Χάρη στις Εκδόσεις Βακχικόν ανακαλύπτουμε μήνα τον μήνα, χρόνο τον χρόνο κι άλλες ποιητικές φωνές απ’ όλον τον κόσμο. Όμως το νέο τους βιβλίο, είναι ένα σκαλί παραπάνω στην προσπάθεια αυτή, που συνεχίζεται με επιμονή και συνέπεια από τότε που ξεκίνησε η περιπέτειά τους στον εκδοτικό χώρο. Πρόκειται για την έκδοση του συνόλου του ποιητικού έργου της πιο σημαντικής ίσως ποιήτριας της Αυστρίας, της Ίνγκεμποργκ Μπάχμαν.
Η μετάφραση των ποιημάτων στη γλώσσα μας έγινε από την Παναγιώτα Χριστίνα Γραμματικοπούλου. Λογοτέχνης με σημαντικό έργο η ίδια, γεννημένη στη Γερμανία, καταφέρνει να μας μεταφέρει στα ελληνικά τα εξαιρετικά αυτά ποιήματα.
Δεν είμαι γνώστης της γερμανικής γλώσσας ώστε να κρίνω κατά πόσο η μετάφραση μένει πιστή στο πνεύμα της Μπάχμαν, ωστόσο η αίσθηση που αποκομίζω είναι αυτή της ποίησης που σε αγγίζει βαθύτατα και ο γλωσσικός πλούτος της ελληνικής απόδοσης.
Η συζήτηση με τη μεταφράστρια νομίζω είναι μια πολύ καλή εισαγωγή για να συνεχίσετε μετά, απολαμβάνοντας τα ίδια τα ποιήματα…
Τι ήταν αυτό που σας ώθησε να μεταφράσετε τα ποιήματα της Μπάχμαν;
Θαυμάζω την ποίηση της Ίνγκεμποργκ Μπάχμαν από τα φοιτητικά μου χρόνια. Η μετάφρασή της ήταν για μένα η ευκαιρία να εμβαθύνω όχι μόνο στους στίχους, αλλά και στα βιώματα και στον χαρακτήρα αυτής της πολυσχιδούς και βαθυστόχαστης γυναικείας προσωπικότητας που καθόρισε τη γερμανική λογοτεχνία του εικοστού αιώνα με το έργο της· αφήνοντας το απαράμιλλο καλλιτεχνικό της στίγμα ήδη σε όλη τη διάρκεια της σύντομης ζωής της.
Θα θέλατε να μας τη συστήσετε σύντομα; Πιστεύω πως δεν είναι τόσο γνωστή στο ελληνικό κοινό.
Η Ίνγκεμποργκ Μπάχμαν γεννήθηκε στις 25 Ιουνίου του 1926 στο Κλάγκενφουρτ της Αυστρίας και πέθανε στις 17 Οκτωβρίου του 1973 στη Ρώμη. Ήταν το πρωτότοκο από τα τρία παιδιά του δάσκαλου και σχολικού διευθυντή, Ματίας Μπάχμαν, και της συζύγου του, Όλγκας Μπάχμαν, το γένος Χας. Σπούδασε Φιλοσοφία, Ψυχολογία, Γερμανική Φιλολογία και Νομική. Απέκτησε τον τίτλο του Διδάκτορα της Φιλοσοφίας.
Ο πατέρας της ήταν μέλος του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος. Η δεσποτική του συμπεριφορά σφυρηλάτησε την ψυχοσύνθεση της ποιήτριας με το ανυπέρβλητο ναζιστικό της τραύμα. Η Μπάχμαν αντιμετώπιζε τον φασισμό σαν εγγενές τμήμα του καθημερινού βίου, ως απειλή που δεν μπορεί να περιοριστεί σε καμία πτυχή της ανθρώπινης δραστηριότητας. Η αντίληψή της αυτή αποτέλεσε το κυρίαρχο μοτίβο στη γραφή της, αλλά και στις ερωτικές της σχέσεις. Πολιτικά την κατέστησε ένθερμη υποστηρίκτρια της Αριστεράς.
Η ποίησή της αποτελεί έργο κορυφαίου λυρισμού που πραγματεύεται με τρόπο αισθητικά πρωτοπόρο τη φρίκη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Εκτιμήθηκε πολύ αργότερα στην πραγματική της διάσταση. Κι αυτό, παρά το γεγονός ότι η Μπάχμαν είχε τιμηθεί με όλα τα μεγάλα λογοτεχνικά βραβεία της Αυστρίας και της Γερμανίας.
Τα ΜΜΕ της εποχής της την λάτρευαν. Είχαν μαγευτεί από το ελκυστικό παρουσιαστικό, την μεγαλοαστική καταγωγή και τις σπουδές της, υποβιβάζοντας το πραγματικό της έργο. Αυτό την εξόργιζε και την οδήγησε στο να φύγει από την Αυστρία. Στα τριάντα της χρόνια, εγκατέλειψε την ποίηση. Πίστευε πως φίμωνε την πολιτική της πρόθεση. Αφοσιώθηκε στη συγγραφή θεατρικών έργων, δοκιμίων και λιμπρέτων.
Εκείνο που καθόρισε τη ζωή της ήταν οι σχέσεις της. Η Μπάχμαν συνδέθηκε καρμικά με τους Πάουλ Τσελάν και Μαξ Φρις. Ο Τσελάν, Εβραίος, τιτάνιος ποιητής των γερμανικών γραμμάτων, είχε χάσει όλη του την οικογένεια στο Ολοκαύτωμα και το είχε επιβιώσει ο ίδιος. Τους συνέδεσαν το ναζιστικό του τραύμα και η γενεαλογική της ενοχή. Ο Φρις ήταν Ελβετός συγγραφέας και δραματουργός. Ο χωρισμός τους άφησε την Μπάχμαν ψυχοσωματικό ράκος. Εθίστηκε στα ψυχοφάρμακα, στο κάπνισμα και στο αλκοόλ. Το 1973 μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο με εγκαύματα από πυρκαγιά που ξέσπασε στο σπίτι της. Την πυροδότησε η ίδια επειδή αποκοιμήθηκε καπνίζοντας. Κατέληξε λίγες μέρες μετά, συνεπεία στερητικού συνδρόμου βαρβιτουρικών, διότι οι γιατροί δεν γνώριζαν την εξάρτησή της.
Τι είναι αυτό που κατά τη γνώμη σας την κάνει ξεχωριστή;
Εκείνο που την κάνει ξεχωριστή, εκτός από τον τρόπο γραφής της, είναι ο επιστημονικός τρόπος με τον οποίο δούλευε τα έργα της. Αποτυπώνεται επακριβώς στην ποιητική συλλογή, στο τέλος του τόμου, συγκεκριμένα στη σελίδα 201. Έχει τίτλο «Καλύτερο κόσμο δεν γνωρίζω». Πρόκειται για ανέκδοτα, αποκηρυγμένα ποιήματά της που δημοσίευσαν τα αδέρφια της, μετά τον θάνατό της. Συνοδεύονται από φωτογραφίες με τις πρωτότυπες, ιδιόχειρες σημειώσεις της. Πολλά ποιήματα τα έχει γράψει σε δύο ή περισσότερες εκδοχές. Τα έχει επεξεργαστεί και διορθώσει η ίδια, χρησιμοποιώντας φιλολογικά σημεία, που αναλύονται στις σελίδες 205 και 206.
«Η ποίηση της Μπάχμαν αποτελεί έργο κορυφαίου λυρισμού που πραγματεύεται με τρόπο αισθητικά πρωτοπόρο τη φρίκη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου»
Υπάρχει κάποιο ποίημά της που σας άγγιξε περισσότερο και γιατί;
Το αγαπημένο μου απόσπασμα («ΙV») από ποίημα της Μπάχμαν βρίσκεται στις σελίδες 101, 102. Ο κύριος τίτλος είναι «Για μια χώρα, ένα ποτάμι και τις λίμνες». Με άγγιξε περισσότερο, επειδή καταδεικνύει τη μεγάλη εσωτερική της ανάγκη για αγάπη. Φανερώνει, ακόμα, την πεποίθησή της πως ο άνθρωπος ξεπερνά τα πάντα μέσω της αμοιβαίας αγάπης και πως αυτή αποτελεί την αφετηρία για μια νέα ζωή· τέλος, το γεγονός ότι αντιλαμβανόταν, κατά βάθος, τις σκοτεινές πλευρές των συντρόφων της, αλλά ότι παρόλα αυτά, το βαθύ της τραύμα και η πίστη της στον καρμικό έρωτα, την κρατούσαν κοντά τους.
Πόσο ρίσκο έχει να μεταφράζεις ποίηση σε μια άλλη γλώσσα; Εσάς τι ήταν αυτό που σας δυσκόλεψε περισσότερο;
Το ρίσκο στη μετάφραση της ποίησης είναι η εγγενής υποκειμενική της φύση. Ο καθένας την αντιλαμβάνεται και την ερμηνεύει διαφορετικά. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να κατανοήσει και να «νιώσει» κανείς έναν ποιητή – ακόμα και όντας ο ίδιος ποιητής. Ιδίως, όταν πρόκειται για έναν άνθρωπο άλλης γενιάς.
Προσπάθησα να μεταφράσω τα ποιήματα της Μπάχμαν, λαμβάνοντας υπόψη μου τις παραπάνω δυσκολίες. Ήταν μεγάλη τιμή και ταυτόχρονα μεγάλη ευθύνη. Σίγουρα, θα άφησα και το δικό μου στίγμα. Ποτέ δεν μπορεί κανείς να γνωρίζει, τι ακριβώς συνέβαινε στην ψυχή του άλλου ανθρώπου ή τι απόλυτα ήθελε να πει με όσα έχει γράψει. Απέδωσα ποιητικά το παιχνίδισμα του λόγου με την εικόνα, τα δίσημα νοήματα, την ομοιοκαταληξία, ενώ συλλογιζόμουν τα ποιήματα σε όλη τη διάρκεια της μέρας. Μάλιστα και τις ώρες που δεν μετέφραζα.
Το αναγνωστικό κοινό δικαίωσε τις Εκδόσεις Βακχικόν. Η έκδοση σημείωσε τεράστια επιτυχία για τα δεδομένα ενός ποιητικού βιβλίου, κι ήδη εξαντλείται η πρώτη έκδοση. Βέβαια αυτήν την περίοδο ετοιμάζουμε με τον εκδότη τη δεύτερη, αλλά αναθεωρημένη, έκδοση, με νέο πρόλογο και επιμέλεια, και διόρθωση αβλεψιών κι αστοχιών στο βασικό σώμα του βιβλίου. Θέλουμε να γινόμαστε πάντα καλύτεροι και ακούμε με προσοχή τις γνώμες και τις κριτικές όλων.
