Πολιτιστικό κέντρο «Ίσκρα» στη Μαριούπολη
(φωτό Στ. Ελληνιάδη)
Η Ταμάρα επέστρεφε στη Μαριούπολη οδικώς, μετά από μία πετυχημένη συναυλία της στο Κίεβο. Ήταν δεν ήταν τριάντα ετών. Με ισχυρή προσωπικότητα και εξαίσια φωνή. Καλλιτέχνης, από τα πιο δραστήρια μέλη των Ελλήνων της Ουκρανίας στην προσπάθειά τους να αναγεννήσουν το δικό τους ιδιαίτερο πολιτισμό, που οι ρίζες του χάνονται βαθιά στην ιστορία της Μαύρης Θάλασσας. Γι’ αυτό η Ταμάρα έδινε μεγάλη έμφαση στα δικά τους τραγούδια, στη διάλεκτο. Τραγούδια παραδοσιακά και νεότερα που τα έχουν γράψει ντόπιοι λαϊκοί μουσικοί με δικούς τους στίχους ή σε στίχους των σημαντικών ποιητών της Αζοφικής Θάλασσας. Βέβαια, η Ταμάρα, όπως όλοι οι τραγουδιστές και τα συγκροτήματα της περιοχής, είχε βάλει στο ρεπερτόριό της και πολλά τραγούδια από τη σύγχρονη ελληνική παραγωγή, σαν γέφυρα με την ιστορική τους πατρίδα, την οποία η συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων της Αζοφικής δεν έχει ποτέ επισκεφτεί.
Αυτό το πνεύμα αναπαράγεται στις γιορτές των Ελλήνων. Κι αυτό το πνεύμα κυριαρχεί στο Φεστιβάλ Ελληνικού Τραγουδιού που πραγματοποιείται χρόνο παρά χρόνο στη Μαριούπολη, στη μνήμη της Ταμάρας Κατσή. Γιατί η Ταμάρα, εκείνη τη μοιραία μέρα του 1999, δεν έφτασε ζωντανή στη Μαριούπολη. Σε ένα σημείο του κακού οδοστρώματος το αυτοκίνητο έπεσε στο μικρό χαντάκι που υπήρχε κατά μήκος του επαρχιακού δρόμου. Βγαίνοντας η Ταμάρα από το αυτοκίνητο για να ελέγξει τη ζημιά, παρασύρθηκε από ένα άλλο αυτοκίνητο που έτρεχε δαιμονισμένα και άφησε την τελευταία πνοή της στην άσφαλτο. Το σοκ της οικογένειάς της έγινε πάνδημο πένθος για όλο τον κόσμο, Έλληνες, Ουκρανούς, Ρώσους, Τάταρους, Εβραίους κ.λπ.
Είχα καλέσει την Ταμάρα, το 1997, στο πρώτο Φεστιβάλ Ελλήνων της Διασποράς και Ελληνοφώνων, στο Ηρώδειο. Εκπροσωπώντας τον Ελληνισμό της Ουκρανίας τραγούδησε α καπέλα κάτω από την Ακρόπολη δείχνοντας όλη την αξία της. Όμως, κανένα από τα επόμενα σχέδια μας δεν πραγματοποιήθηκε. Η Ταμάρα πλέον έχει περάσει στη σφαίρα του ήρωα και του μύθου. Από τότε, η Ομοσπονδία Ελληνικών Συλλόγων Ουκρανίας οργανώνει κάθε δύο χρόνια στη Μαριούπολη το Φεστιβάλ Ελληνικού Τραγουδιού, στη μνήμη της. Φέτος, σε εποχή μεγάλης ανέχειας, πραγματοποιήθηκε χάρη στην ενίσχυση του «Ιδρύματος Μπούμπουρα».
Το πρόγραμμα του Φεστιβάλ ήταν πλούσιο και ποιοτικό, παρόλο που αρκετά συγκροτήματα και καλλιτέχνες από τις εμπόλεμες ζώνες δεν μπορούσαν να συμμετέχουν. Πολλοί νέοι άνθρωποι, πολλά διαφορετικά είδη και πολύ καλές εκτελέσεις, κυρίως από την Αζοφική Θάλασσα, αλλά και μερικές συμμετοχές από άλλες πόλεις, μέχρι κι από το μακρινό Λβιβ. Ειδικά, οι καλλιτέχνες που παρουσίασαν τραγούδια στην ελληνική διάλεκτο ήταν εξαιρετικά εντυπωσιακοί με την ποιότητα των στίχων τους, τις ενδιαφέρουσες μελωδίες και τις άρτιες ερμηνείες, αν και οι περισσότεροι είναι ερασιτέχνες. Την πρώτη μέρα, από τις δέκα μέχρι τις 4 το απόγευμα, εμφανίστηκαν επί σκηνής περίπου πενήντα καλλιτεχνικά σχήματα! Κι απ’ αυτά, η κριτική επιτροπή, με τη συμμετοχή της Συντονίστριας Εκπαίδευσης και με την παρουσία της Γ. Προξένου της Ελλάδας στη Μαριούπολη, επέλεξε περίπου τα μισά για τη συναυλία της δεύτερης μέρας που είχε πιο επίσημο χαρακτήρα.
Στη μεθοριακή γραμμή
Από τότε που άρχισαν οι εχθροπραξίες στην περιφέρεια του Ντονμπάς, στην οποία υπάγεται η ελληνική περιοχή με τη Μαριούπολη σαν κέντρο και σαράντα χωριά σε ένα ημικύκλιο που φτάνει μέχρι το Ντονιέτσκ, σε ακτίνα περίπου 120 χλμ., η πρόσβαση έγινε δύσκολη.
Και το χειρότερο απ’ όλα, όσον αφορά τον Ελληνισμό που υπολογιζόταν σε πάνω από 100.000 άτομα, η καινούργια και μη αναγνωρισμένη μεθοριακή γραμμή, η οποία διαχωρίζει τις δύο ελεγχόμενες από τους αυτονομιστές οντότητες, του Ντονιέτσκ και του Λουγάνσκ, περνάει ακριβώς μέσα από τα χωριά των Ελλήνων. Οι συνέπειες αυτού του χωρισμού είναι τραγικές. Οι μισοί Έλληνες δεν μπορούν να επικοινωνήσουν με τους άλλους μισούς όπως έκαναν ανεμπόδιστα επί εκατοντάδες χρόνια. Επίσης, πολλά από τα χωριά έχουν υποστεί σοβαρές ζημιές από την ανταλλαγή βλημάτων πυροβολικού. Στα άλλοτε ζωηρά ελληνικά χωριά, η κινητικότητα έχει περιοριστεί και αρκετοί κάτοικοι έχουν μετακινηθεί σε ασφαλέστερες περιοχές. Ορισμένα πολιτιστικά κέντρα είναι κλειδωμένα, ανενεργά. Το βράδυ μπορεί να ακούσει κανείς ήχους από εκρήξεις, αλλά οι έλεγχοι στα στρατιωτικά μπλοκπόστ που υπάρχουν σε όλους τους δρόμους που οδηγούν στην πόλη ήταν πιο χαλαροί από πέρσι.
Στο παρελθόν, πήγαινα στη Μαριούπολη αεροπορικώς μέσω Κιέβου και Ντονιέτσκ. Κι από το Ντονιέτσκ οδικώς στα παράλια της Αζοφικής Θάλασσας. Τώρα αυτή η επιλογή δεν υφίσταται. Το αεροδρόμιο του Ντονιέτσκ βρίσκεται στην άλλη πλευρά των «συνόρων» και είναι απολύτως κατεστραμμένο από τις σκληρές μάχες που έγιναν, με πάρα πολλά θύματα, για την κατάληψή του. Από το καινούργιο υπερσύγχρονο αεροδρόμιο δεν έχει απομείνει τίποτα όρθιο.
Τώρα, με τρένο από το Κίεβο έφτασα μετά από έντεκα ώρες στη Μελιτόπολη απ’ όπου με αυτοκίνητο διανύσαμε τα διακόσια χλμ. μέχρι τη Μαριούπολη για να προλάβουμε το Φεστιβάλ στην έναρξή του. Μιάμιση μέρα ταξίδι. Στη δε επιστροφή, επειδή υπήρχε μόνο ένα αυτοκίνητο που πήγαινε δυτικά και βόρεια, ακολούθησα τη μικρή ομάδα των Ελλήνων από την πόλη Ζαπαρόζιε για να πάρω από εκεί το τρένο για το Κίεβο. Στη διαδρομή, κοντά 360 χλμ., έριχνε συνεχώς πυκνό χιόνι και το μικρό οκταθέσιο βαν, στην κυριολεξία έκανε σκι πάνω στο λευκό οδόστρωμα πέφτοντας σε όλες σχεδόν τις λακκούβες που δεν φαίνονταν, αλλά μας εκτίνασσαν μέχρι την οροφή του αυτοκινήτου. Η καλή παρέα των συμπατριωτών μας, αλλά και η άνεση του τρένου, intercity με φαρδιά καθίσματα και wi-fi, διέσωσαν τις τελευταίες μου δυνάμεις για να φτάσω με τη συνδρομή ενός φίλου από το εντυπωσιακό μέγαρο του κεντρικού σταθμού των τρένων στο αεροδρόμιο Μπορίσπιλ.
Λαός και ολιγάρχες
Σε πανουκρανικό επίπεδο, το συγκλονιστικό γεγονός του Σαββατοκύριακου ήταν το μακελειό μεταξύ αστυνομικών σε μία περιοχή κοντά στο Κίεβο. Τρεις ομάδες αστυνομικών από διαφορετικές υπηρεσίες, ευρισκόμενες μάλλον σε σύγχυση, αντάλλαξαν μεταξύ τους σφοδρούς πυροβολισμούς με αποτέλεσμα να σκοτωθούν πέντε αστυνομικοί από τα καταιγιστικά πυρά των συναδέλφων τους. Διεξάγεται έρευνα για τα αίτια, αλλά τέτοια γεγονότα εντείνουν το αίσθημα ανασφάλειας των πολιτών, με δεδομένο ότι η οικονομική κρίση συνεχίζεται, το ουκρανικό νόμισμά έχασε τα δύο τρίτα της αξίας του μέσα σε δύο χρόνια και η πολιτική κατάσταση είναι ρευστή και συγκρουσιακή. Οι δέκα ολιγάρχες που ελέγχουν ουσιαστικά την οικονομία της χώρας, ελέγχουν και τους πολιτικούς στο Κοινοβούλιο, όντας και οι ίδιοι βουλευτές, γεγονός που συχνά εξελίσσεται σε αγώνα αλληλοεξόντωσης. Αυτές τις μέρες, η Βουλή αποφάσισε να άρει την ασυλία του ολιγάρχη βουλευτή Βαντίμ Νοβίνσκι, προκειμένου να παραπεμφθεί σε δίκη με την κατηγορία ότι μεθόδευε την αντικατάσταση του εκλιπόντος μητροπολίτη Βλαδίμηρου της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας που υπάγεται στο Πατριαρχείο της Μόσχας με το οποίο ο ολιγάρχης διατηρεί άριστες σχέσεις. Οι ιστορίες που βλέπουν το φως της δημοσιότητας χάρη στις αποκαλύψεις των ανταγωνιστών εναντίον των αντιπάλων τους είναι εξωφρενικές, αλλά περιγράφουν ανάγλυφα τον τρόπο «διαχείρισης» του δημόσιου πλούτου και των πολιτικών πραγμάτων στην Ουκρανία. 25 χρόνια μετά την ανεξαρτησία, οι ντόπιοι ολιγάρχες, με πολλές διασυνδέσεις με ΗΠΑ και Ισραήλ, και ιδιωτικούς στρατούς, συνεχίζουν να ροκανίζουν και να ταλαιπωρούν την όμορφη Ουκρανία αφήνοντας το λαό της να ζει σε οριακές καταστάσεις.
Το πανέμορφο Κίεβο φαίνεται να σφύζει από ζωή. Το μποτιλιάρισμα στις φαρδιές λεωφόρους είναι σχεδόν συνεχές και τα πάμπολλα ακριβά τζιπ που κυκλοφορούν επιβεβαιώνουν την πληροφορία ότι οι πλούσιοι έχουν συγκεντρωθεί στην πρωτεύουσα, όχι μόνο γιατί εκεί λαμβάνονται οι αποφάσεις και η ζωή έχει πάρα πολλές ανέσεις και πολυτέλειες, αλλά και γιατί σε πολλές περιοχές της χώρας κυριαρχεί η ανασφάλεια. Στη Μαριούπολη που βρίσκεται στην καρδιά του ανατολικού προβλήματος, η κυκλοφορία των αυτοκινήτων, αλλά και των πεζών στις αγορές, είναι περιορισμένη σε σχέση με το πρόσφατο παρελθόν, ενώ οι δρόμοι που ενώνουν το λιμάνι της Αζοφικής με άλλες πόλεις προς τα δυτικά και βόρεια βρίσκονται σε κακή κατάσταση. Μια εικόνα εγκατάλειψης…
Τελικά, η Ουκρανία δεν είναι μία χώρα, αλλά πολλές∙ του λαού της και των καπετανάτων που την έχουν διαμοιράσει.
Στέλιος Ελληνιάδης
