Του Γιάννη Σχίζα
Στις αρχές αυτού του χρόνου, με αφορμή τη συμπλήρωση 200 ετών από την Ελληνική Επανάσταση του 1821, αναφερθήκαμε στον ποιητικό λόγο που δέσποσε και χαρακτήρισε την Εθνική Παλιγγενεσία. Η πρώτη φορά ήταν η βιβλιοκριτική του πονήματος του Ηλία Γκρη «Σπαθιά και μετερίζια», ενός πονήματος που η συγγραφή του κράτησε 20 χρόνια – κατά δήλωσιν του συγγραφέα. Ο Γκρής προβαίνει σε μια συλλογή ποιημάτων που αναφέρονται στην επανάσταση και στη μετεπαναστατική ζωή της χώρας, ποιημάτων που ξεκινάνε από το 1821 και φτάνουν ως τις ημέρες μας. Όμως ο στόχος του είναι ευρύτερος: Με τη συγγραφή αυτή θέλει να υποδείξει την διαπάλη ανάμεσα στους κοτζαμπάσηδες και στην έννοια της ελληνικότητας, ανάμεσα στους εγκάθετους της σουλτανικής εξουσίας και στον λαό, ανάμεσα σε αυτούς που βολεύτηκαν στο νέο καθεστώς και σ’ αυτούς που έκαναν την επανάσταση: Σε τελευταία ανάλυση ανάμεσα στον Σχολάριο (που έλεγε «μα πως μπορώ να είμαι Έλλην αφού είμαι χριστιανός;») και στον Γεώργιο Γεμιστό Πλήθωνα που ομολογούσε το αντίθετο («Έλληνες εσμέν ως η τε φωνή και η πάτριος παιδεία μαρτυρεί»). Ο Ηλίας Γκρής απαριθμεί τους ήρωες και τους μη ήρωες, καταλογίζοντας στους δεύτερους τρομερά ελαττώματα. Ακόμη όμως καταχωρεί την έλλειψη ενδιαφέροντος ορισμένων για το θέμα.
***
Τώρα το Ίδρυμα «Τάκης Σινόπουλος» έρχεται να αναπληρώσει αυτή την έλλειψη –σε συνεργασία και χρηματοδότηση από την Τράπεζα Πειραιώς– προβαίνοντας σε μια ανθολογημένη έκδοση των ποιητικών δράσεων Ελλήνων και ξένων ποιητών, με αφορμή το 1821. Το βιβλίο είναι ογκώδες, αποτελούμενο από 968 σελίδες, στο πρώτο μέρος του οποίου καταχωρούνται οι Έλληνες ποιητές και στο δεύτερο οι ξένοι, ξεκινάει δε από τη δημώδη ποίηση του 18ου αιώνα, που αποτέλεσε έναν προπομπό της επανάστασης, για να περάσει από το 1821 και μέσα από αυτό να προσεγγίσει τις διάφορες φάσεις του εθνικού σχηματισμού, ως τις μέρες μας.
Η δεύτερη ενασχόληση με θέμα την ποίηση αφορούσε την αμερικανική δημιουργία («Αμερικανοί ποιητές στην Επανάσταση του 1821»), όπως αυτή προέκυψε από το ενεργό ενδιαφέρον των Αμερικανών εκείνης της εποχής για την εξέλιξη του εθνικού αγώνα. Και το ενδιαφέρον αυτό ήταν λαμπρό: Οι στίχοι του James Gate Percival στην «Ωδή στη χειραφέτηση της Ελλάδος», του William Cullen Bryant για τη σφαγή της Χίου καθώς και για τον επαναστατικό αγώνα του 1825, του Fitz-Greene Halleck (του αποκληθέντος και «Αμερικανού Μπάυρον») για το Μάρκο Μπότσαρη, του James Gordon Brooks και πολλών ακόμη άλλων, εκφράζουν τη ζωηρή φιλελληνική κίνηση, το μεγάλο ενδιαφέρον που υπήρχε στην αμερικανική ήπειρο.
Όμως η ανθολογία του Ιδρύματος «Τάκης Σινόπουλος» με «ανθολόγους» τους Θανάση Γαλανάκη και Μάνο Κουμή (ο πρώτος έχει την γενική φιλολογική επιμέλεια και τον υπομνηματισμό), με τα κοσμήματα και τα επεξηγηματικά υπομνήματα της Ηρώς Νικοπούλου, με τη συμβολή του Γιάννη Πατίλη και πολλών άλλων, είναι οπωσδήποτε πιο γενική και δεν αναφέρεται στους Αμερικανούς, αλλά προσεγγίζει γενικότερα την ποιητική παραγωγή της κοινωνίας των εθνών: Ξεκινώντας από τον Γερμανό Γκαίτε και φθάνοντας στον Άγγλο Τζων Ντρινκγουώτερ. Σ’ αυτήν παρελαύνουν τα «πρώτα» ονόματα της λογοτεχνικής κίνησης εκείνων των χρόνων: Ο Λόρδος Βύρων, ο Σέλεϋ, ο Πούσκιν, o Kήτς, ο Βίκτωρ Ουγκώ.
Όλη η πανστρατιά των λογίων που ασχολούνται με την ποίηση, είναι ενδεικτική της κοινής δράσης ανθρώπων που ανήκουν σε διαφορετικές εθνικότητες, για την ελληνική απελευθέρωση
Το βιβλίο είναι εντυπωσιακό, προσιδιάζει πραγματικά σε ένα εθνικό αφιέρωμα, ταυτόχρονα όμως λύνει και ένα μεγάλο πρόβλημα: Όλη η πανστρατιά των λογίων που ασχολούνται με την ποίηση, είναι ενδεικτική της κοινής δράσης ανθρώπων που ανήκουν σε διαφορετικές εθνικότητες, για την ελληνική απελευθέρωση. Οι Έλληνες δεν είναι μόνοι, όπως ακριβώς και οι Τούρκοι: Οι μεν χρησιμοποιούν τη διεθνή αλληλεγγύη, έμπρακτη και διά λόγου, οι δε χρησιμοποιούν τους Αιγύπτιους, τους εξισλαμισθέντες Αλβανούς και πολλούς άλλους για τη στρατιωτική δράση. Ο αγώνας για την παλιγγενεσία θυμίζει κάπως τον Ισπανικό εμφύλιο, που προσέλκυσε χιλιάδες εθελοντών ενώ από την άλλη πλευρά είχε τις δυνάμεις του άξονα, η δε ναυμαχία του Ναυαρίνου είναι η κορύφωση του δράματος που θεμελίωσε την Ελληνική Ανεξαρτησία.
***
Το «εικονικό μέρος» του βιβλίου είναι λαμπρό, είναι οι καλύτερες στιγμές της επανάστασης: Είναι οι δημιουργίες του Ν. Γύζη, του Φ. Μαργαρίτη, του Θ. Χατζημιχαήλ, του Α. Τάσσου, του Louis Dupres, του Georg Perlberg και πολλών άλλων. Και από κοντά έρχεται ο κατάλογος των ανθολογουμένων, τα στοιχεία του αγώνα και της καθημερινής ζωής, που το κάνουν να είναι πραγματική απόλαυση…
