Σκίτσο του Βαγγέλη Παπαβασιλείου
Στα πολιτικά, κοινωνικά, πολιτισμικά και περιβαλλοντικά ζητήματα (μένει να δούμε τι θα κάνει και στα διεθνή), ο Τραμπ φαίνεται, από τις πρώτες κινήσεις του στο Λευκό Οίκο, να είναι τόσο επικίνδυνος όσο φοβούνταν οι πιο απελπισμένοι με την άνοδο και νίκη του Αμερικάνοι. Ταυτόχρονα, όμως, προκύπτει και κάτι άλλο που μπορεί να γεννήσει κάτι σημαντικό και πολύτιμο. Όλη η χρυσόσκονη με την οποία πασπαλίζονταν οι ωμότητες επί Ομπάμα, σκουπίζεται και αποκαλύπτεται γυμνό και αμακιγιάριστο το πραγματικό πρόσωπο του καθεστώτος, που είναι ένα και το αυτό, όποια κι αν είναι η επίσημη εκπροσώπησή του, βελούδινη με τον Ομπάμα, τραχιά με τον Τραμπ. Κι αυτό γίνεται φανερό μέσα στην ίδια την Αμερική με μια ταχύτητα και αμεσότητα που ξαφνιάζει. Τόσο από τη μεριά του νέου προέδρου που ξηλώνει σαν απολειφάδια τα όποια θετικά του προηγούμενου, θεσμικά πολύ σαθρά όπως αποκαλύπτεται, μέσα σε χρόνο ντετέ, όσο και από την πλευρά των πολιτών που οι ευαισθησίες τους διεγείρονται από την απότομη έξαρση της βαρβαρότητας και εκδηλώνονται με αμεσότητα, ένταση και θάρρος. Οι διαχωριστικές γραμμές ξαφνικά αποκτούν μια σαφήνεια ασυνήθιστη. Η κοινωνία χωρίζεται με αδρές γραμμές στα τρία. Το κομμάτι που ανέδειξε τον Τραμπ, το κομμάτι που αντιστέκεται στον Τραμπ και το κομμάτι που είναι αδιάφορο, ούτε ψηφίζει ούτε συμμετέχει ενεργά συμφωνώντας κατά περίπτωση άλλοτε με τη μία και άλλοτε με την άλλη πλευρά. Ένας κοινωνικός εμφύλιος, που εμπεριέχει άπειρους μικρούς ή επιμέρους εμφύλιους, έχει ξεσπάσει στην Αμερική χωρίς να ξέρει κανείς πώς θα εξελιχθεί. Οι μαύροι, οι μετανάστες από τη Λατινική Αμερική και οι μουσουλμάνοι που δεν αισθάνονται άνετα, για να χρησιμοποιήσω μια ήπια έκφραση, κάτω από την κυριαρχία των λευκών χριστιανών αποτελούν μια κινούμενη άμμο. Το κίνημα «Οι ζωές των Μαύρων αξίζουν» που στάθηκε πρωτοπόρο στον αντιρατσιστικό αγώνα της τελευταίας περιόδου αποτελεί ένα καλό υπόδειγμα οργάνωσης και δράσης, με σημαντική ευρύτερη απήχηση. Χαρακτηριστική είναι η επιλογή μεταξύ των αναγνωστών του κεντρώου προσανατολισμού περιοδικού Time να προτείνουν για «Πρόσωπο της χρονιάς» για το 2016 την τραγουδίστρια Μπιγιονσέ (τίτλος που τελικά δόθηκε στον Τραμπ λόγω της εκλογής του στο ύπατο αξίωμα), η οποία διακρίθηκε για τα πολιτικά της τραγούδια και την πολιτική της στάση υπέρ των μαύρων και δη των γυναικών. Επίσης, το κίνημα των Ινδιάνων Σιου για να εμποδίσουν τη διέλευση του αγωγού πετρελαίου από τις περιοχές τους, με ευρύτερη απήχηση λόγω του κοινωνικού, φυλετικού και οικολογικού του περιεχομένου, αποτελεί ένα υπόδειγμα αντίστασης στην ισοπέδωση ζωών και πολιτισμών. Και βέβαια, η μαζική κινητοποίηση εκατοντάδων χιλιάδων νέων υπό τον επαναστατικό για τα αμερικανικά δεδομένα λόγο του Μπέρνι Σάντερς που μιλούσε για χαλιναγώγηση της ολιγαρχίας και για σοσιαλισμό!
Και τώρα, το κίνημα των γυναικών, αναπάντεχο στο μέγεθος, τη δυναμική και την οξύτητά του, πριν ακόμα ζεσταθεί η πολυθρόνα του προέδρου από το νέο χρήστη της. Μαύροι, Ινδιάνοι, νέοι, γυναίκες, δηλαδή ένα σύνθετο κίνημα προερχόμενο από τεράστια τμήματα του πληθυσμού, που δεν έχουν σχέση ούτε με το περιθώριο ούτε με την νομενκλατούρα.
Διασπασμένη κοινωνία
Θα τολμούσα να πω ότι για πρώτη φορά από την εποχή των εγκλημάτων πολέμου στο Βιετνάμ, συμβαίνει τέτοια κινηματική έγερση στην αμερικάνικη κοινωνία. Έγερση δε και στο άλλο κομμάτι, υπέρ του Τραμπ, που δεν είναι ομοιογενές: ένα κομμάτι φανατισμένων συντηρητικών, θρησκόληπτων, ρατσιστών και εθνικιστών, άγριο και ισχυρό σε επίπεδο διαπλοκής με την εξουσία, αλλά μειοψηφικό στο σύνολο της κοινωνίας και ένα άλλο μεγαλύτερο κομμάτι, το οποίο αποτελείται κυρίως από την καταρρέουσα μεσαία τάξη, των πρώην καλοπληρωμένων εργατών, των συμπιεσμένων από τα ολιγοπώλια αγροτών, των υπερχρεωμένων αποφοίτων πανεπιστημίων και των μικρομεσαίων επιχειρηματιών, που τσαλακώνονται από την ολιγαρχία του πλούτου και νομίζουν ότι ένας θρασύς και τραμπούκος ολιγάρχης θα τους σώσει από την οικονομική καταστροφή και την κοινωνική υποβάθμιση.
Για κοινούς αλλά και διαφορετικούς λόγους, τα πιο ενεργά τμήματα της αμερικάνικης κοινωνίας βρίσκονται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στα κάγκελα, φωνάζοντας, βρίζοντας, σπάζοντας βιτρίνες ή πυροβολώντας. Μια κοινωνία σε κρίση, μια κοινωνία που πνίγεται από τη λάσπη της παρακμής και αντιδράει με κάθε τρόπο, καλό ή κακό, μια κοινωνία που οι μισοί άνθρωποι μισούν τους άλλους μισούς και αλληλοεχθρεύονται, κάτω από την μπαγκέτα ενός μαέστρου που βλέπει την Αμερική σαν αρένα.
Κι αυτό που ακόμα δεν ξέρουμε, οι εξωτερικεύσεις του δεν είναι ακόμα επαρκείς για συμπεράσματα, είναι τι ακριβώς συμβαίνει μέσα στον μικρό πυρήνα της πραγματικής εξουσίας στις ΗΠΑ. Πώς ισορροπούν ή δεν ισορροπούν τα μεγάλα συμφέροντα και μπλοκ ισχύος, πώς θα αντιδράσουν στις επιλογές του Τραμπ και στις τάσεις που αναπτύσσονται μέσα στην κοινωνία.
Όμορφες και άσχημες
Ο Τραμπ είναι η προσωποποίηση της μαζικής κουλτούρας που οι πλούσιοι έχουν στηρίξει για να κρατούν την κοινωνία υπό την επιρροή τους. Ιδιοκτήτης της εταιρίας που οργανώνει τα παγκόσμια καλλιστεία, οικοδεσπότης τηλεοπτικών εκπομπών ανταγωνιστικού χαρακτήρα στο τέλος των οποίων ο χαμένος εξοβελίζεται με τη φράση «Απολύεσαι!» και ιδιοκτήτης του καζίνο Taj Mahal στο βασίλειο του τζόγου στο Ατλάντικ Σίτι, έγινε πρόεδρος των ΗΠΑ. Παντρεμένος με μοντέλα, ο κατ’ εξοχήν προωθητής του lifestyle αντιμετωπίζει εξ ορισμού τις γυναίκες σαν αντικείμενα χρήσης˙ πρέπει να είναι διαθέσιμες και όμορφες σύμφωνα με τις προδιαγραφές που θέτει η βιομηχανία της μόδας, η οποία όχι τυχαία αποκαλείται και βιομηχανία της ομορφιάς, με μια τεράστια γκάμα επεμβάσεων στη ζωή – κυρίως- των γυναικών, από τις πασαρέλες και τα γυμναστήρια μέχρι τους πλαστικούς χειρούργους και τα χάπια αδυνατίσματος.
«Πού πας μ’ αυτή τη μούρη; Με τέτοια φάτσα θες να γίνεις και πρόεδρος της Αμερικής;» εκστόμισε ο Τραμπ προσβάλλοντας την συνυποψήφιά του στο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα Carly Fiorina, μία γυναίκα που διακρίθηκε σαν Διευθύνων Σύμβουλος κολοσσών όπως η Hewlett-Packard. Και με τον ίδιο τρόπο αντιμετώπισε όλες τις διακεκριμένες γυναίκες που δεν πήγαιναν με τα νερά του, όπως την κωμικό Rosie O’Donell που τον σατίριζε, για την οποία στην εκπομπή Entertainment Tonight είπε ότι «είναι αηδιαστική και μέσα και έξω. Πώς βγαίνει στην τηλεόραση; Εγώ θα την είχα απολύσει. Είναι χοντρή και άσχημη». Με αντίστοιχες εκφράσεις επιτέθηκε στη δημοσιογράφο Arianna Huffington οικοδέσποινα του Democracy Now! την οποία χλεύασε για την εμφάνισή της και μέμφθηκε για το διαζύγιο της, ενώ κράτησε τη μεγαλύτερη βρωμιά για τη Megyn Kelly του συντηρητικού καναλιού Fox News για την οποία είπε ότι όταν του έκανε ερωτήσεις «έσταζε αίμα από τα μάτια κι απ’ όπου αλλού μπορεί να βγάλει αίμα» υπονοώντας ότι η δημοσιογράφος είχε περίοδο! Αυτός ο μισογύνης είναι τώρα ο άρχων του δυτικού κόσμου! Αυτή, όμως, η κουλτούρα δεν είναι μόνο του Τραμπ. Είναι η μαζική κουλτούρα ενός συστήματος που εμπορεύεται τα πάντα, που χωρίζει τους ανθρώπους ταξικά, εθνικά, φυλετικά, θρησκευτικά ή σεξουαλικά. Κάποτε τους δούλους, τώρα όποιον ανήκει σε μια κατηγορία που υστερεί σε εξουσία, που είναι μαύρος, Λατίνος, φτωχός, μετανάστης, μουσουλμάνος, αριστερός, ανάπηρος, ομοφυλόφιλος ή γυναίκα. Κι αυτή η κουλτούρα πλασαρισμένη με συνεχή πλύση εγκεφάλου, με δέλεαρ τις ευκαιρίες για πλουτισμό, από τον τζόγο και τα τηλεπαιχνίδια μέχρι το χρηματιστήριο, και με πρότυπα τις τέλειες και αψεγάδιαστες σωματικά γυναίκες, τους γιάπις με τις σούπερ αμοιβές, τα πολυτελή αυτοκίνητα και τα δείπνα σε ακριβά εστιατόρια και τους ολιγάρχες με τις περιουσίες των δεκάδων δισεκατομμυρίων, διαστρέφει και αλλοιώνει κάθε ιδέα, κάθε συνείδηση, κάθε αντίληψη, κάθε ανάγκη, κάθε συμπεριφορά. Δημιουργεί τον υποτελή άνθρωπο που αποδέχεται τη μοίρα που του επιφυλάσσει η ολιγαρχία, που ναρκώνεται και βιάζεται καταναλώνοντας όλο αυτό το ψέμα και τη σαβούρα, τα φτηνά και τα εικονικά υποκατάστατα ενός κόσμου μακρινού και άπιαστου. Ο Τραμπ είναι η ενσάρκωση αυτής της μεγάλης πλάνης και αλλοτρίωσης. Και τώρα μπορεί πλέον να την προωθήσει χρησιμοποιώντας όχι μόνο διαύλους και μέσα του συστήματος, όπως είναι η τηλεόραση και τα καζίνα, αλλά και ολόκληρο το πλέγμα της εξουσίας που περιλαμβάνει το στρατό, την αστυνομία, τη δικαιοσύνη, το σύνολο του κρατικού μηχανισμού.
Μαζική αλλοτρίωση
Η εξουσία δεν μπορεί σε βάθος χρόνου να επιβληθεί μόνο με το φόβο και την κρατική καταστολή. Το όπλο της μαζικής κουλτούρας είναι πολύ πιο αποτελεσματικό μακροπρόθεσμα. Γιατί ο πολίτης καταναλώνει, αφομοιώνει και ενσωματώνει την κουλτούρα της εξουσίας, τα πρότυπα, τις συνταγές, τις αξίες και τις προδιαγραφές που τον καθιστούν εξαρτημένο και πειθήνιο. Άνθρωποι δυστυχισμένοι, κόντρα στη φύση τους και τις πραγματικές τους ανάγκες, ανήμποροι να ανταποκριθούν στα μοντέλα της ολιγαρχίας, αρκούνται στα υποπροϊόντα της, ριγμένοι και κομπλεξαρισμένοι.
Η κυριαρχία της Αμερικής παγκόσμια απόκτησε διάρκεια και βάθος χάρη στη μαζική κουλτούρα που διαμορφώνεται, παράγεται και εξάγεται από ένα πολυδιάστατο και πολύμορφο σύστημα. Και εφαρμόζεται τοπικά από τους εντεταλμένους και τους μιμητές του.
Βέβαια, η ανάδειξη του Τραμπ στο ανώτατο αξίωμα των ΗΠΑ, μάλλον επιφυλάσσει πολλές εκπλήξεις. Είτε θριαμβεύσει το κακό είτε επιβεβαιωθεί η παρακμή του μεγάλου αφεντικού, επιταχυνθεί η φθορά του συστήματος ή/και προκληθούν αλυσιδωτές και απρόβλεπτες αντιδράσεις όχι μόνο μέσα στην Αμερική αλλά και σε παγκόσμια κλίμακα. Η ρουλέτα μόλις άρχισε να γυρίζει…
Στέλιος Ελληνιάδης
