του Δημήτρη Μπελαντή
Η απρόκλητη δολοφονία του Αφροαμερικάνου Τζωρτζ Φλόυντ στη Μινεάπολη των ΗΠΑ από τις αστυνομικές δυνάμεις στις 25 του περασμένου Μαΐου ανατροφοδότησε σε πολύ μεγάλο βαθμό την πάγια φυλετική διαμάχη αλλά και τη διαμάχη ρατσισμού-αντιρατσισμού. Καθώς, επίσης, τη διαμάχη μεταξύ παραδοσιακών-συντηρητικών αλλά και ρατσιστικών/σωβινιστικών δυνάμεων από τη μια πλευρά (που τελικά ανάγονται στο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα και την προεδρία Τραμπ) και φιλελεύθερων-κεντροαριστερών και αριστερών με την ευρεία έννοια δυνάμεων από την άλλη, που ανάγονται στους Δημοκρατικούς ή συχνά δεν εκπροσωπούνται από κανένα από τους δύο εκπροσώπους του δικομματισμού. Η κοινωνία των ΗΠΑ περισσότερο από ποτέ άλλοτε δείχνει να είναι μια εξαιρετικά πολωμένη και διαιρεμένη κοινωνία, καθώς τα περιστατικά βίας πολλαπλασιάζονται – και μεταξύ διαδηλωτών και δυνάμεων ασφαλείας αλλά και μεταξύ διαδηλωτών ανταγωνιστικών απόψεων και ρευμάτων. Το δικαίωμα στην κατοχή όπλων και στην οπλοφορία αποτελεί στις ΗΠΑ ομοσπονδιακό συνταγματικό δικαίωμα (2η Τροποποίηση του Συντάγματος), γεγονός που αποτελεί αυτόνομο παράγοντα όξυνσης της βίαιης σύγκρουσης και έρεισμα για τη δημιουργία στη χώρα μιας εμφυλιοπολεμικής σύγκρουσης, ακόμη χαμηλής έντασης. (1)
Η ένταση της κρατικής βίας κατά των Αφροαμερικάνων και των εγχρώμων γενικότερα (πολιτών ή μεταναστών) αποτελεί ουσιαστικά πάγιο στοιχείο του κοινωνικού σχηματισμού των ΗΠΑ. Στα τελευταία χρόνια, η φυλετική σύγκρουση είχε μια ακόμη μεγάλη κλιμάκωση το 2014 με τη δολοφονία πάλι από αστυνομικά όργανα του Αφροαμερικάνου Τζαίημς Μπράουν στο Φέργκιουσον του Μιζούρι, γεγονός που οδήγησε και πάλι σε εθνική κλιμάκωση των διαμαρτυριών και έβαλε τη βάση ουσιαστικά για πρώτη φορά για το κίνημα αντίστασης Black Lives Matter.
Η λειτουργία της φυλετικής διαιρετικής τομής στις ΗΠΑ
Η βία κατά των Αφροαμερικάνων έλκει την παράδοσή της από όλη την Ιστορία φυλετικής καταπίεσης στις ΗΠΑ. Δουλεμπόριο από τον 17ο ως και τον 19ο αιώνα, δουλοκτησία, Εμφύλιος, νομική κατάργηση της δουλείας το 1861 και σε όλη την χώρα πρακτικά το 1865, διατήρηση καθεστώτος απαρτχάιντ στον Νότο ως την δεκαετία του 1960 (που άρθηκε μέσα από τους αγώνες των Αφροαμερικάνων αλλά και λευκών δημοκρατικών πολιτών). Καθεστώς έντονης φτώχειας και περιθωριοποίησης των Αφροαμερικάνων και άλλων φυλετικών ή ημιφυλετικών εθνικών μειονοτήτων (π.χ. Ισπανοαμερικάνοι-latinos, Πορτορικάνοι, Γηγενείς Αμερικάνοι κ.λπ.) μέχρι σήμερα, σε συνδυασμό με ρατσιστική κρατική επιτήρηση, καταστολή και έλεγχο. Ενώ, σύμφωνα με επίσημες στατιστικές, το 2010 το 15,1 % του πληθυσμού των ΗΠΑ (περίπου 46 εκατομμύρια πολίτες) ήταν κάτω από το νόμιμο όριο φτώχειας που οριζόταν στα 22.314 δολάρια για μια οικογένεια τεσσάρων ατόμων. Έναντι του παραπάνω εθνικού ποσοστού, οι Αφροαμερικάνοι ήταν απόλυτα φτωχοί κατά ποσοστό 27,4% ,οι Ισπανοαμερικάνοι κατά 26,6% και οι λευκοί Αμερικάνοι κατά 9,9%. Φαίνεται λοιπόν καθαρά ότι οι Αφροαμερικάνοι αποτελούν την ομάδα με το μεγαλύτερο ποσοστό φτώχειας στις ΗΠΑ και η κοινωνική και βιοπολιτική τους διαχείριση αποτελεί κεντρική όψη της κρατικής διαχείρισης των υποτελών τάξεων στις ΗΠΑ και κυρίως του φτωχότερου, πιο περιθωριοποιημένου και άνεργου τμήματος των υποτελών τάξεων. Επίσης, είναι αρκετά σαφές ότι η ιδεολογία και πρακτική του ρατσισμού όχι μόνο επιβάλλει και αναπαράγει μια υλική διαίρεση των εργατικών, άνεργων και λαϊκών τάξεων κατά φυλές (χαμηλότερα μεροκάματα, διαφορετικές πρακτικές στην κοινωνική πρόνοια και ανεργία, γκέτο στις πόλεις κ.λπ.) αλλά δημιουργεί και έναν πολιτισμικό «τοίχο» που αποκλείει τη συνεργασία και συμπαράταξη όλων των λαϊκών στρωμάτων, με διαχωριστικό στοιχείο το «χρώμα» και τη φυλετική ένταξη. Για παράδειγμα, ως τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η συνομοσπονδία συνδικάτων AFL δεν οργάνωνε καν έγχρωμους εργάτες, και η προοδευτικότερη συνομοσπονδία CIO το έκανε σε περιορισμένο βαθμό. Δεν είναι, ακόμη, τυχαίο ούτε το γεγονός ότι σημαντικό τμήμα των εργαζόμενων και φτωχών λευκών υποστηρίζει το φαινόμενο Τραμπ και την υποτιθέμενη «προστατευτική» του οικονομική πολιτική ούτε ότι ο φυλετικός παράγων ήταν το επίκεντρο της κοινωνικής κινητοποίησης κατά του Τραμπ προτού ακόμη εκλεγεί καν.
Η ιδεολογία και πρακτική του ρατσισμού όχι μόνο επιβάλλει και αναπαράγει μια υλική διαίρεση των εργατικών, άνεργων και λαϊκών τάξεων κατά φυλές αλλά δημιουργεί και έναν πολιτισμικό «τοίχο» που αποκλείει τη συνεργασία και συμπαράταξη όλων των λαϊκών στρωμάτων, με διαχωριστικό στοιχείο το «χρώμα» και τη φυλετική ένταξη
Η δύσκολη σχέση φυλετικού και κοινωνικού ζητήματος στις ΗΠΑ
Δεν θα μπορούσε να υπάρξει με υλικούς όρους ένα μεγάλο μαζικό κίνημα κατά της ρατσιστικής κρατικής και παρακρατικής βίας που να μην θέτει ως κεντρικό ζήτημα τον φυλετικό και τον ακροδεξιό-απάνθρωπο χαρακτήρα της. Αυτό είναι δεδομένο. Εκεί που φαίνεται, όμως, να υπάρχει ένα σοβαρό πρόβλημα είναι στην αδυναμία των κινημάτων αντιρατσιστικής αντίστασης να υπερβούν στην πορεία τα όρια της φυλετικής διαιρετικής τομής προς την κατεύθυνση της ταξικής και δημοκρατικής διαιρετικής τομής, να διαμορφώσουν μια ηγεμονική συμμαχία. Αυτό, στον βαθμό που δεν καταφέρνει να δημιουργηθεί μια δημοκρατική και κοινωνική ενότητα του συνόλου των υποτελών τάξεων και στρωμάτων στις ΗΠΑ, οδηγεί προς δύο κατευθύνσεις, που και οι δύο μοιράζονται σημαντικά προβλήματα και ανεπάρκειες. Η μια είναι, ας πούμε, η δικαιωματική-ταυτοτική-ΜΚΟ κατεύθυνση, αυτή που προσεγγίζει τη φυλετική καταπίεση όχι ως μια ιδιαίτερη κοινωνική καταπίεση και περιθωριοποίηση, αλλά κυρίως μέσα από τη «διαφορετικότητα», την αποκλίνουσα ταυτότητα, τη «μη αμερικανικότητα», όπως θα έλεγαν οι ομάδες τύπου Αντίφα. Αυτή η τάση, που είναι ισχυρή στο κίνημα Black Lives Matter θέτει και το πρόβλημα της άρνησης της κοινής εθνικής Ιστορίας (π.χ. αποκαθηλώσεις αγαλμάτων, αλλαγές ονομάτων τοπωνυμίων κ.λπ.). Εδώ τίθεται και το ζήτημα πρώτον, αν η Ιστορία μπορεί όντως να ξαναγραφεί με «εξαφάνιση συμβόλων» και όχι με έντονα κριτική εξέταση κάποιων εξουσιαστικών όψεών της, και δεύτερον, για το που πηγαίνει μια κοινωνία, όταν το κοινό εθνικό βίωμα (βιωνόμενο κατά πολύ διαφορετικό τρόπο βέβαια από κάθε φυλετική ομάδα) καταρρέει πλήρως. Από την άλλη πλευρά, η προσέγγιση της «ταυτότητας-διαφοράς» είναι πιο εύκολα χωνεύσιμη από την μεριά του Δημοκρατικού Κόμματος ενόψει των προεδρικών εκλογών τον προσεχή Νοέμβριο.
Έγχρωμο έθνος;
Μια δεύτερη προσέγγιση που σχετίζεται και με τη διαχείριση της αποικιακής και φυλετικής μνήμης και που είχε ξανατεθεί κατά τις φυλετικές ταραχές της δεκαετίας του ’60 (π.χ. άποψη του Μάλκολμ Χ, του κινήματος των Μαύρων Πανθήρων κ.ά.) είναι η λογική της προσέγγισης του φυλετικού ζητήματος στις ΗΠΑ ως εθνικού ζητήματος και των Αφροαμερικάνων ως διακριτού έθνους έναντι των WASP Αμερικάνων. Βεβαίως, η πολιτισμική κυριαρχία των «ταυτοτήτων διαφοράς» και όχι τόσο των εθνικών ταυτοτήτων στην εποχή μας δεν έχει αναδείξει ως τώρα αυτήν την πλευρά ως ιδεολογικά πολύ βαρύνουσα. Αν όμως μπορέσει έστω και αρνητικά να γίνει βαρύνουσα, αυτό, λαμβάνοντας υπόψιν και την καθοδική τάση των ΗΠΑ ως διεθνούς ιμπεριαλιστικού ηγεμόνα καθώς και άλλες παραμέτρους (π.χ. τεράστια έκταση της επιδημίας του κορωνοϊού στη χώρα) , θα μπορούσε να ωθήσει μέχρι και σε διάσπαση της κρατικής ενότητας. Στο βιβλίο του «Ποιοι είμαστε; Η αμερικανική ταυτότητα στον 21ο αιώνα», ο υπερσυντηρητικός αλλά αρκετά οξυδερκής στοχαστής Σάμιουελ Χάντινγκτον έχει θέσει αυτό το ζήτημα εδώ και 15 χρόνια περίπου, το αν δηλαδή υπάρχει πια αφομοιωτικός παράγων συνοχής του έθνους των ΗΠΑ και αν είναι ακόμη διατηρήσιμος. Θα έλεγε κανείς ότι ως αντιιμπεριαλιστές θα πρέπει να θέλουμε μια τέτοια εξέλιξη. Η απάντηση είναι ότι εξαρτάται από το τι θα επακολουθήσει.
Υποσημειώσεις
(1) Υπάρχει νομική διαφωνία από πολιτεία σε πολιτεία αν η κατοχή όπλων συνεπάγεται και νόμιμη δημόσια οπλοφορία και μάλιστα σε ποιες περιπτώσεις. Γενικότερα, η κατοχή όπλων και οπλοφορία συνδέεται με το υποτιθέμενο δικαίωμα στην αυτοάμυνα.
