Πριν από λίγες μέρες είχα τη χαρά να συναντήσω τον Καταλανό ποιητή και μεταφραστή Αρνάου Πονς στο Βιβλιοπωλείο των εκδόσεων Βακχικόν, που σε πείσμα των καιρών επενδύουν στην ποίηση και μας έχουν συστήσει –μέσα από ποιητικές συλλογές και ανθολογίες– μερικούς από τους σημαντικότερους ποιητές του πλανήτη.
Κουβεντιάζοντας μαζί του, ήδη από την αρχή αντιλαμβάνομαι πόσα όρια μας βάζει η γλώσσα στο να κατανοήσουμε εις βάθος έργα που προέρχονται από άλλες κουλτούρες.
Ο Αρνάου –ο ενικός επικράτησε από την αρχή στη κουβέντα μας, που κράτησε και πέρα από τη συνέντευξη– μου εξήγησε ότι ο τίτλος του βιβλίου του για το οποίο συζητούσαμε, στη δική του γλώσσα έχει ένα άλλο, διφορούμενο όνομα.
Ερήμωση ο τίτλος στα Ελληνικά, Desertar στα Καταλανικά. Που σημαίνει ερήμωση, αλλά και λιποταξία στη δική του γλώσσα. «Ήθελα ο τίτλος να έχει αυτή τη διπλή όψη. Να παραπέμπει στην ερημιά, δείχνοντας κάποιον που μένει μόνος, έρημος, αλλά και που ερημώνει τα πράγματα γύρω του, ενώ παράλληλα μιλώ για κάποιον που λιποτακτεί, εγκαταλείπει τη μάχη»
Ποιητικές επιρροές
Η Ερήμωση, ένα βιβλικό ποίημα, πατά συνεχώς στο διφορούμενο, πατάει πάνω σε δυο βασικές επιρροές.
Από τη μια είναι ο Σαλβαδόρ Εσπρίου, εμβληματικός ποιητής της Καταλονίας, που συνέχισε να γράφει στη γλώσσα του, ακόμη και μετά την επικράτηση του Φράνκο που επέβαλε περιορισμούς και απαγορεύσεις στη χρήση των καταλανικών στην καθημερινότητα, την εκπαίδευση, τη λογοτεχνία. Μεταξύ 1947 και 1948 έγραψε το θεατρικό έργο Primera Història d’ Esther.
«Το βιβλίο αυτό ήταν πηγή έμπνευσης για μένα», λέει Ο Αρνάου Πονς. «Ο Εσπρίου μετέφερε την ιστορία της Εσθήρ σε ένα ποίημα με θεατρική μορφή, ταυτίζοντας κατά κάποιον τρόπο τις εβραϊκές φυλές που σώζονται από την τυραννία χάρη στην παρέμβαση της Βασίλισσας Εσθήρ, με το καταλανικό έθνος. Το γράφει σε σκοτεινή γλώσσα, με τη μορφή της παραβολής και για τον φόβο της λογοκρισίας.
Εντελώς διαφορετική είναι η περίπτωση της άλλης σημαντικής μορφής που βρίσκεται πίσω από την απόφασή μου να γράψω την Ερήμωση. Είναι ο Χοσέπ Καρνέ που προτίμησε τον δρόμο της εξορίας στο Μεξικό. Έχει χαρακτηρισθεί ως ο Μότσαρτ της Καταλονίας. Διαλέγει κι αυτός έναν βιβλικό ήρωα, τον Ιωνά, στο βιβλίο του Ο Προφήτης για να μιλήσει για την καταπίεση του καταλανικού έθνους. Ενώ όμως ο Εσπρίου γράφει σε σκοτεινή γλώσσα, ο Καρνέ διαλέγει τον ρυθμό και τη μουσικότητα. Ο ένας ποιητής διαλέγει να επιβιώσει στην Καταλονία, ο άλλος να γίνει ένα είδος προφήτη στην εξορία.
Βρέθηκα λοιπόν ανάμεσα σε δυο μεγάλους, αναζητώντας έναν τρίτο δρόμο. Αγαπώ την Εσθήρ και τον Ιωνά, αλλά προτείνω τον Ιώβ. Το βιβλικό πρόσωπο που δοκιμάζεται σκληρά από τον ίδιο τον Θεό… Είχα δυο βουνά απέναντί μου και επέλεξα να φτιάξω κι εγώ το δικό μου βουνό. Χρησιμοποιώ την ειρωνεία και τον σαρκασμό, αλλά προσπαθώ να μιλήσω ταυτόχρονα για τρία διαφορετικά πράγματα κινούμενος σε τρία επίπεδα: Το ποιητικό, το πολιτικό και το φιλοσοφικό».
Ο ίδιος μιλάει και για τη σημαντική επιρροή που έχει στην Ερήμωση το έργο του Φραντς Κάφκα, αλλά και ο Αυστριακός, Εβραϊκής καταγωγής, φιλόσοφος Μάρτιν Μπούμπερ.
«Τα αποσπάσματα που χρησιμοποιώ, ως ένθετα μέσα στο ποίημα, είναι από τη μετάφραση της Βίβλου στα Γερμανικά που πραγματοποίησε ο Μπούμπερ, και απευθυνόταν στους Εβραίους της Γερμανίας. Η τραγική ειρωνεία είναι ότι αυτή κατέληξε να είναι η μετάφραση για τον “κανένα”, αφού όταν την ολοκλήρωσε, σε πρώτη φάση το 1937 και σε δεύτερη το 1954-62, οι Εβραίοι της Γερμανίας είχαν εξολοθρευτεί…»
«Ήθελα ο τίτλος (σ.σ. της ποιητικής συλλογής μου) να έχει αυτή τη διπλή όψη. Να παραπέμπει στην ερημιά, δείχνοντας κάποιον που μένει μόνος, έρημος, αλλά και που ερημώνει τα πράγματα γύρω του, ενώ παράλληλα μιλώ για κάποιον που λιποτακτεί, εγκαταλείπει τη μάχη»
Η άλλη επιρροή του Αρνάου Πονς είναι ένας από τους σημαντικότερους ποιητές της Γερμανικής γλώσσας, ο Πάουλ Τσέλαν, με τον οποίο έχει ασχοληθεί επί σειρά ετών, μεταφράζοντας και σχολιάζοντας τα Άπαντά του στα καταλανικά, και διδάσκοντας το έργο του σε Πανεπιστήμια.
«Θα πρέπει ακόμη να προσθέσω τους αρχαίους Έλληνες τραγωδούς και κυρίως τον Σοφοκλή και τον Ευριπίδη, τους Γάλλους Αρτό, Ρεμπό, Απολινέρ, Σαρ, Μποντλέρ και άλλους. Από τους Λατινοαμερικανούς ποιητές ξεχωρίζω τον Περουβιανό Σέσαρ Βαλιέχο, την Αλεχάντρα Πισάρνικ –που έχει χαρακτηρισθεί ως η Σύλβια Πλαθ της Αργεντινής– και τον Χουάν Χέλμαν, τον ποιητή που αγωνίστηκε εναντίον της δικτατορίας στην Αργεντινή ενώ η ζωή του σημαδεύτηκε από τη δολοφονία του γιου του Μαρσέλο και την εξαφάνιση της –εγκύου– νύφης του Μαρία Κλαούντια Γκαρσία», συμπληρώνει και βρίσκω την ευκαιρία να τον ρωτήσω για την ανταπόκριση που βρίσκει η ποίηση στην πατρίδα του.
«Υπάρχουν πολλοί και σημαντικοί ποιητές, αλλά η ανταπόκριση του κοινού δεν είναι και τόσο μεγάλη. Ωστόσο, γίνονται αρκετές εκδηλώσεις, υπάρχουν ρεσιτάλ ποίησης, μια πλούσια παραγωγή και δράση. Να δείτε εδώ», μου λέει και μου δείχνει ένα βίντεο -ρεπορτάζ από τις ειδήσεις, όπου η σύζυγός του, η ποιήτρια Blanca Lllum Vidal, απαγγέλει ποιήματά της μπροστά σε ένα μεγάλο κοινό.
«Η γυναίκα μου είναι πιο γνωστή και πιο… όμορφη από μένα», λέει με χιούμορ, ενώ εγώ εντυπωσιάζομαι που ένα μεγάλο κανάλι αφιερώνει χώρο στις ειδήσεις για ποίηση.
Ανεξάρτητη Καταλονία
Η συζήτηση μας πηγαίνει φυσικά και στην Καταλονία. Ο Αρνάου Πονς εκφράζει την δυσπιστία και την απογοήτευση του από την Ευρώπη, ενώ δηλώνει ξεκάθαρα τη θέση του υπέρ της Ανεξαρτησίας.
«Η Ισπανία θέλει να μας κρατήσει για οικονομικούς λόγους. Παίρνει πιο πολλά από εμάς απ’ ότι θα έπαιρνε από μια αποικία!», λέει και τονίζει ότι «ο φασισμός στην Ισπανία είναι μεγάλο πρόβλημα. Η Ευρώπη ξέρει, ας πούμε, τι είναι η Λεπέν ή η Χρυσή Αυγή στην Ελλάδα, αλλά στην Ισπανία οι φασίστες ήταν μέσα στην κυβέρνηση Ραχόι»
Τον ευχαριστώ για τη συνέντευξη και επιστρέφοντας στο σπίτι, αρχίζω να ψάχνω για όλους αυτούς τους ποιητές που ανέφερε, ανακαλύπτοντας –ακόμη μια φορά– πόσο λίγα γνωρίζω.
Καταλήγει αυτή η κουβέντα να είναι η αρχή για ένα καινούργιο ταξίδι. Σας προτρέπω να το κάνετε κι εσείς!
INFO
Ο Αρνάου Πονς (Arnau Pons) γεννήθηκε το 1965 στο Φελανίτς (Felanitx, Μαγιόρκα, Βαλεαρίδες Νήσοι). Είναι Καταλανός ποιητής, μεταφραστής, δοκιμιογράφος και εκδότης.Σήμερα, είναι καθηγητής στο Ινστιτούτο Σπουδών Λογοτεχνικής Κριτικής στο Μεξικό. Το 2016, το Υπουργείο Πολιτισμού της Ισπανίας τού απένειμε το Εθνικό Βραβείο Μετάφρασης.
Έχει εκδώσει τα ποιητικά βιβλία: Liquensaur (1988), A desclòs (1996), Dessecament (1997), Desertar (1997, 2010) και Llum de ganivet (2012).
Η Ερήμωση (Desertar) αποτελεί την πρώτη έκδοση έργου του στα ελληνικά. Η μετάφραση είναι της Άτης Σολέρτη και το επίμετρο της Μυρτώς Γόντικα.
