Το τέλος μιας ιστορικά αλλόκοτης σχέσης και συνάμα η έναρξη μιας νέας. Η 29η Μαρτίου 2017 αδιαμφισβήτητα θα μνημονεύεται για πολύ καιρό. Το πώς, μένει να καθοριστεί. Η απάντηση στο «τι σημαίνει Brexit» θα αποτελέσει πεδίο διαμάχης για πολλά χρόνια, σε πολιτικό, ακαδημαϊκό αλλά και κοινωνικό επίπεδο. Ήδη το πώς ψήφισε κάποιος, στη βρετανική κουλτούρα συνδέεται ολοένα και περισσότερο με στερεότυπα, ταυτότητες και προσωπικές διαδρομές που είναι πιθανότερες κάποιων άλλων. Αυτή η έννοια του «πιθανότερου» αποδεικνύεται κομβική. Κανείς δεν γνωρίζει με σιγουριά τις επόμενες εξελίξεις, έπειτα από την επίσημη παράδοση της απόφασης του Γουεστμίνστερ, που εκκινεί τη διετή διαδικασία αποχώρησης της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Διαφαίνονται όμως, μερικά από τα θέματα, αντιφάσεις και διαπραγματευτικές στρατηγικές που αναμένεται να κυριαρχήσουν το επόμενο διάστημα.
Βέβαια πρέπει να μην ξεχνάμε ότι στις δύο πλευρές του τραπεζιού θα βρίσκονται Τόρηδες και Ευρωκράτες, κάτι που μειώνει σημαντικά τις όποιες πιθανότητες ουσιαστικής διαπραγμάτευσης: η γνωστή συνταγή μικροπολιτικής, πατερναλισμού και τεχνοκρατικής κουτοπονηριάς που γνωρίσαμε και αγαπήσαμε τόσο πολύ, ήδη κάνει την επανεμφάνισή της, ειδικά στη στάση των Βρυξελλών. Όμως τα προβλήματα είναι τόσο νέα και τόσο πολύπλοκα, που θα πρέπει να αναγνωρίσουμε τη δυνατότητα της πραγματικότητας του Brexit να μας εκπλήσσει – σε αντίθεση με την τρομοκρατική επίθεση στο Κοινοβούλιο που, κατά την προσωπική εμπειρία του γράφοντα, δεν εξέπληξε κανέναν. Οι ευρωπαϊκές πρωτεύουσες έχουν μάθει να ζουν με έναν ακόμα παράγοντα ρίσκου, κι άλλωστε στο Λονδίνο είναι όλοι πολύ απασχολημένοι. Αλλά και αβέβαιοι. Επειδή τα επίδικα είναι… δύο: η συμφωνία «διαζυγίου», και η συμφωνία για το καθεστώς που θα ακολουθήσει.
Ταυτόχρονη διαπραγμάτευση, ή πρώτα Brexit και μετά βλέπουμε;
Διαβάζοντας την επιστολή της βρετανικής κυβέρνησης, διακρίνεται ένας πιο συμφιλιωτικός τόνος από ό,τι είχαμε συνηθίσει το τελευταίο διάστημα. Πρώτον, το νησί αποφάσισε να μην κόψει «μαχαίρι» την απρόσκοπτη είσοδο πολιτών των κρατών μελών της Ε.Ε. Δεύτερον, η Βρετανία φαίνεται να αποδέχεται ότι κάποιας μορφής αναγνώριση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου είναι απαραίτητη, τουλάχιστον για το επόμενο διάστημα, όπως και το γεγονός πως επιδιώκει μια «ειδική σχέση» με την Ε.Ε. Ελπίζει και παλεύει για μια συμφωνία ελεύθερου εμπορίου «μεγαλύτερη και πιο τολμηρή από κάθε άλλη», και τονίζει ειδικά νευραλγικούς βρετανικούς τομείς, όπως ο χρηματοπιστωτικός.
Πώς θα τα καταφέρει όλα αυτά η Τερέζα Μέι; Με το να χρησιμοποιεί ως διπλωματικό χαρτί τον τομέα της ασφάλειας. Ψηλά στο κείμενο, σε σημείο άσχετο με τα συμφραζόμενα, δίδεται έμφαση στο πόσο σημαντική είναι η ικανότητα της Ευρώπης «να υπερασπίζει τον εαυτό της από απειλές στην ασφάλειά της». Ακολουθεί η κομβική δήλωση και βρετανική απαίτηση, πως η διαπραγμάτευση για τη συμφωνία Brexit και τη μετα-Brexit κατάσταση θα πρέπει να γίνει ταυτόχρονα. Προς το τέλος, γίνεται νύξη στη Ρωσία και στο ότι οι Βρετανοί παραμένουν αποφασισμένοι να αποχωρήσουν χωρίς συμφωνία αν αυτή καταστεί αδύνατη.
Η αντίδραση της Ε.Ε. δεν αφήνει πολλά περιθώρια αισιοδοξίας. Ο διαπραγματευτής για το Brexit από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (το οποίο ξαφνικά «πρέπει να έχει σημαντικό ρόλο στην διαπραγμάτευση») Γκι Φερχοφσταντ και οι περισσότεροι αξιωματούχοι των Βρυξελλών και του Βερολίνου θεωρούν τη χρησιμοποίηση της αντιτρομοκρατίας και του ΝΑΤΟ ως διαπραγματευτικού ατού απλά ανεπίτρεπτη, ενώ είναι σταθερή γερμανική επιθυμία να κλείσει πρώτα το θέμα του Brexit και μετά να γίνει συζήτηση για τα υπόλοιπα. Το χτύπημα των βρετανικών επιχειρήσεων, ένας βαρύς λογαριασμός και μια αυτοεκπληρούμενη πρόβλεψη που υποκρύπτει επιθυμία, πως το Brexit θα «πονέσει», κυριαρχούν.
Την ίδια στιγμή, οι φωνές από τη Σκωτία για δεύτερο δημοψήφισμα δυναμώνουν, με το Λονδίνο να αντιστέκεται, προσπαθώντας να κατευνάσει την κατάσταση με εξαγγελίες ισχυροποίησης των τοπικών εξουσιών. Η Βόρεια Ιρλανδία βρίσκεται σε βαθιά πολιτική κρίση, και το συνοριακό καθεστώς της βρίσκεται στον αέρα. Οι Εργατικοί προσπαθούν να συμβιβάσουν τα ασυμβίβαστα, ενώ το γεγονός πως το πραγματικό Brexit διαφέρει από ό,τι είχαν προπαγανδίσει οι πολιτικοί είναι πολύ πιθανό πως θα βαθύνει και άλλο την κρίση πολιτικής εκπροσώπησης. Και είμαστε ακόμα στην αρχή…
* Τη στήλη γράφει κάθε δεύτερη εβδομάδα ο Ηλίας Σταθάτος από το Λονδίνο.
