[…] Σ’ αυτήν την αυτοβιογραφία, θέλω να παρουσιάσω ανάγλυφα τα σημεία της ζωής μου που αφορούν τον αγώνα των γυναικών για απελευθέρωση και, ακόμα περισσότερο, την κοινωνική σημασία αυτού του αγώνα. Από τα εφηβικά μου χρόνια, είχα συνειδητοποιήσει ότι μου ήταν αδύνατον να πλάσω την ζωή μου σύμφωνα με το μοντέλο που πρότεινε η εποχή μου, ότι έπρεπε να ξεπεράσω τον εαυτό μου προκειμένου να καταφέρω να διακρίνω την πραγματική προοπτική της ζωής μου.
Και ταυτόχρονα είχα συνείδηση πως έτσι θα μπορούσα να βοηθήσω όλες τις άλλες γυναίκες να πλάσουν τις δικές τους ζωές, σύμφωνα όχι με τις δεδομένες παραδόσεις, αλλά με την δική τους ελεύθερη επιλογή, στον βαθμό, φυσικά, που το επιτρέπουν οι κοινωνικές και οικονομικές περιστάσεις.
Πάντα πίστευα πως θα έρθει αναπόφευκτα η στιγμή που η γυναίκα θα κρίνεται με τα ίδια ηθικά μέτρα που εφαρμόζονται στον άντρα. Γιατί αυτό που προσδίδει στη γυναίκα μία τιμητική θέση μέσα στην ανθρώπινη κοινωνία, δεν είναι η ιδιαίτερη γυναικεία αρετή της, αλλά η αξία της χρήσιμης αποστολής που επιτέλεσε, η αξία της προσωπικότητάς της ως ανθρώπινο πλάσμα, ως πολίτις, ως στοχαστής, ως αγωνίστρια. Υποσυνείδητα, αυτή ήταν η δύναμη που κινητοποίησε όλη μου τη ζωή και όλη μου τη δραστηριότητα. Να πορευτώ το δικό μου δρόμο, να δουλέψω, να παλέψω, να δημιουργήσω, πλάι στους άντρες, και να αγωνιστώ για να επιτευχθεί ένας πανανθρώπινος στόχος, αλλά ταυτόχρονα, να πλάσω την προσωπική μου ζωή ως γυναίκα σύμφωνα με τα δικά μου μέτρα και σταθμά και σύμφωνα με τους νόμους του δικού μου χαρακτήρα.
Και πραγματικά, κατόρθωσα να χτίσω την προσωπική μου ζωή σύμφωνα με τα δικά μου μέτρα και δεν έκρυψα ποτέ τις ερωτικές μου εμπειρίες, όπως δεν τις κρύβει κανένας άντρας. Πάνω απ’ όλα, όμως, ποτέ δεν άφησα τα αισθήματά μου, τη χαρά ή τον πόνο του έρωτα, να πάρουν την πρώτη θέση στην ζωή μου, στον βαθμό που η δημιουργικότητα, η δραστηριότητα, ο αγώνας, πάντα καταλάμβαναν το προσκήνιο.
Κατάφερα να γίνω μέλος μίας κυβέρνησης, της πρώτης μπολσεβίκικης κυβέρνησης (1917-1918). Είμαι επίσης η πρώτη γυναίκα στον κόσμο που διορίστηκε πρέσβης. Ο Παγκόσμιος Πόλεμος, η επαναστατική θύελλα που έχει απλωθεί σ’ όλον τον κόσμο, συνέβαλε πολύ στο να αμβλυνθεί η σημασία των αρρωστημένων διπλών ηθικών μέτρων. Αλλά η διπλωματία είναι μία κάστα, που συντηρεί περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη τα παλαιά έθιμα και τις παραδόσεις, και, κυρίως, την αυστηρή εθιμοτυπία.
Το γεγονός ότι μία γυναίκα, μία «ελεύθερη», ανύπαντρη γυναίκα, έγινε δεκτή ως πρέσβης, δείχνει πως έφτασε ο καιρός που όλα τα ανθρώπινα πλάσματα θα εκτιμώνται ανάλογα με την δράση τους και την γενική ανθρώπινη αξιοπρέπειά τους. Όταν διορίστηκα Ρωσίδα επιτετραμμένη στο Όσλο, συνειδητοποίησα πως είχα πετύχει μια νίκη όχι μόνο για τον εαυτό μου, αλλά για όλες τις γυναίκες, και μάλιστα μια νίκη ενάντια στον χειρότερο εχθρό τους, δηλαδή, ενάντια στην συμβατική ηθική και τις συμβατικές αντιλήψεις για το γάμο. Συνεπώς, το παράδειγμα της ζωής μου μπορεί να χρησιμεύσει για να διαλύσει το πανάρχαιο φόβητρο των διπλών ηθικών μέτρων και από τις ζωές των άλλων γυναικών. Αυτό είναι το πιο κρίσιμο σημείο όλης μου της ύπαρξης.
Για να αποφύγουμε όμως τις παρανοήσεις, πρέπει να πω πως πολύ απέχω από τον τύπο των νέων γυναικών, που παίρνουν την εμπειρία τους ως γυναίκες με σχετική ελαφρότητα και με αξιοζήλευτη επιπολαιότητα. Ανήκω στην γενιά εκείνη των γυναικών που η ενηλικίωσή τους συνέπεσε με μία κρίσιμη καμπή της ιστορίας. Ο έρωτας, με τις πολλές του απογοητεύσεις, τις τραγωδίες του και το αιώνιο αίτημα για ευτυχία έπαιζε πολύ μεγάλο ρόλο στη ζωή μου. Εμείς, οι γυναίκες της προηγούμενης γενιάς, δεν ξέραμε ακόμα πώς να είμαστε ελεύθερες. Το αποτέλεσμα ήταν μία αδιανόητη κατασπατάληση της διανοητικής μας ενέργειας, μία εξάντληση της δύναμής μας για δουλειά, που ξοδευόταν σε άγονες συναισθηματικές εμπειρίες. Και εγώ και πολλές σύγχρονές μου αγωνίστριες και εργαζόμενες γυναίκες, είχαμε καταλάβει πως ο έρωτας δεν είναι ο κύριος σκοπός της ζωής μας και ξέραμε πώς να βάλουμε στο κέντρο της ζωής μας τη δουλειά. Κι όμως, θα ήμασταν σε θέση να δημιουργήσουμε και να πετύχουμε πολύ περισσότερα, αν η ενέργειά μας δεν είχε κατακερματιστεί στην αιώνια πάλη, στον αιώνιο αμυντικό πόλεμο ενάντια στην παρέμβαση του άντρα στο εγώ μας.
Εμείς, η παλιά γενιά, δεν είχαμε ακόμα καταλάβει, όπως το καταλαβαίνουν οι άντρες και όπως το μαθαίνουν σήμερα οι νέες γυναίκες, πως η δουλειά και η επιθυμία του έρωτα μπορούν να συνδυαστούν αρμονικά με τρόπο ώστε η δουλειά να παραμείνει ο κύριος σκοπός της ύπαρξης. Το λάθος μας ήταν πως κάθε φορά υποκύπταμε στην ελπίδα ότι είχαμε επιτέλους βρει τον ένα και μοναδικό στον άντρα που αγαπούσαμε, πως είχαμε βρει αυτόν που μπορούσε να μας αναγνωρίσει πλήρως ως μία πνευματική και σωματική δύναμη, ως ένα αγωνιζόμενο ανθρώπινο πλάσμα. Αλλά ξανά και ξανά τα πράγματα κατέληγαν πολύ διαφορετικά, αφού ο άντρας έβλεπε σε μας μόνο το γυναικείο στοιχείο και πάντα προσπαθούσε να επιβάλλει το εγώ του πάνω μας και να μας προσαρμόσει στους δικούς του στόχους.
Ξανά και ξανά άρχιζε η παλιά ιστορία της ερωτικής απογοήτευσης, η παλιά ιστορία της Τιτάνιας στο «Όνειρο Καλοκαιρινής Νύχτας». Κι έτσι, σε πείσμα του έρωτα, έφτανε η στιγμή της αναπόφευκτης εσωτερικής ανταρσίας. Νιώθαμε σκλαβωμένες και προσπαθούσαμε να χαλαρώσουμε τον ερωτικό δεσμό. Και μετά την αιωνίως επαναλαμβανόμενη πάλη με τον αγαπημένο άντρα, κατορθώναμε τελικά να αποδεσμευτούμε και ορμούσαμε ξανά προς την ελευθερία. Και τότε ήμασταν ξανά μόνες, δυστυχισμένες, αλλά ελεύθερες –ελεύθερες να ακολουθήσουμε το αγαπημένο ιδανικό που είχαμε επιλέξει, τη δουλειά μας.
[…] Καθώς τελειώνω αυτήν την αυτοβιογραφία, στέκω στο κατώφλι νέων αποστολών και η ζωή μου θέτει νέες απαιτήσεις. Αλλά όποια κι αν είναι τα μελλοντικά καθήκοντα που θα αναλάβω, είναι για μένα εντελώς σαφές πως η πλήρης απελευθέρωση της εργαζόμενης γυναίκας και η δημιουργία των θεμελίων για μια νέα σεξουαλική ηθική, θα παραμένει πάντα ο ύψιστος σκοπός της δράσης μου και της ζωής μου.
(Η αυτοβιογραφία της Κολλοντάι γράφτηκε το 1926 και εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1971, στα αγγλικά, με τίτλο The Autobiography of a Sexually Emancipated Communist Woman, σε μετάφραση Σαλβατόρ Αττάνσιο και πρόλογο της Ζερμαίν Γκρηρ, εκδ. Herder & Herder, Νέα Υόρκη)
* Αλεξάντρα Κολλοντάι (1872-1952), πρώτη γυναίκα υπουργός στον κόσμο (Κομισσάρια Κοινωνικής Πρόνοιας της ΕΣΣΔ) και πρώτη γυναίκα πρεσβευτής. Το θεωρητικό της έργο είναι αφιερωμένο στη γυναικεία απελευθέρωση και ενέπνευσε το γυναικείο κίνημα του 1970
