Από την αρχή του 2025 βρισκόμαστε σε μια νέα φάση, διεθνώς και εσωτερικά. Εάν δεν κατανοηθεί αυτή η αλλαγή, δεν θα είναι εφικτός οποιοσδήποτε σοβαρός προσανατολισμός, ιδιαίτερα για δυνάμεις που αγωνίζονται για μια μεγάλη στροφή στην πορεία της ανθρωπότητας, και για εκείνες που μάχονται να αντιμετωπίσουν το υπαρξιακό πρόβλημα της χώρας.
Στην κυριολεξία έχουμε δύο (διαφορετικού μεγέθους και βαρύτητας) αλλαγές φάσης: τη διεθνή γεωπολιτική, και την καθαρά εσωτερική στη χώρα. Η διεθνής καθορίζεται κυρίως από το ωστικό κύμα που έχει προκαλέσει ο Τραμπ και η νέα στρατηγική της αμερικάνικης υπερδύναμης. Η εσωτερική καθορίζεται από τη λειτουργία του παράγοντα «Τέμπη» και την εισβολή της κοινωνικής διαθεσιμότητας στο προσκήνιο μετά τις 26/1, που οξύνει στο έπακρο μια βαθιά θεσμική, πολιτική, αξιακή κρίση στη χώρα.
Επίσης, ένας ενεργητικός παράγοντας της αλλαγής φάσης γενικά στον ελλαδικό χώρο είναι η «διασταύρωση» αυτών των δύο φάσεων, της διεθνούς και της εσωτερικής. Αυτή η «διασταύρωση» δημιουργεί ακόμα πιο περίπλοκες καταστάσεις, αναγκάζει σε λογής-λογής πολιτικά πλασαρίσματα, ελιγμούς οικονομικών ελίτ, προστριβές εντός των μηχανισμών και των θεσμών του πολιτικού συστήματος, και τροφοδοτεί τάσεις και διεργασίες μεγάλης αντικατάστασης ή «αναβάπτισης» του πολιτικού σκηνικού.
Στο παρόν σημείωμα θα επισημάνουμε ορισμένα στοιχεία των δύο αλλαγών φάσης, καθώς και της «διασταύρωσής» τους, στηριζόμενοι σε εκτιμήσεις με βάση όσα στοιχεία έρχονται στην επιφάνεια. Το τονίζουμε επειδή πολλά στοιχεία δεν είναι φανερά, δεν είναι γνωστά, ενώ η αβεβαιότητα και η ρευστότητα παραμένουν ως κεντρικά χαρακτηριστικά. Δυνάμεις και στρατόπεδα αναδιατάσσονται, ο ανταγωνισμός μαίνεται, και εντός κάθε στρατοπέδου ο προσανατολισμός δεν είναι ορατός. Επομένως δεν μπορεί κάποιος να παρουσιάζεται σαν κάτοχος της αλήθειας, σαν «ξερόλας», «προφήτης» ή «μάντης». Απαιτείται σοβαρότητα.
Το ωστικό κύμα Τραμπ και η αλλαγή φάσης που επιφέρει
Τα ραγδαία και εντυπωσιακά γεγονότα, που επισωρεύονται καταιγιστικά μέρα με τη μέρα, εμφανίζουν έναν Τραμπ που, ενώ μοιάζει με ταύρο σε υαλοπωλείο, έχει μια συγκεκριμένη στρατηγική στόχευση και προχωρά με τον ρυθμό που βλέπουμε επειδή ακριβώς θέλει να πετύχει στόχους. Ας το αναλύσουμε αυτό όσο μπορούμε.
Ο Τραμπ φαίνεται να έχει προετοιμάσει μαζί με το επιτελείο του έναν σχεδιασμό που στηρίζεται στην εκτίμηση ότι οι εσωτερικοί του αντίπαλοι είναι σε άσχημη κατάσταση, αρκετά ζαλισμένοι από την εκλογική ήττα τους, και διανύουν περίοδο βαθιάς κρίσης. Είναι λοιπόν η στιγμή για τον Τραμπ να περάσει σε μια καταιγιστική επίθεση σαρώνοντας τα κέντρα ισχύος εντός των ΗΠΑ, τοποθετώντας δικούς του ανθρώπους σε όλες τις θέσεις-κλειδιά ώστε να μπορεί να προωθήσει τους σχεδιασμούς του. Έχει να αντιμετωπίσει μια βαθύτατη κρίση του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού συνολικά· το σύνθημα να ξανακάνουμε τρανή την Αμερική, δεν είναι ρητορικό: εκεί αποσκοπεί, και ξετυλίγει έναν διαφορετικό οικονομικό και γεωπολιτικό δρόμο ώστε να μπορέσει να αντιμετωπίσει το κεντρικό ζήτημα του χρέους των ΗΠΑ και των πηγών ανατροφοδότησής του, χωρίς να φθάσουν σε σημείο να χάσουν εντελώς τη θέση που έχουν στο διεθνές επίπεδο.
Αυτό με τη σειρά του τον οδηγεί σε ένα νέο γεωπολιτικό σκηνικό: αμφισβητεί τη σχέση με την Ε.Ε., την Ευρώπη συνολικά, ανοίγει μια διευθέτηση με την Ρωσία –κατά την οποία δεν συζητά μόνο για το Ουκρανικό– και σχεδόν δικαιολογεί την πολιτική Πούτιν στο Ουκρανικό. Δηλαδή του παραχωρεί «έδαφος» και διεθνή αναγνώριση (προς το παρόν), ενώ αγνοεί την Ε.Ε. και της δείχνει ότι αν θέλει να έχει κάποια σχέση με τις ΗΠΑ, αυτό θα γίνει με όρους πλήρους υποτέλειας και ευθυγράμμισης με το νέο στρατηγικό οικονομικό και γεωπολιτικό σχεδιασμό τους. Η ομιλία του αντιπροέδρου Βανς στη Διάσκεψη του Μονάχου πριν λίγες μέρες ήταν αποκαλυπτική, και καταιγιστική για τους «ευρωατλαντικούς συμμάχους». Πολύ κυνικά, αφού τους κατάγγελλε για βαθιά αντιδημοκράτες, τους είπε: «Υπάρχει νέος σερίφης πια»!
Ο Τραμπ στο εσωτερικό θα διακηρύξει πως όποιος πράττει το καλό για τη χώρα του είναι πάνω από το νόμο (δεν λειτουργεί παράνομα, λειτουργεί σχεδόν επαναστατικά), ενώ στο διεθνές επίπεδο διακηρύττει ότι δεν δεσμεύεται από καμία συνθήκη, κανένα διεθνές δίκαιο και κανόνα. Καμώνεται ότι δεν του αρέσει να σκοτώνονται εκατομμύρια άνθρωποι σε έναν πόλεμο που δεν έπρεπε να γίνει, αλλά στην πραγματικότητα θέλει να βάλει τις βάσεις μιας νέας ισχυρής Αμερικής. Γνωρίζει ότι έχει μηχανισμούς μόχλευσης εξελίξεων σε όλο τον δυτικό κόσμο, και ειδικά στην Ευρώπη. Απολύει τον Ζελένσκι, αγνοεί την ηγεσία της Κομισιόν, δημιουργεί μια μεγάλη κρίση μέσα στις ευρωπαϊκές δυνάμεις, παρεμβαίνει άμεσα στην αλλαγή του πολιτικού χάρτη αρκετών χωρών. Το «ταράκουλο» και η έλλειψη ψυχραιμίας πολλών ηγετών της Ευρώπης, οι σπασμωδικές κινήσεις και αντιδράσεις τους, δείχνει και το μέγεθος της κρίσης που αντιμετωπίζουν στην παρούσα φάση.
Πολλαπλές διαφοροποιήσεις
Η αναγνώριση του Πούτιν ως ισότιμου περίπου συνομιλητή, ενώ η προηγούμενη ηγεσία των ΗΠΑ τον θεωρούσε εγκληματία πολέμου και ωθούσε τον «ελεύθερο κόσμο» να τον συλλάβει και να τον δικάσει στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (όπως έκανε π.χ. με τον Μιλόσεβιτς στα «παλιά καλά χρόνια» της Νέας Τάξης Πραγμάτων), είναι πλέον μια πραγματικότητα που δημιουργεί ένα νέο γεωπολιτικό σκηνικό. Μέχρι πού θα φθάσει, τι θα πετύχει ο Τραμπ από τους σχεδιασμούς του και τι οπισθέλκουσες αντιδράσεις θα προξενήσουν όλα αυτά, μένει να το δούμε το επόμενο διάστημα.
Ας σημειωθεί ότι ο «διπολισμός» που εκφράζεται από την προσέγγιση Τραμπ-Πούτιν αφήνει προς το παρόν σε αφανή ρόλο την Κίνα. Το σχέδιο να μην υπάρξει συμμαχία Ρωσίας-Κίνας και να ρυμουλκηθεί η Ρωσία μέσω του διπολισμού, δεν φαίνεται να μπορεί να προωθηθεί. Διότι ούτε η Ρωσία ούτε η Κίνα θέλουν κάτι τέτοιο, και κατανοούν πώς ό,τι έχουν συμπράξει μέχρι τώρα θα είναι αναγκαίο και στο εγγύς μέλλον των δύο αυτών δυνάμεων.
Όμως υπάρχουν αποχρώσεις διαφορών όσο αφορά τα μέσα και τον τρόπο που βλέπει κάθε μια από αυτές τις δύο χώρες το διεθνές περιβάλλον και τις επιλογές που πρέπει να γίνουν. Τη στιγμή που ΗΠΑ και Ρωσία αδειάζουν επιδεικτικά την Ευρώπη και την Ε.Ε., η Κίνα εκδηλώνει τη διάθεσή της να βαθύνει τις σχέσεις της με την Ευρώπη. Ο Κινέζος ΥΠΕΞ θα πει χαρακτηριστικά: «Η Κίνα πάντα θεωρούσε την Ευρώπη ως έναν σημαντικό πόλο στον πολυπολικό κόσμο. Οι δύο πλευρές είναι εταίροι, όχι αντίπαλοι. Φέτος συμπληρώνονται 50 χρόνια διπλωματικών σχέσεων μεταξύ Κίνας και Ε.Ε. Εκμεταλλευόμενη αυτή την ευκαιρία, η Κίνα είναι πρόθυμη να συνεργαστεί με την ευρωπαϊκή πλευρά για την εμβάθυνση της στρατηγικής επικοινωνίας και της αμοιβαία επωφελούς συνεργασίας, καθοδηγώντας τον κόσμο προς ένα λαμπρό μέλλον ειρήνης, ασφάλειας, ευημερίας και προόδου» (14/2/2025). Δηλαδή η Κίνα θέλει μεγαλύτερη «πολυμέρεια» παντού. Επίσης κατανοεί ότι δεν πρόκειται να στηθεί ένα «τριολέ» (ΗΠΑ-Ρωσία-Κίνα) και εκτιμά ότι, πέρα από όσες διευθετήσεις γίνουν μέσω του «διπολισμού» (Τραμπ-Πούτιν), αυτός θα είναι εφήμερος και όχι ουσιαστικός.
Φυσικά ο κόσμος είναι πιο περίπλοκος από άλλοτε. Δεν υπάρχουν μόνο τρεις κοσμοκρατορικές δυνάμεις· υπάρχουν κι άλλες χώρες και πόλοι στον κόσμο, που δεν μπορούν να παραγνωριστούν ή να τιθασευτούν όπως άλλοτε: Ινδία, Τουρκία, Σαουδική Αραβία, Βραζιλία, Νότια Αφρική, Ινδονησία… Ο κόσμος δεν είναι δυτικοκεντρικός πλέον. Οι ΗΠΑ μπορούν να έχουν επιτυχία με το μαστίγιό τους απέναντι στις ευρωπαϊκές χώρες, αλλά δεν μπορούν να παίξουν το ρόλο της μοναδικής και αδιαμφισβήτητης υπερδύναμης. Περνάμε σε μια νέα εποχή, που ξεπερνά τα όρια της ειδικής φάσης την οποία δημιουργεί το ωστικό κύμα Τραμπ και η προσέγγιση ΗΠΑ-Ρωσίας.
Είναι αναγκαία μια πολιτική και ιδεολογική πύκνωση που να προστατεύει τον μαζικό χαρακτήρα, την αυτοτέλεια, την αυτονομία εγχειρημάτων ικανών να συμβάλλουν στην αντιμετώπιση του υπαρξιακού ζητήματος της χώρας
Η νέα εσωτερική φάση στην Ελλάδα…
Η κυβέρνηση της Ν.Δ., αφού δεν άκουσε προσεκτικά πολλά μηνύματα και πορεύτηκε στηριγμένη στη σιγουριά που της έδινε η τραγική κατάσταση της αντιπολίτευσης (λαπάς των λαπάδων), γνωρίζει σήμερα τεράστια απομόνωση μέσα στην κοινωνία. Κι όχι μόνο: έχει παραχθεί μια τεράστια κρίση αντιπροσώπευσης και απονομιμοποίησης του πολιτικού συστήματος (κόμματα, κυβέρνηση, Βουλή, δικαιοσύνη, ΜΜΕ) που την εισπράττουν όλες οι συστημικές πολιτικές δυνάμεις, και κυρίως όσες κυβέρνησαν τα τελευταία 20 χρόνια. Η ρίζα της κρίσης –που εξελίσσεται σε θεσμική– βρίσκεται στα χρόνια από το 2010 μέχρι σήμερα, στη Χρεοκοπία της χώρας, στη ραγδαία χειροτέρευση των υλικών όρων διαβίωσης του πληθυσμού, στον κυνικό τρόπο διακυβέρνησης και τιμωρητικής πολιτικής από μεριάς τροϊκανών και Ε.Ε., στη διάλυση υποδομών και υπηρεσιών, στην ιδιωτικοποίηση των πάντων, στην ακρίβεια, στη διαφθορά κ.λπ. Δηλαδή σε όλα τα αποτελέσματα της χρεοκοπίας και των μνημονιακών πολιτικών, που συνεχίζονται και εντείνονται σε όλους τους τομείς.
Η υπόθεση των Τεμπών έχει τη δική της αυτονομία σαν γεγονός, αλλά επικάθεται σε αυτήν την «υλική», θεσμική, πολιτική πραγματικότητα. Ο κυνισμός και η αλαζονεία της κυβέρνησης και των άλλων κομμάτων για 2 χρόνια, οι ευθύνες που κανείς δεν ανέλαβε, το μπάζωμα και η συγκάλυψη, οι παρεμβάσεις στη Δικαιοσύνη, ο χλευασμός και η συκοφάντηση γονέων και θυμάτων, οι απειλές και οι «προειδοποιήσεις» κάθε είδους (και μαφιόζικου) έφεραν τα αντίθετα αποτελέσματα. Φούντωσε ένα τεράστιο κύμα διαμαρτυρίας και απαίτησης για Δικαιοσύνη, Τιμωρία και Οξυγόνο. Για να γίνει αυτό έπαιξε τεράστιο ρόλο μια μικρή ομάδα γονιών, πατεράδων και μητέρων, που έθεσαν σκοπό της ζωής τους να διαλευκάνουν το έγκλημα και να πάνε μέχρι τέλους την υπόθεση.
Έτσι αυτή η μικρή ομάδα κατάφερε –με τη συμπαράσταση και τη συγκίνηση της κοινωνίας– να κάνει όσα δεν μπορεί (ή και δεν ενδιαφέρεται) να κάνει κανένα κόμμα, συνδικάτο κ.λπ. Δημιούργησε ένα κίνημα ακηδεμόνευτο που ξεπέρασε πολλά εμπόδια, έφερε στοιχεία στην επιφάνεια, κατονόμασε τους υπεύθυνους. Μετά τις 26/1 το κίνημα αυτό δημιουργεί και πολιτικά αποτελέσματα. Στριμώχνει πλήρως την κυβέρνηση Μητσοτάκη, δημιουργεί ένα νέο πολιτικό σκηνικό, γεννά την ελπίδα και στερεώνει την αξιοπρέπεια, είναι φορέας ενός άλλου αξιακού κώδικα. Ταρακουνάει όλο το σύστημα, που κάνει ό,τι μπορεί για να απονευρώσει το κίνημα, να διαβάλλει πρωταγωνιστές του, να φοβίσει την κοινωνία – χωρίς όμως μεγάλη αποτελεσματικότητα.
Η πολιτική και θεσμική κρίση δεν μπορεί να ξεπεραστεί εύκολα. Ακόμα και εντός της Ν.Δ. υπάρχουν σημαντικές αντιδράσεις. Το 80% των πολιτών της χώρας, που πιστεύει ότι η κυβέρνηση ευθύνεται με τη συγκάλυψη του εγκλήματος των Τεμπών, ακουμπά μεγάλο μέρος της εκλογικής βάσης της Ν.Δ. Σε επίπεδο κορυφαίων στελεχών γίνονται διεργασίες που φθάνουν έως και σε ιδέες αντικατάστασης του Μητσοτάκη σαν οδό διαφυγής από την κρίση. Ο Μητσοτάκης, και ο πιστός –μέχρι τώρα– κύκλος του, προχωρούν σε ευθεία αντιπαράθεση με το κίνημα των Τεμπών, «προβλέποντας» χυδαία τοξικότητα, προσπάθεια ανατροπής της κυβέρνησης, πρόκληση επεισοδίων και χάους στις 28/2. Κινήσεις που μοιάζουν σαν προαναγγελία σχεδίων προβοκάτσιας για να συκοφαντηθεί το κίνημα, να αλλάξει το σκηνικό, να τεθούν διλήμματα στις άλλες πολιτικές δυνάμεις. Γι’ αυτό οι μέρες μέχρι τις 28/2 θα είναι φορτισμένες και περίεργες. Χρειάζεται σοβαρή επαγρύπνηση, διότι είναι αδίστακτοι.
Παρ’ όλα αυτά «τα Τέμπη», με όλες τις μορφές τους, θα είναι παρόντα για μακρό χρονικό διάστημα και θα δρουν ως καταλύτης πολιτικών εξελίξεων. Παράλληλα, κι αυτό είναι σημαντικότερο, μπορεί να αποτελέσουν μήτρα ενός μεγάλου ακηδεμόνευτου κινήματος που θα βαθύνει τους δεσμούς του, θα πολιτικοποιήσει ουσιαστικά το λόγο του, θα αναδείξει δυνάμεις και άτομα που η αξιοπιστία τους και η ανιδιοτέλειά τους θα είναι ένα σημαντικό στοιχείο για ένα μεγάλο ευρύ εγχείρημα που χρειάζεται η χώρα και η κοινωνία. Το υπάρχον πολιτικό σύστημα θα αντιπαλέψει και θα υπονομεύσει με κάθε τρόπο αυτήν την προοπτική – που όμως γίνεται χειροπιαστή, δημιουργεί ελπίδα, συσπειρώνει ένα μεγάλο και ποικίλο δυναμικό σε όλη την επικράτεια.
…και η διασταύρωσή της με τη νέα διεθνή φάση
Η διασταύρωση των δύο φάσεων είναι ένα «φυσιολογικό» αποτέλεσμα της συγκυρίας, και προσδίδει άλλη δυναμική στις εξελίξεις. Εξηγούμαστε: η κυβέρνηση Μητσοτάκη τάχθηκε στο μπαϊντενικό στρατόπεδο, στη «σωστή πλευρά της ιστορίας», ακολούθησε μια φιλοαμερικανική, παγκοσμιοποιητική, ακραία «δικαιωματική» πολιτική, και εκτέθηκε ανεπανόρθωτα στον πόλεμο της Ουκρανίας, νομίζοντας ότι αυτό θα της αποφέρει πλεονεκτήματα. Τώρα που άλλαξε ο σερίφης και ο προσανατολισμός, το νέο κατεστημένο δεν λησμονεί πόσο το καταπολέμησε η κυβέρνηση και τα ΜΜΕ στην Ελλάδα – και έρχεται η ώρα του «λογαριασμού». Το μπιλιέτο λέει «κομμένος ο Κούλης»…
Αυτό το ξέρει καλά ο κ. Μητσοτάκης, και είναι δύσκολο να αποφύγει την «ώθηση» που έρχεται. Επιλέγει τακτικά(;) να συμπαραταχθεί με την Ευρώπη «που πρέπει να ξυπνήσει, να πάρει τα μέτρα της αν ο Τραμπ προχωρήσει σε δασμολογικό πόλεμο» κ.ο.κ. Όμως και από εκεί φαίνεται να μην τον υπολογίζουν πολύ. Ο Μακρόν τον αγνόησε πολλαπλά, δείχνοντάς το με έμφαση. Στη Γερμανία έχουν άλλους μπελάδες με τις εκλογές. Και γενικά καμία ευρωπαϊκή δύναμη δεν θέλει να χαλάσει τις σχέσεις της με τον Ερντογάν και την Τουρκία.
Επομένως πρέπει να αναμένουμε εξελίξεις: στοιχεία από την USAID που πιθανόν να εμπλέκουν δημοσιογράφους κοντινούς του Μαξίμου ή πολιτικούς παράγοντες, άφιξη και ανάληψη πρωτοβουλιών από τη νέα πρέσβη των ΗΠΑ, ανάδειξη «τραμπικών» δυνάμεων στην Ελλάδα κ.λπ. Άρα η διασταύρωση για την οποία μιλάμε δημιουργεί ένα πιο ασφυκτικό πλαίσιο, πρώτα απ’ όλα για τον ίδιο τον Μητσοτάκη, αλλά και για όλο το πολιτικό σύστημα που πρέπει να ακολουθήσει τον «νέο σερίφη».
Σύνοψη
Η αλλαγή της φάσης δημιουργεί ένα νέο πλαίσιο, εντελώς πρωτότυπο και με στοιχεία καινούργια. Δεν είναι επανάληψη κάποιας άλλης προηγούμενης φάσης. Κινείται σε ένα πλαίσιο όπου οι διαφορές είναι μεγαλύτερες από τις αναλογίες που μπορεί να υπάρχουν με προηγούμενες εποχές. Το πραγματικό ζητούμενο είναι αν μέσα σε αυτήν την αλλαγή φάσης ξεπηδήσουν και διεργασίες που να ευνοήσουν τη γένεση ακηδεμόνευτων μεγάλων μαζικών ρευμάτων. Για να γίνει αυτό, είναι αναγκαία μια πολιτική και ιδεολογική πύκνωση που να προστατεύει τον μαζικό χαρακτήρα, την αυτοτέλεια, την αυτονομία εγχειρημάτων ικανών να συμβάλλουν στην αντιμετώπιση του υπαρξιακού ζητήματος της χώρας.
Η θέση που υποστηρίζεται εδώ είναι ότι αυτό είναι δυνατόν να γίνει, και μάλιστα να κινηθεί κανείς μέσα στις αντιφάσεις και τις περιπλοκές που δημιουργεί η νέα φάση. Δεν είναι εύκολο, αλλά και ποιος μπορούσε να προβλέψει πως θα εμφανιζόταν ένα κίνημα με τέτοια εμβέλεια, σαν αυτό των Τεμπών; Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτού του κινήματος, τα φορτία που κουβαλά, η δυναμική του, αλλά και οι αναζητήσεις που θα δημιουργήσει για απαντήσεις πιο συνολικές, είναι στις παρούσες συνθήκες μια φωτεινή ελπίδα.
