Η εξασθένηση της Δύσης κοινός παρονομαστής των εκτιμήσεων
Του Γιώργου Τσίπρα
Θα περάσει καιρός μέχρι να διαφανούν περισσότερες προθέσεις, γεγονότα και κίνητρα πίσω από τα πυκνά γεγονότα που συνέβησαν στα τέλη Ιουνίου και αρχές Ιουλίου του 2013. Στη Μέση Ανατολή υπήρξε, στο διάστημα αυτό, μια μετατόπιση ισχύος και αλλαγές που χαρακτηρίζονται από αντιφατικότητα και που οι συνέπειές τους θα αργήσουν να φανούν. Κεντρικό χαρακτηριστικό είναι, αναμφίβολα, η αποκαθήλωση της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, όχι μόνο από την εξουσία στην Αίγυπτο αλλά συνολικότερα στη Μέση Ανατολή. Με δεδομένη την πρωθύστερη επιλογή των ΗΠΑ, από την επομένη της Αραβικής Άνοιξης, να επιλέξουν ακριβώς τους Αδερφούς Μουσουλμάνους και το λεγόμενο ήπιο Ισλάμ ως όχημα επαναπροσέγγισης του αραβικού κόσμου και της Ανατολικής Μεσογείου, οι εξελίξεις συνιστούν μακροπρόθεσμα μια αποτυχία και σύμπτωμα εξασθένησης της πολιτικής αποτελεσματικότητας της Δύσης στην περιοχή, ανεξάρτητα από τις «λεπτομέρειες» των εξελίξεων που ακόμη δεν έχουν διασαφηνιστεί. Προηγήθηκε η δυστοκία των πολιτικών της Δύσης, Αμερικανών και Ευρωπαίων, στην κρίση της Συρίας, και η αναπτέρωση του συριακού στρατού που μετρά ήδη νίκες και ανακατάληψη στις πόλεις Κουσεΐρ και Χομς με τη βοήθεια της Χεσμπολά. Αν και η Συρία δεν πρόκειται να ξαναγίνει αυτό που ήταν, η αλλαγή συσχετισμού εντείνει τη φαγωμάρα στο εσωτερικό της αντιπολίτευσης και ωθεί τους Δυτικούς σε τροποποιήσεις της στρατηγικής για τη Συρία, με τελευταίους που φαίνεται να το συνειδητοποιούν τους Ευρωπαίους – που μόλις πριν λίγο καιρό τοποθέτησαν τη Χεσμπολά στην μαύρη λίστα της τρομοκρατίας. Αντίθετα, η CIA σε μια χωρίς προηγούμενο και δυσεξήγητη ενέργεια προειδοποίησε για τρομοκρατικές ενέργειες στο έδαφος του Λιβάνου από ισλαμιστές που συνδέονται με την Αλ Κάιντα στη Συρία. Προειδοποίησε, δηλαδή, τη Χεσμπολά…
Στις 24 Ιουνίου, κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες, ο εμίρης του Κατάρ, κύριου χρηματοδότη των Αδερφών Μουσουλμάνων στη Μέση Ανατολή, παρέδωσε αναπάντεχα την εξουσία στο γιο του που αντικατέστησε και τον μέχρι χθες αρχιτέκτονα της στρατηγικής υποστήριξης των Αδερφών Μουσουλμάνων, σηματοδοτώντας μια περικοπή των πολιτικών φιλοδοξιών του Εμιράτου στην περιοχή. Οι φιλοδοξίες αυτές δεν ήταν χωρίς τη στήριξη (αν όχι την άμεση καθοδήγηση) της Ουάσιγκτον που διατηρεί επιπλέον στη χώρα το Αρχηγείο της Κεντρικής Διοίκησης (CENTCOM) και το Κέντρο Αεροπορικών Επιχειρήσεων. Στις 2 Ιουλίου τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, χώρα σύμμαχος με τη Σαουδική Αραβία στην κόντρα της τελευταίας με το Κατάρ, καταδίκασαν 64 στελέχη των Αδερφών Μουσουλμάνων για υπονομευτική δραστηριότητα.
Στις 3 Ιουλίου ο αιγυπτιακός στρατός έθετε εκτός εξουσίας τον Μόρσι. Σαουδική Αραβία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και Κουβέιτ χαιρέτησαν την αλλαγή και έσπευσαν να παράσχουν οικονομική βοήθεια σε υποκατάσταση της βοήθειας του Κατάρ. Σύμφωνα με πληροφορίες, την οικονομική αυτή βοήθεια την είχαν υποσχεθεί καιρό πριν στην ηγεσία του αιγυπτιακού στρατού, στην περίπτωση που οι ΗΠΑ απειλούσαν να διακόψουν τη δική τους βοήθεια αν ο πρώτος επιχειρούσε να συγκρουστεί με τον Μόρσι. Τώρα, στη Δύση, ανησυχούν πως αυτή η βοήθεια (ήδη πάνω από 10 δισ. δολάρια) μπορεί να δώσει στο Κάιρο τη δύναμή τού «όχι» απέναντι στις απαιτήσεις του ΔΝΤ.
Στο έδαφος της Συρίας ακολούθησαν συγκρούσεις στο εσωτερικό της αντιπολίτευσης με κορύφωμα την εκτέλεση περιφερειακού διοικητή του Ελεύθερου Συριακού Στρατού από την Αλ Κάιντα. Στις 6 Ιουλίου ο ηγέτης της Συριακής Εθνικής Συμμαχίας που ανήκε στη Μουσουλμανική Αδελφότητα αντικαταστάθηκε από άνθρωπο του Ριάντ, ενώ λίγες μέρες μετά παραιτήθηκε και ο «πρωθυπουργός» της προσωρινής κυβέρνησης που είχε τη στήριξη Κατάρ και Τουρκίας. Νίκη του Ριάντ έναντι της Ντόχα και της Άγκυρας στον «εσωτερικό αγώνα» της Σαουδικής Αραβίας με το Κατάρ και την Τουρκία; Τα πράγματα είναι μάλλον πιο σύνθετα…
Για τη στάση των ΗΠΑ απέναντι στο πραξικόπημα έχουν γραφτεί τα πιο διαφορετικά πράγματα. Από το ότι ήταν πίσω από το πραξικόπημα, μέχρι το ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια ρήξη ΗΠΑ και Σαουδικής Αραβίας. Γεγονός είναι ότι οι ΗΠΑ έπαιζαν και συνεχίζουν να παίζουν και με τις δύο πλευρές στην Αίγυπτο. Γεγονός είναι επίσης πως πριν από τις 30 Ιουνίου η πρεσβευτής των ΗΠΑ είχε προσπαθήσει να ανακόψει το κύμα που οδηγούσε στις κινητοποιήσεις της 30ής Ιουνίου ενάντια στον Μόρσι, και ότι οι κινητοποιήσεις είχαν και αντι-αμερικανικό χαρακτήρα. Οι εκτιμήσεις ότι η Ουάσιγκτον βρίσκεται πίσω από το κίνημα Ταμαρόντ μοιάζουν με τις συνωμοσιολογικές εκτιμήσεις που θέλουν την Αραβική Άνοιξη ένα αμερικανικό κατασκεύασμα. Δεν ισχύει, βέβαια, το ίδιο για πτέρυγες του αιγυπτιακού κατεστημένου που στάθηκαν απέναντι στον Μόρσι και χρησιμοποίησαν κάθε μέσο γι’ αυτό. Στη σειρά των γεγονότων πρέπει να προστεθεί η επίσκεψη της Άστον (υπεύθυνη εξωτερικής πολιτικής της Ε.Ε.) στον Μόρσι και ίσως η δολοφονία (από φιλο-σαουδάραβες σαλαφιστές) του βουλευτή του Λαϊκού Μετώπου στην Τυνησία που φέρνει σε δύσκολη θέση τη φίλα προσκείμενη στη Μουσουλμανική Αδελφότητα κυβέρνηση.
Στο ισλαμικό τρίγωνο Ιράν-Τουρκία-Σαουδική Αραβία, οι εξελίξεις ενισχύουν περισσότερο την τελευταία. Στο Παλαιστινιακό η αποκαθήλωση Μόρσι ενισχύει τον Αμπάς σε βάρος της Χαμάς, ενώ οι εξελίξεις στην Αίγυπτο είχαν έντονο αντι-παλαιστινιακό άρωμα.
Από την άλλη πλευρά, η ήττα του «άξονα» Τουρκία-Αίγυπτος-Κατάρ είναι σίγουρα καλά νέα για τον Άσαντ, όμως ίσως όχι εξίσου καλά για Κίνα και Ρωσία.
Τέλος, οι Ευρωπαίοι είναι αμφίβολο ότι βαδίζουν σε όλα αυτά σε συνεννόηση με τις ΗΠΑ. Κυρίως, όμως, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο λαϊκός παράγοντας σε Αίγυπτο, Τυνησία, Τουρκία, αλλά και στον Λίβανο της Χεσμπολά και στη Συρία, διαδραματίζει ένα σημαντικό αλλά όχι πάντα ανεξάρτητο ρόλο στις εξελίξεις…
