Ο Ανδρέας Κ. Μπουρούτης στο νέο του βιβλίο «Οι εβραϊκές περιουσίες – Κράτος και δωσιλογισμός στη Θεσσαλονίκη, 1943-1949» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια, έρχεται να φέρει στο φως νέα και λεπτομερή στοιχεία, που δείχνουν με ανάγλυφο τρόπο το έγκλημα που συντελέστηκε. Τη λεηλασία. Την ατιμωρησία.
Διότι, όπως και σε όλη την Ελλάδα, δεν υπήρξε ποτέ κάθαρση. Μετρημένοι στα δάχτυλα όσοι πλήρωσαν για τα εγκλήματά τους. Οι περισσότεροι μπήκαν στην κολυμπήθρα του Σιλωάμ της εθνικοφροσύνης και βγήκαν καθαροί, με πλούτο και εξουσία.
Και δεν μιλάμε για εικασίες. Η λεπτομερής καταγραφή των περιουσιών, οι κατάλογοι που παραθέτει ο συγγραφέας, η έρευνά του εις βάθος, η αξιοποίηση όσων στοιχείων μπορούν να βρεθούν, καθιστούν το βιβλίο αυτό πραγματικό ντοκουμέντο.
Πέρα από την ερευνητική δουλειά η οποία είναι προφανές πως απαίτησε μεγάλο πνευματικό μόχθο και η παρουσίαση γίνεται με εύληπτο τρόπο με παράθεση πηγών, έτσι που να ανοίγονται και νέοι δρόμοι για την έρευνα.
«Πιστεύω λοιπόν ότι ο πόλεμος και η Κατοχή λειτούργησαν διαλυτικά στην όποια κοινωνική συνοχή και οδήγησαν σε ορισμένες περιπτώσεις πραγματικά στην αποκτήνωση»
Ποια είναι τα νέα στοιχεία που φέρνει η έρευνά σας, το βιβλίο σας, σχετικά με τις εβραϊκές περιουσίες και το κράτος και τον δωσιλογισμό στη Θεσσαλονίκη;
Ο δωσιλογισμός και η συνεργασία Ελλήνων με τις κατοχικές δυνάμεις αποτελούν ένα σκοτεινό κεφάλαιο στη σύγχρονη ιστορία της χώρας. Ο εκτοπισμός και η μαζική δολοφονία των περισσοτέρων Ελλήνων Εβραίων σε ποσοστά που αγγίζουν τα υψηλότερα στην Ευρώπη εκθέτει τις τοπικές και κεντρικές πολιτικές αρχές της Ελλάδας την περίοδο της Κατοχής. Με τη δημιουργία μιας δημόσιας υπηρεσίας (ΥΔΙΠ για τη Θεσσαλονίκη – ΚΥΔΙΠ για όλη την υπόλοιπη Ελλάδα) κατόπιν γερμανικής εντολής, οι περιουσίες των Εβραίων που εκτοπίζονταν έγιναν αντικείμενο εκμετάλλευσης και γενικής λεηλασίας. Ακόμη και μετά την απελευθέρωση η κατάσταση αυτή συνεχίστηκε ενώ οι μεσεγγυούχοι, οι Έλληνες χριστιανοί που εκμεταλλεύονταν τις εβραϊκές περιουσίες προσπάθησαν με κάθε τρόπο να διατηρήσουν την εκμετάλλευσή τους και τα προνόμια που είχαν.
Η δημόσια ιστορία έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με την τύχη των εβραϊκών περιουσιών. Παρά τις διάφορες αναφορές για τη γενική διαρπαγή τους με την κάλυψη του ίδιου του κρατικού μηχανισμού, εμφανίζεται ένα κενό όσον αφορά τη μεταπολεμική κατάληξή τους. Δηλαδή, τι τελικά απέγιναν οι εβραϊκές περιουσίες; Το βιβλίο μέσα από έρευνα συγκεκριμένων αρχείων για πρώτη φορά, δίνει στοιχειοθετημένες απαντήσεις διακρίνοντας τις εβραϊκές περιουσίες σε κινητές και ακίνητες. Το 1949 είναι μία κρίσιμη χρονιά γιατί το ελληνικό κράτος αποφασίζει να εφαρμόσει τους νόμους που μέχρι τότε βρίσκονταν σε εκκρεμότητα και άφηναν έκθετη τη χώρα στα μάτια των επιζώντων Εβραίων αλλά και της διεθνούς κοινότητας. Τα νέα στοιχεία αποδεικνύουν τη διαφορετική τύχη των κινητών περιουσιών από τις ακίνητες εβραϊκές περιουσίες.
Ποιες δυσκολίες συναντήσατε προκειμένου να ολοκληρώσετε την έρευνά σας που είναι εξαιρετικά λεπτομερής;
Υπήρχαν πρακτικά προβλήματα που έχουν άμεση σχέση με την πανδημία του κορωνοϊού αλλά και από το γεγονός ότι επρόκειτο για συνδυαστική πρωτογενή αρχειακή έρευνα που απαιτούσε διασταύρωση και επιβεβαίωση στοιχείων. Σε κάθε περίπτωση στην έρευνά μας στηριζόμαστε ιδιαίτερα στη βοήθεια που δεχόμαστε από τους αρχειονόμους και τους υπευθύνους των αρχείων. Στο βιβλίο υπάρχουν στοιχεία από τα αρχεία του Οργανισμού Περίθαλψης και Αποκατάστασης Ισραηλιτών Ελλάδας (ΟΠΑΙΕ – Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο Ελλάδας), από το Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας και τα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΙΑΜ – ΓΑΚ), από το Ιστορικό Αρχείο της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης και από την Υπηρεσία Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου (ΥΔΙΑ) του Υπουργείου Εξωτερικών. Η υποστήριξη που δέχθηκα από τους ανθρώπους των αρχείων ήταν πολύτιμη.
Τι συνέβη τελικά με τις εβραϊκές περιουσίες μετά την απελευθέρωση;
Όπως ανέφερα η τύχη των κινητών από τις ακίνητες εβραϊκές περιουσίες ήταν διαφορετική. Οι κινητές περιουσίες ήταν πιο εφικτό να λεηλατηθούν και να εξαφανιστούν τα όποια στοιχεία υπήρχαν σε σχέση με τις ακίνητες εβραϊκές περιουσίες. Όταν μιλάμε για ακίνητη περιουσία αντιλαμβανόμαστε ότι εμπλέκονται περισσότερες δημόσιες υπηρεσίες (π.χ. υποθηκοφυλακεία) ενώ απαραίτητη είναι η παρουσία επίσημων εγγράφων, τίτλων ιδιοκτησίας, συμβόλαια αγοραπωλησιών κ.λπ. για τα οποία απαιτείται η εμπλοκή δικηγόρων και συμβολαιογράφων.
Μου έκανε εντύπωση πως στις περισσότερες περιπτώσεις ανθρώπων που συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς ή επωφελήθηκαν/άρπαξαν εβραϊκές περιουσίες χρησιμοποιείτε μόνο τα αρχικά των ονομάτων τους. Γιατί αυτή η επιλογή;
Η απόφασή μου να χρησιμοποιήσω αρχικά ήταν συνειδητή. Πρώτα απ’ όλα αρκετοί από όσους συνεργάστηκαν ή επωφελήθηκαν από τις εβραϊκές περιουσίες απαλλάχθηκαν των κατηγοριών για δωσιλογισμό σε πρώτο ή δεύτερο βαθμό ενώ άλλοι έλαβαν χάρη. Δεν ήθελα να ενεργήσω ως αυτόκλητος δικαστής. Αντίθετα πέρα από τα ονόματα αυτό το οποίο εγώ θεωρώ πως είναι σημαντικό, είναι η ανάδειξη των μηχανισμών και της διαδικασίας μέσα από την οποία κάποιοι αποφασίζουν ξεπερνώντας, εάν έχουν, ηθικά όρια και προχωρούν στη διαρπαγή στο βιός συνανθρώπων τους. Εάν κάποιος σκεφτεί το τι συνέβη στην Κατοχή αλλά και το μέγεθος της λεηλασίας που υπήρξε θα αντιληφθεί ότι δεν συμμετείχε μια μικρή ομάδα ανθρώπων αλλά αντίθετα χιλιάδες Ελλήνων. Πιστεύω λοιπόν ότι ο πόλεμος και η Κατοχή λειτούργησαν διαλυτικά στην όποια κοινωνική συνοχή και οδήγησαν σε ορισμένες περιπτώσεις πραγματικά στην αποκτήνωση. Ανάμεσα σε αυτούς που εκμεταλλεύτηκαν ή αποφάσισαν να συμμετάσχουν στη λεηλασία δεν ήταν μόνο οι γνωστοί καιροσκόποι ή οπορτουνιστές που πάντα υπάρχουν αλλά και οι άνθρωποι της διπλανής πόρτας. Ο Γιώργος Ιωάννου στα βιβλία του περιγράφει πως οι χριστιανοί γείτονες, οι άνθρωποι που ζούσαν στην ίδια πολυκατοικία με την εβραϊκή οικογένεια που εκτοπιζόταν, όρμησαν στο διαμέρισμά της για να αρπάξουν τα σεντόνια, τα υφάσματα ακόμη και τα πιο ευτελή είδη που υπήρχαν εντός του σπιτιού. Τούτο είναι εξαιρετικά σοβαρό γιατί δείχνει ότι κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες ο άνθρωπος μπορεί να οδηγηθεί σε πράξεις που απεκδύονται της ανθρώπινης ιδιότητας, που οδηγούν στην απανθρωποίηση. Στο βιβλίο προσπαθώ να εξηγήσω αυτή τη διαδικασία.
Είχατε και στο πρόσφατο παρελθόν με το ζήτημα του Ολοκαυτώματος με το βιβλίο σας «Ολοκαύτωμα στη Θεσσαλονίκη. Η ιταλική στάση και οι Εβραίοι μαθητές του Ουμπέρτο Πρίμο». Τι είναι αυτό που σας ώθησε στη συγκεκριμένη έρευνα;
Στη μεταπολεμική εποχή η Ιταλία φρόντισε να ξεπλύνει τη συμμετοχή της στο πλευρό της Γερμανίας στον πόλεμο αφού τον Σεπτέμβριο του 1943 συνθηκολόγησε και πέρασε στο πλευρό των Συμμάχων. Οι Ιταλοί φρόντισαν να χτίσουν την εικόνα του la brava gente, των καλών Ιταλών επειδή δεν συμμετείχαν άμεσα στο σχέδιο εξόντωσης των Εβραίων της Ευρώπης. Το βιβλίο για το Ολοκαύτωμα και τους Ιταλούς μέσα από έρευνα σε ιταλικά αρχεία δείχνει ότι οι Ιταλοί ως κατοχική δύναμη μπόρεσαν να προστατεύσουν λίγους Εβραίους με ιταλική υπηκοότητα και ταυτόχρονα να συμμετάσχουν στη λεηλασία των περιουσιών των Εβραίων της Θεσσαλονίκης. Πέρα από αυτό ας μην ξεχνάμε ότι η Ιταλία ως κατοχική δύναμη στην Ελλάδα συμμετείχε στη λεηλασία των φυσικών πόρων της χώρας συμβάλλοντας στην πείνα και την καταστροφή.
