματος. Μέχρι την υπογραφή του Μνημονίου, το Μάιο του 2010, σε κάθε ιστορική περίοδο, το αστικό πολιτικό σύστημα δημιουργούσε δομές κοινωνικού συμβολαίου με την κοινωνία. Γι αυτό και ήταν τόσο σταθερό το πολιτικό σύστημα και η μεταπολιτευτική δημοκρατία.
Αυτή τη στιγμή είναι χαρακτηριστικό ότι το πολιτικό σύστημα πορεύεται χωρίς κανένα κοινωνικό συμβόλαιο. Γι’ αυτό παρατηρούμε τη ραγδαία συρρίκνωση του ΠΑΣΟΚ και της Ν.Δ. Δύσκολα θα βρεθεί μια κοινωνική ομάδα, μια κοινωνική τάξη, μια κοινωνική μερίδα, η οποία θα έχει λόγο υποστήριξης του ΠΑΣΟΚ και της Ν.Δ. Βεβαίως, δεν θα εξαφανιστούν αυτά τα δύο κόμματα, γιατί εκτός από κόμματα εκπροσώπησης, είναι και κόμματα του κράτους, των μηχανισμών εξουσίας και κατά συνέπεια θα τα δούμε να καταγράφουν ένα αξιοσημείωτο ποσοστό, που σε καμία περίπτωση, όμως, δεν θα έχει σχέση με ό,τι ξέραμε.
Άρα, έχουμε μπει σε μια περίοδο που το πολιτικό σύστημα για να μπορέσει να συντηρηθεί και να αναπαραχθεί, πρέπει να δώσει ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο, που δεν προκύπτει από πουθενά και δεν φαίνεται ότι είναι και στη στρατηγική των κομμάτων να το δώσουν. Άρα, η ρευστοποίηση ενισχύεται πολύ περισσότερο και δημιουργούνται πια πρωτοφανείς συνθήκες στην πολιτική και εκλογική εκπροσώπηση.
Μέσα στο έντονα μεταβαλλόμενο πολιτικό σκηνικό, φαίνεται ότι υπάρχει μια σταθερά, ας την πούμε έτσι, η αντιμνημονιακή…
Αυτό είναι σαφές. Η διαιρετική τομή διαπερνά σήμερα την ελληνική κοινωνία, για πρώτη φορά τόσο έντονα μετά τη διαιρετική τομή του εμφυλίου. Η τομή είναι μεταξύ των δυνάμεων που υποστηρίζουν αυτή την βαθύτατη καπιταλιστική αναδιάρθρωση που γίνεται με εργαλείο το μνημόνιο από τη μια, και των κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων οι οποίες αντιπαλεύουν αυτή την πολιτική από την άλλη. Σαφέστατα, βέβαια, οι αντιμνημονιακές δυνάμεις δεν έχουν ενιαία ιδεολογία, ούτε τις ίδιες πολιτικές προτεραιότητες. Υπάρχουν και οι αντιμνημονιακές δυνάμεις από το χώρο της δεξιάς. Αυτή, όμως, είναι η μάχη της ιδεολογικής ηγεμονίας που πρέπει να δώσουν οι δυνάμεις της Αριστεράς, έτσι ώστε να μην αφήσουν αυτήν την πόλωση η οποία δημιουργείται στην κοινωνία να εκτραπεί σε αυταρχικού τύπου πολιτικές λύσεις. Εάν δεν δώσουν οι αριστερές, οι λαϊκές δυνάμεις μια λύση σε αυτή την πρωτοφανή κοινωνική και οικονομική κρίση, εννοείται ότι ο κίνδυνος να δοθεί μια λύση από την άκρα δεξιά ή την φασιστική ακόμα δεξιά είναι υπαρκτός. Άλλωστε υπάρχει και ιστορικό προηγούμενο.
Εκτιμάτε ότι η Αριστερά μπορεί να αποτρέψει ένα τέτοιο ενδεχόμενο;
Αυτή την στιγμή δεν φαίνεται κάτι τέτοιο, γιατί στην πραγματικότητα υπάρχει βαθύτατη διαίρεση και των δυνάμεων της Αριστεράς, παρά το γεγονός ότι αντικειμενικά υπάρχουν οι κοινωνικές προϋποθέσεις μιας σύγκλισης σε άμεσα πολιτικά ζητήματα λαϊκής προτεραιότητας, όπως είναι η υπεράσπιση των μισθών, των συντάξεων, των δικαιωμάτων. Παρόλα αυτά, φαίνεται ότι δεν έχει ωριμάσει ακόμα η δυνατότητα μιας τέτοιας στρατηγικής πολιτικής και όχι κατ’ ανάγκη οργανωτικής ενοποίησης.
Έχω την αίσθηση ότι θα πιεστούν τα κόμματα και οι φορείς της Αριστεράς, όλων των ειδών και όλων των προσανατολισμών, σε μια ριζοσπαστική ενότητα. Νομίζω ότι το μεταβατικό διάστημα από τις εκλογές της 6ης Μαΐου μέχρι και τις επόμενες εκλογές, που εγώ τις τοποθετώ πάρα πολύ κοντά, ίσως τον Ιούνιο, τον Οκτώβριο ή τον Σεπτέμβριο, οι διεργασίες στο χώρο της ευρύτερης Αριστεράς θα είναι έντονες. Και όταν λέω Αριστερά εννοώ από το ΣΥΡΙΖΑ και πέρα, συμπεριλαμβάνω το ΚΚΕ, συμπεριλαμβάνω τις δυνάμεις της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς, συμπεριλαμβάνω ακόμα και δομές πολιτικές που προέρχονται από το χώρο του ΠΑΣΟΚ και βρίσκονται αυτήν τη στιγμή σε ευθεία αντιπαράθεση μαζί του, ή και άλλες πολιτικές ομάδες πιθανώς. Δηλαδή, δεν τελειώνει το στοίχημα με τις εκλογές και ούτε μπορεί να περιοριστεί με τις εκλογές. Αντιθέτως, νομίζω ότι το εκλογικό αποτέλεσμα θα δώσει ώθηση σε κοινές δράσεις μέσα στα κοινωνικά μέτωπα και αυτό νομίζω θα επιτείνει την ωρίμανση της γενικότερης Αριστεράς προς την κατεύθυνση ενός ενιαίου μετώπου.
Η ψήφος προς την Αριστερά, η οποία καταγράφει μια δυναμική, δεν είναι μια «ξερή» ψήφος διαμαρτυρίας, αλλά εμπεριέχει και απαίτηση για λύσεις και ουσιαστική παρέμβαση…
Μια ψήφος ποτέ δεν είναι μόνο διαμαρτυρίας ή μόνο ευθύνης, κάτι που το βλέπω και στις δημοσκοπήσεις, αλλά και σε διάφορες αναλύσεις. Ποτέ η ψήφος δεν είναι ή το ένα ή το άλλο. Είναι πάντοτε και τα δύο. Ψηφίζοντας εκφράζουμε και τη διαμαρτυρία μας και την οργή μας, αλλά το να δοθούν λύσεις με βάση τα λαϊκά συμφέροντα, είναι η ουσία της πολιτικής αντιπροσώπευσης. Γιατί τα κόμματα και οι πολιτικές οργανώσεις δεν υπάρχουν μόνο για να ανθίστανται.
Η αντίσταση πρέπει να έχει και πρακτικές καταλήξεις. Πρέπει να δοθεί λύση στη μαζική φτωχοποίηση του ελληνικού λαού. Πρέπει να σωθούν τα νοικοκυριά από την υπερχρέωση και τις κατασχέσεις που θα επιχειρήσουν οι τράπεζες το επόμενο διάστημα. Πρέπει να σωθούν οι μισθοί, να μην πάνε παρακάτω. Πρέπει να σωθούν κάποιες θέσεις εργασίας, πρέπει να υπάρχει μια αντίστοιχη κατάσταση στα εργασιακά δικαιώματα.
Αν τα πολιτικά κόμματα δεν δίνουν απάντηση σε αυτά, είναι σαν να αναιρούν την ίδια τους την ύπαρξη. Όσο η κοινωνία στρέφεται στα κόμματα της Αριστεράς, δεν εκφράζει μόνο την οργή της, εκφράζει και την ιδεολογική της συμπάθεια, εκφράζει και την ανησυχία της, εκφράζει και την προσδοκία από αυτές τις δυνάμεις. Οι οποίες θα πιεστούν από τα κάτω να δώσουν κάποιες λύσεις. Όχι να συγκυβερνήσουν με το σύστημα, αλλά να αναλάβουν την ευθύνη της διεύθυνσης της κοινωνίας με βάση τις λαϊκές προτεραιότητες. Αυτό είναι ευθύνη των Αριστερών κομμάτων, δεν είναι ευθύνη μιας κυβέρνησης.
Φαίνεται ότι οι τρομακτικές πιέσεις και τα διλήμματα μέχρι στιγμής δεν έχουν τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Συμφωνείτε με αυτή τη διαπίστωση;
Φαίνεται ότι ισχύει αυτό, διότι πια η εξαθλίωση και η φτώχεια είναι σε πρωτοφανή ποσοστά για την ελληνική κοινωνία. Η ελληνική κοινωνία δίνει αυτή την στιγμή την εικόνα κοινωνίας που βγαίνει από πόλεμο. Λοιπόν, βγαίνοντας από πόλεμο, το να σου πουν ότι θα καταστραφείς, όταν είσαι κατεστραμμένος, προφανώς δεν έχει την ίδια δυναμική αν το άκουγες σε μια εποχή που τα πράγματα ήταν πιο ομαλά. Το μεγάλο πρόβλημα, η αντίφαση των μνημονιακών και κυρίως του ΠΑΣΟΚ και της Ν.Δ. είναι ότι γύρω από αυτή την πολιτική δεν συγκροτείται αυτή την στιγμή μια πολιτική συμμαχία, η οποία θα ήταν το μαξιλάρι της απόσπασης μιας έστω και χαλαρής συναίνεσης και μιας πίστωσης χρόνου. Υπάρχει μια γενικευμένη οργή, κοινωνική και οικονομική. Διότι, δεν είναι μόνο τα λαϊκά στρώματα που έχουν φτωχοποιηθεί. Είναι και κομμάτια των αστικών τάξεων, είναι το μικρό εμπόριο,
είναι η μικρή βιοτεχνία, είναι η παραδοσιακή μικροαστική τάξη, είναι κομμάτι των μεσοαστικών τάξεων, είναι οι συνταξιούχοι, είναι η αποταμίευση δύο και τριών γενεών που εξανεμίζεται… Με αυτήν την έννοια, η επικοινωνία που χτυπά στο φόβο, είναι μάλλον μικρής αποδοτικότητας. Βεβαίως, δεν σημαίνει ότι δεν θα ενταθεί τις επόμενες ημέρες και δεν θα ειπωθούν πολλά και διάφορα.
Εγώ δεν αποκλείω να υπάρξουν και κάποιες οικονομικές προβοκάτσιες. Δηλαδή, να δημιουργηθεί ένα μείζον δημοσιονομικό γεγονός, να υπάρξει μια ευρύτερη προβοκάτσια στην καταβολή των μισθών και συντάξεων. Έχω την αίσθηση ότι αυτό θα παιχτεί. Αλλά εάν είναι να παιχτεί από τις καθεστωτικές δυνάμεις, θα παιχτεί μέχρι το τελευταίο τους όριο. Θα επιχειρήσουν να δημιουργήσουν πιθανώς ένα οικονομικό γεγονός, με άμεση επίδραση στα οικονομικά των φτωχών νοικοκυριών. Ο φόβος, που μέχρι στιγμής δεν αποδίδει, πρέπει να πάρει και μια πρακτική μορφή. Και οι Αριστερές δυνάμεις πρέπει να έχουν το μυαλό τους σε πάσης φύσεως προβοκάτσιες που θα επιχειρηθούνε ενόψει των εκλογών.
Να κλείσουμε με ένα σχόλιο για την Χρυσή Αυγή και τα ποσοστά που καταγράφει; Το θεωρείτε ότι είναι ένα φαινόμενο παροδικό ή έχει πιο μόνιμα χαρακτηριστικά;
Πραγματικά, δύσκολη η απάντηση. Είναι σαφές ότι η διάλυση της καθεστωτικής Δεξιάς και Κεντροδεξιάς, απελευθερώνει κοινωνικές δυνάμεις, ιδεολογίες, τάσεις, οι οποίες είναι επιρρεπείς σε μια αυταρχικού τύπου πολιτική ιδεολογία. Δεν μπορώ να ισχυριστώ ότι όλο αυτό το οποίο καταγράφεται σήμερα ως τάση προς τη Χρυσή Αυγή αφορά φασίστες ή ναζιστές. Φαίνεται ότι η ψήφος τους είναι μια ψήφος διαμαρτυρίας, συντηρητικής διαμαρτυρίας, απολιτικής διαμαρτυρίας, χωρίς να γνωρίζουν το φορτίο που φέρει αυτή η επιλογή. Νομίζω ότι η κοινωνία δεν έχει καταλάβει τι σημαίνει να μπουν 20 φασίστες στη Βουλή.
Από την άλλη μεριά βεβαίως, εάν αυτό συμβεί θα της δώσει μια δυναμική. Θα της επιτρέψει να δημιουργήσει κοινωνικά ερείσματα, να χρωματίσει τις ιδεολογικές της επιλογές.
Είμαι περίεργος να δω εάν θα υπάρξει έκφραση στην κάλπη ή θα παραμείνει μόνο ένα δημοσκοπικό φαινόμενο.
Πάντως, είναι ανησυχητική η κατάσταση, τουλάχιστον δημοσκοπικά. Είναι πολύ συμπαγής η Χρυσή Αυγή, ανεβαίνει από μέρα σε μέρα, θα έλεγα. Αυτό σημαίνει δύο πράγματα. Ή ότι έχει νομιμοποιηθεί πολύ αυτή η επιλογή και άρα δηλώνεται χωρίς κανένα πρόβλημα, είτε αποκρύπτεται ένας ακόμη μεγαλύτερος κίνδυνος να υπάρχουν και άλλοι τόσοι, που σημαίνει αυτό ότι μπορεί να δούμε τη Χρυσή Αυγή με ένα ποσοστό που θα τρίβουμε τα μάτια μας. Κατά τη γνώμη μου πρέπει να ενταθεί μια πολύ συστηματική ιδεολογική δουλειά των Αριστερών κομμάτων, δεν πρέπει να υποτιμηθεί το φαινόμενο. Πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη και να γίνει μια δυναμική, ιδεολογική διαπάλη, ακριβώς για να περιοριστεί το ποσοστό της.
