Αναγκαίο ένα εγχείρημα-κίνημα για την παραγωγή ποιοτικών προϊόντων και τη διατροφική επάρκεια
Του Σπύρου Παναγιώτου
Εκείνο που λείπει στο γεωργικό τομέα της χώρας δεν είναι οι ρυθμίσεις για το Φορολογικό και το Ασφαλιστικό. Πολύ περισσότερο, μάλιστα, όταν οι προτεινόμενες ρυθμίσεις¹ έρχονται να επιβαρύνουν τη σημερινή εικόνα και να εξυπηρετήσουν αποκλειστικά τις απαιτήσεις των δανειστών για στράγγιση κάθε παραγωγικής δυνατότητας, ώστε να εξυπηρετηθούν οι υποχρεώσεις ενός μνημονιακού προγράμματος που όλοι γνωρίζουν ότι δεν «βγαίνει».
Εκείνο που λείπει είναι η αγροτική πολιτική. Γιατί αγροτική πολιτική δεν είναι η εφαρμογή των καταναγκασμών της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής της Ε.Ε. Δεν είναι η διαχείριση των επιδοτήσεων που οδηγείται σε περιορισμό των δικαιούχων οριζόντια, αύξηση των χωρών που συμμετέχουν στην Ε.Ε. και κάθετα με αποκλεισμό των μικρών και μεσαίων αγροτών προς όφελος των μεγάλων παραγωγών και αγροτικών επιχειρήσεων, με την εφαρμογή της «καινοτομίας» περί μητρώου αγροτών και «κατά κύριο επάγγελμα αγρότης».
Γιατί αγροτική πολιτική δεν είναι η εφαρμογή των ιδεών της Mc Kinsey² ούτε η εκχώρηση όλων των εργαλείων αγροτικής πολιτικής (κεφάλαια και χαρτοφυλάκιο της Αγροτικής Τράπεζας, αποκλειστικό έλεγχο στη καταγραφή και αξιοποίηση στοιχείων) στην Τράπεζα Πειραιώς και στη Γαία Επιχειρείν³.
Ανάγκη να οριστούν νέες αρχές
Αγροτική πολιτική σημαίνει συνειδητοποίηση ότι η γεωργία δεν είναι απλώς οικονομικό μέγεθος. Είναι, ταυτόχρονα, παράγοντας σταθερότητας της κοινωνικής δομής και πολιτισμός. Σε μια περίοδο που η ύπαιθρος, και κυρίως οι λεγόμενες μειονεκτικές περιοχές ερημώνουν, δεν έχουμε μόνο καταστροφή παραδοσιακών παραγωγικών δυνατοτήτων. Έχουμε αύξηση της ανεργίας και συγκέντρωση πληθυσμού στα μεγάλα αστικά κέντρα. Έχουμε, παράλληλα, διάρρηξη των τοπικών κοινωνιών, σημαντική απαξίωση συντελεστών παραγωγής, κυρίως αγροτικών γαιών, αλλά και απαξίωση γνώσεων, τεχνικών, εμπειριών παραδοσιακών μοντέλων παραγωγής ποιοτικών αγροτικών προϊόντων.
Αγροτική πολιτική σημαίνει αναμέτρηση και αναστροφή της εικόνας που παρουσιάζει η αγροτική παραγωγή. Είναι «παράδοξο» να έχουμε, τις τελευταίες δεκαετίες, παράλληλη μείωση του όγκου και της αξίας της εγχώριας παραγωγής, μείωση του αγροτικού εισοδήματος, μείωση της απασχόλησης και της καλλιεργούμενης γης, μείωση των επενδύσεων και των τραπεζικών χορηγήσεων στο τομέα και ταυτόχρονα αύξηση των εισαγωγών, αύξηση του κόστους παραγωγής, αύξηση των τιμών καταναλωτή και παράδοση στον απόλυτο ιδιωτικό έλεγχο των αγροτικών εισροών (γεωργικά εφόδια, σπόροι λιπάσματα κ.λπ.) και εκροών (ακατέργαστα και κατεργασμένα γεωργικά προϊόντα) με αρνητικές συνέπειες στο κόστος παραγωγής και στο εμπορικό ισοζύγιο.
Η πορεία καταστροφής που παρουσιάζει η γεωργική παραγωγή δεν είναι αντικειμενική ούτε αναπόφευκτη. Η γεωργική παραγωγή δεν είναι ξεπερασμένη για να αφεθεί σε αυτή τη μοίρα.
Αντίθετα, σε μια χώρα που εδώ και μια εξαετία ζει σε συνθήκες τέτοιας οικονομικής καταστροφής που συγκρίνεται μόνο με πολεμικές περιόδους, σε μια χώρα που βυθίζεται όλο και περισσότερο στην ανθρωπιστική κρίση, με 1,5 εκατομμύρια ανέργους και
3,5 εκατομμύρια φτωχούς, η γεωργία μπορεί να γίνει εφαλτήριο και αφετηρία οικονομικής διεξόδου.
Πρόβλημα «ανταγωνιστικότητας» ή…
Οι πολιτικές επιλογές των ιθυνόντων για τη ραγδαία απαξίωση της γεωργικής παραγωγής (και δυστυχώς όχι μόνο αυτής) στηρίζονται σε δύο παραδοχές: Πρώτον ότι είναι αναγκαία η μείωση των επιδοτήσεων στη γεωργία και ο καταμερισμός σε περισσότερους δικαιούχους. Δεύτερον ότι η επιλογή αυτή στηρίζει τη γεωργική παραγωγή των φτωχών και υπό ανάπτυξη χωρών και αναγκάζει τους παραγωγούς να είναι πιο ανταγωνιστικοί.
Τα επιχειρήματα αυτά είναι πλαστά. Πρώτον γιατί δεν υπάρχει γεωργική παραγωγή στον αναπτυγμένο κόσμο που δεν επιδοτείται. Μάλιστα, οι επιδοτήσεις της αμερικανικής και της γιαπωνέζικης παραγωγής, αν και ακολουθούνται από άλλους κανόνες, είναι πιο γενναίες από τις αντίστοιχες ευρωπαϊκές. Δεύτερον γιατί η μείωση των επιδοτήσεων στρέφονται αποκλειστικά σε βάρος των μικρών και μεσαίων παραγωγών και συνεχίζουν να ενισχύουν πλούσια τους μεγάλους παραγωγούς και επιχειρήσεις. Τέλος, γιατί η γεωργική γη και παραγωγή των περισσότερων φτωχών χωρών βρίσκεται υπό τον έλεγχο γαιοκτημόνων και πολυεθνικών επιχειρήσεων. Το τίμημα της συνεχιζόμενης εξαθλίωσης των λαών των φτωχών χωρών μετριέται με τα τεράστια κέρδη μιας χούφτας πολυεθνικών του αγροδιατροφικού τομέα και τα χρηματιστηριακά παιχνίδια καθορισμού των τιμών των αγροτικών προϊόντων.
Στην πραγματικότητα, η λεγόμενη «ανταγωνιστικότητα» δεν είναι τίποτα περισσότερο από τη μεθοδική επιχείρηση συρρίκνωσης του αγροτικού εισοδήματος και πετάγματος από την παραγωγή αποκλειστικά των μικρών και μεσαίων παραγωγών.
Έλλειψη σχεδίου αξιοποίησης δυνατοτήτων και πλεονεκτημάτων
Με προϋπόθεση της ενεργοποίησης του λαϊκού και την αλλαγή πολιτικής κατεύθυνσης, είναι δυνατό να εφαρμοσθεί ένα σχέδιο ενδογενούς παραγωγικής ανασυγκρότησης που θα αντιλαμβάνεται ως κυρίαρχο την ανάκτηση της λαϊκής και εθνικής κυριαρχίας επί της διατροφής. Ένα εγχείρημα-κίνημα κατεξοχήν πολιτικό που θα στοχεύει στην παραγωγή ποιοτικών αγροτικών προϊόντων μεγάλης προστιθέμενης αξίας και θα αποσκοπεί στη διατροφική επάρκεια της χώρας, στην προστασία της εσωτερικής παραγωγής (και σε συνέχεια στην επέκτασή της). Θα αποσκοπεί στον έλεγχο της αγροτικής παραγωγής, της διανομής και της κατανάλωσης από τους πραγματικούς παραγωγούς4.
Μια τέτοια πολιτική δεν μπορεί παρά να έρθει σε ρήξεις με συμφωνίες και δεσμεύσεις της χώρας που σχετίζονται με την Ε.Ε. και την ΚΑΠ και τους «δανειστές» η έκταση, το βάθος και ο ρυθμός των οποίων θα σχετίζονται με τους συσχετισμούς της περιόδου.
Μια τέτοια πολιτική στηρίζεται στη διόρθωση αδυναμιών και αξιοποίηση ιδιαίτερων πλεονεκτημάτων που διαθέτει η χώρα.
Συνοπτικά:
1.Μέτρα ανασυγκρότησης του παραγωγικού δυναμικού
Αναδασμός – Νέο συνεταιριστικό κίνημα: Ένας δίκαιος αναδασμός της γεωργικής γης θα μπορούσε να συνενώσει τις χωριστές ιδιοκτησίες, να μειώσει τη διασπορά της γεωργικής γης βελτιώνοντας τις δυνατότητες σχεδιασμού και μειώνοντας το κόστος παραγωγής.
Συνδυαστικά θα ήταν δυνατόν να επιτευχθεί ικανή συγκέντρωση γης και παραγωγικών συντελεστών, στο πλαίσιο ενός νέου εθελοντικού συνεταιριστικού και παραγωγικού κινήματος. Με απεύθυνση σε μικρούς και μεσαίους παραγωγούς θα επιτυγχανόταν συγκέντρωση γεωργικής γης, καλύτερη οργάνωση και σχεδιασμός της παραγωγής, αποτελεσματική αξιοποίηση των γεωργικών μηχανημάτων, αύξηση της δυνατότητας μεταποίησης και καλύτερη διαπραγμάτευση της εμπορίας της παραγωγής
2.Διάρθρωση της παραγωγής
Η γεωργική γη στην Ελλάδα χαρακτηρίζεται από μια τεράστια ποικιλία εδαφολογικών και κλιματολογικών συνθηκών που συγκροτούν διακριτά οικολογικά συστήματα και γεωργικά περιβάλλοντα. Η αξιοποίηση αυτής της ιδιαιτερότητας και η διαμόρφωση ζωνών καλλιέργειας θα μπορούσε να συμβάλει στην παραγωγή ποιοτικών αγροτικών προϊόντων.
Αλλαγές στη διάρθρωση της γεωργικής παραγωγής: Η αξιοποίηση του γενετικού δυναμικού ελληνικών ποικιλιών και φυλών ζώων, η εισαγωγή νέων καλλιεργειών, η ενίσχυση της παραγωγής φυτών για ζωοτροφή, ο ορθολογικός σχεδιασμός βοσκοτόπων θα επέτρεπε την αξιοποίηση γης που έχει εγκαταλειφθεί, θα βελτίωνε τη σχέση φυτικής ζωικής παραγωγής με μείωση του κόστους εισαγωγών.
Νέος προσανατολισμός της γεωργικής παραγωγής: Αλλαγή του σημερινού μοντέλου εντατικής καλλιέργειας ανεπεξέργαστων αγροτικών προϊόντων και αντικατάστασή του με ένα μοντέλο παραγωγής ποιοτικών προϊόντων, στηριγμένο στις εδαφοκλιματικές συνθήκες, στην εφαρμογή μέτρων βιολογικής και ολοκληρωμένης φυτοπροστασίας. Η παραγωγή ποιοτικών προϊόντων είναι ικανή να εξασφαλίσει τη διατροφική αυτάρκεια, να καλύψει τη σχετική διεθνή ζήτηση και να τροφοδοτήσει μια εγχώρια μεταποιητική βιομηχανία, εξασφαλίζοντας υψηλή προστιθέμενη αξία
3.Έργα υποδομής – Γεωργικές βιομηχανίες και έρευνα
Βελτίωση του κόστους παραγωγής θα επιτυγχανόταν με το σχεδιασμό μικρής κλίμακας περιφερειακών έργων υποδομής. Για παράδειγμα, η κατασκευή μικρών λιμνοδεξαμενών θα συγκρατήσουν την επιφανειακή απορροή υδάτων, θα περιορίζουν τη διάβρωση εδαφών και θα εμπλουτίζουν τον υδροφόρο ορίζοντα, μειώνοντας το υψηλό κόστος άρδευσης. Η χρήση ήπιων μορφών ενέργειας (φωτοβολταϊκά, ανεμογεννήτριες κ.λπ.) θα επέτρεπαν την παραγωγή χαμηλού κόστους ενέργειας, μειώνοντας τις σχετικές δαπάνες.
Ανάταξη της γεωργικής παραγωγής σημαίνει επαναλειτουργία σε νέα βάση όλων των δημόσιων και συνεταιριστικών οργανισμών που ασχολούνταν με τη μεταποίηση και εμπορία της παραγωγής, τη σποροπαραγωγή, τα γεωργικά εφόδια, την ενίσχυση των ερευνητικών ιδρυμάτων και σταθμών ελέγχου και γεωργικών προειδοποιήσεων. Αυτό θα επανέφερε το δημόσιο έλεγχο στη γεωργική παραγωγή και θα οδηγούσε σε ελάφρυνση του κόστους παραγωγής.
(1) Ο ξαφνικός θάνατος της παραγωγικής Ελλάδας, Δ. Κοδέλας Δρόμος 9/1/2016 αρ, φύλλου 294
(2) Η Ελλάδα 10 χρόνια μετά. Mc Kinsey & Company Σεπτέμβρης 2011
https://www.sev.org.gr/Uploads/pdf/Greece_10_Years_Ahead_Executive_summary)
(3) Όταν μια τράπεζα αναβαθμίζεται σε υπουργείο, Δρόμος 30/1/2016 αρ. φύλλου 297
https://www.e-dromos.gr/otan-mia-trapeza-anavathmizetai-se-ypourgeio/
(4) Δες την ενδιαφέρουσα συζήτηση Β. Ξυδιά-Β. Στογιάννη Για ένα κίνημα διατροφικής ανεξαρτησίας Δρόμος 28/10/15 αρ. φύλλου 283
https://www.e-dromos.gr/synenteuxi-baggelis-stogiannis/
