Η τέχνη της απώλειας, της Alice Zeniter που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις σε μετάφραση της Έφης Κορομηλά, είναι ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον μυθιστόρημα, που μπορεί αν διαβαστεί σε πολλά επίπεδα και με μια έννοια είναι και εξαιρετικά επίκαιρο καθώς τη στιγμή που το διαβάζουμε η Μεσόγειος φλέγεται απ’ άκρη σ’ άκρη και το ζήτημα της «ταυτότητας» και πώς την αντιλαμβάνεται η κάθε πλευρά παίζει καθοριστικό ρόλο στις εξελίξεις.
Το «με ποιους θα πας και ποιους θ’ αφήσεις» είναι εξαιρετικά σύνθετο. Κάτι που ίσχυε ακόμη περισσότερο για τον Πόλεμο της Αλγερίας. Στη δυσδιάκριτη ζώνη μεταξύ του «καλού» και του «κακού», του πατριώτη και του εγκληματία , του ντόπιου και του ξένου, η συγγραφέας καταπιάνεται με ένα πολύ δύσκολα διαπραγματεύσιμο κομμάτι του παρελθόντος. Στο επίκεντρό της βρίσκονται οι «Harkis» (Αρκί), όπως ονομάστηκαν όσοι Αλγερινοί συμμετείχαν στον πόλεμο σε ειδικά σώματα βοηθητικά στα γαλλικά στρατεύματα.
Σύμφωνα με στοιχεία που παρατίθενται στις σημειώσεις του βιβλίου ο Στρατός Εθνικής Απελευθέρωσης μετά την υπογραφή των συμφωνιών για την ανεξαρτησία της Αλγερίας, εκτέλεσε πάνω από 100 χιλιάδες Αρκί… 20 χιλιάδες διέφυγαν στη Γαλλία και έζησαν για χρόνια σε ειδικούς καταυλισμούς.
Η ηρωίδα του βιβλίου, η Ναϊμά είναι απόγονος μιας τέτοιας οικογένειας. Αναζητά τις ρίζες της και τολμά ένα ταξίδι στην Αλγερία και στο παρελθόν, βγάζοντας τα φαντάσματα από τη ντουλάπα.
Εξαιρετική γραφή, ιδιαίτερη και ξεχωριστή οπτική γωνία, πέρα από μανιχαϊσμούς και βεβαιότητες. Ένα βιβλίο που είναι ταυτόχρονα ένα απολαυστικό ανάγνωσμα, αλλά κι ένα εργαλείο για να κατανοήσουμε το παρελθόν και το σκοτεινό παρόν…
«Δεν έχω κανέναν λογαριασμό να ξεκαθαρίσω με το παρελθόν – η έκφραση δεν έχει νόημα. Δεν είναι το «παρελθόν» που είναι προβληματικό, είναι ο τρόπος με τον οποίο, ακόμη και σήμερα, αντιμετωπίζεται από την κοινωνία»
Τι σας ώθησε να επιστρέψετε σε αυτό που συνέβη στην Αλγερία; Ήταν ένα είδος «ξεκαθαρίσματος λογαριασμών» με το παρελθόν;
Δεν έχω κανέναν λογαριασμό να ξεκαθαρίσω με το παρελθόν – η έκφραση δεν έχει νόημα. Δεν είναι το «παρελθόν» που είναι προβληματικό, είναι ο τρόπος με τον οποίο, ακόμη και σήμερα, αντιμετωπίζεται από την κοινωνία και μέσα από τη γαλλική γλώσσα. Η κατασκευή στρατοπέδων και απομακρυσμένων «χωριών» έξω από τις πόλεις για να κατοικήσουν οι Αρκί, ένας πληθυσμός που τότε χαρακτηρίστηκε έτσι με μεγάλη βιασύνη χωρίς να ενδιαφερθεί κανείς για το γεγονός ότι ένα τέτοιο όνομα δεν μπορούσε να εκφράσει τις διαφορετικές τροχιές των δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων, επαναλαμβάνεται σήμερα, σα να μην ήταν καταστροφική στη δεκαετία των ’60.
Κατασκευάζουμε κέντρα φιλοξενίας και κέντρα για εκείνους που ονομάζουμε «μετανάστες» – πάλι, χωρίς να ανησυχούμε για το γεγονός ότι το όνομα διπλασιάζει τη γεωγραφική απόσταση και καταδικάζει αυτόν τον πληθυσμό να μην είναι παρά μια μάζα χωρίς πρόσωπο για το υπόλοιπο της χώρας.
Ποια είναι η θέση/το μέρος της προσωπικότητάς σας στην ηρωίδα σας;
Δεν θα μπορούσα να το διευκρινίσω και δεν είναι και αυτό που με ενδιαφέρει κυρίως. Δε θέλω να αναλύσω περισσότερο τη μυθοπλασία που έχω επινοήσει για να επισημάνω αυτό, που στην πραγματικότητα, δεν έχει εφευρεθεί, αλλά δανειστεί από τη δική μου πορεία.
Εσείς η ίδια, έχετε πραγματοποιήσει ένα τέτοιο ταξίδι; Εάν ναι, ποια εικόνα σας έχει σημαδέψει;
Πήγα δύο φορές στην Αλγερία. Είναι δύσκολο να θυμάσαι μόνο μια εικόνα. Θα έλεγα, ίσως, ότι μου έμειναν πιο πολύ οι πράσινες πλαγιές των βουνών της Καβύλης, καθώς και της Νάιμα, τη στιγμή που πριν πάω μου ερχόταν στον νου η έρημος όταν σκεφτόμουν την Αλγερία.
Όχι μόνο γιατί είναι τοπία εξαιρετικής φυσικής ομορφιάς (κάτι που θα ήταν αρκετό για εμένα να κρατήσω για πολύ καιρό μια τέτοια εικόνα), αλλά γιατί μου έδειξαν επίσης πόσο λάθος ήταν οι εσωτερικές μου παραστάσεις.
Οι εμπειρίες σας από τις παρουσιάσεις του βιβλίου σε μαθητές και νέους γενικότερα, ποιες είναι;
Καμία δε μπορεί να συνοψιστεί με τρόπο ενδιαφέροντα. Κάθε φορά που μου θέτουν μια τέτοια ερώτηση, έχω την εντύπωση ότι θα έπρεπε να μπορώ να κατηγοριοποιήσω σε μερικές λέξεις τη γαλλική νεολαία και να πω τον τρόπο με τον οποίο ήμουν σε θέση να μεταδώσω κάτι τέτοιο κ.λπ. Δεν έχω συναντήσει δυο «λυκειόπαιδα» να μοιάζουν και αδυνατώ να σας πω τι ακριβώς τους έχει μείνει από τις συναντήσεις μας. Ίσως τίποτα…
Εγώ δεν μπορώ παρά να ελπίζω ότι κάτι θα έχει μείνει από όλες αυτές τις συζητήσεις, αλλά δεν ξέρω τί.
Εμφανίζετε τις πολλαπλές ταυτότητες που μπορεί να υπάρχουν σε όσους τύποις ή επί της ουσίας είναι μουσουλμάνοι. Το βιβλίο σας είναι και μια απάντηση σε όσους θεωρούν τους μουσουλμάνους ως ένα ενιαίο σύνολο χωρίς να αντιλαμβάνονται διαβαθμίσεις και αποχρώσεις;
Όπως σας είπα παραπάνω, το βιβλίο επιδιώκει να απορρίψει έτοιμες εκφράσεις που δημιουργούν ομαδοποιήσεις και σκάβουν τάφρους εκεί που δεν υπάρχουν. «Οι μουσουλμάνοι της Γαλλίας» μου φαίνεται να είναι μία από τις ασαφείς και επιβλαβείς ονομασίες, ακριβώς όπως οι «Αρκί», «οι μετανάστες», «το πρόβλημα των προαστίων».
Για παράδειγμα: Δεν μιλάω για «ανενεργούς» μουσουλμάνους, μιλάω για άθεους, μιλάω για πρόσωπα που απορρίπτουν τη θρησκεία τους ή μεγαλώνουν χωρίς αυτή. Δεν θα τους έλεγα «τύποις μουσουλμάνους».
Είναι τρομερό να τους βάζουμε όλους στο ίδιο σακί με τον χαρακτηρισμό «μουσουλμάνος» σαν να ήταν η θρησκεία ένα βιολογικό δεδομένο, σαν να είχαν –επειδή γεννήθηκαν «μαυρισμένοι»– αναγκαστικά μια σύνδεση με το Ισλάμ.
ΣτΣ: Ευχαριστώ την Άντα Μητροπούλου για την πολύτιμη βοήθειά της στη μετάφραση της συνέντευξης.
