Κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας του δίσκου «Θέλω να τα πω», οι σχέσεις του Άκη Πάνου με τον Γιώργο Νταλάρα, επιδεινώνονταν συνεχώς, με αποτέλεσμα, στη φάση της ηχοληψίας του ομώνυμου τραγουδιού, να αποχωρήσει ο Άκης Πάνου από το στούντιο της Κολούμπια. Θυμάμαι ότι, στη συνέχεια, ο ηχολήπτης Τάκης Φιλιππίδης είχε αναλάβει, μετά από το τέλος κάθε ηχογράφησης, να μεταφέρει στο σπίτι του Άκη, την ταινία με το εγγεγραμμένο υλικό της μέρας, δηλαδή τις ερμηνείες του Νταλάρα, προκειμένου ο δημιουργός να δώσει την έγκρισή του ή να ζητήσει την επανάληψη της εγγραφής μέχρι να επιτευχθεί η καλύτερη δυνατή ερμηνεία. Στα Πατήσια, άκουγα μαζί με τον Άκη τις ερμηνείες του Νταλάρα και βίωνα την αγωνία του δημιουργού για ένα αποτέλεσμα που θα ήταν αντάξιο των προσδοκιών του.
Η κρίση συνεχίστηκε και μετά το πέρας των ηχογραφήσεων με άλλες μορφές. Για παράδειγμα, ήταν ήδη γνωστό ότι ο Άκης δεν ήθελε να μπαίνουν στα εξώφυλλα των δίσκων του φωτογραφίες των τραγουδιστών, πηγαίνοντας κόντρα στο μάρκετινγκ των εταιριών και το ναρκισσισμό ή/και τα εμπορικά συμφέροντα των καλλιτεχνών. Το είχα ζήσει αυτό με το δίσκο «Σεισμός» του οποίου ήμουν παραγωγός, όταν ο αδελφός τού Μιχάλη Μενιδιάτη, ο Κοσμάς Καλογράνης, το πιο ισχυρό αφεντικό της νυχτερινής διασκέδασης, απαιτούσε να μπει η φωτογραφία του Μιχάλη στο εξώφυλλο. Τελικά, οι Μενιδιάτιδες υποχώρησαν μπροστά στην επιμονή του Άκη και τη δική μου υποστήριξη, για ένα εξώφυλλο μόνο με γράμματα. Είχε προηγηθεί ο δίσκος «Παρών» που βγήκε χωρίς φωτογραφία του συναινούντος Μητσιά στο εξώφυλλο. Στην προκειμένη περίπτωση, η εταιρία καθυστερούσε την έκδοση του δίσκου επιμένοντας να μπει στο εξώφυλλο η φωτογραφία του Νταλάρα. Τελικά, ο Άκης έκανε παραχώρηση στον Μάκη Μάτσα, με τον οποίο κατά καιρούς διατηρούσε καλές σχέσεις.
Αλλά, τα προβλήματα δεν τελείωσαν με την κυκλοφορία του δίσκου «Θέλω να τα πω», το 1982. Ο Άκης αναστατώθηκε πάρα πολύ όταν, λίγους μήνες αργότερα, κυκλοφόρησε ένας διπλός δίσκος ηχογραφημένος κατά τη διάρκεια των εμφανίσεων του Νταλάρα στον «Ορφέα», με τον γενικό τίτλο «Τα τραγούδια μου»! Στο συγκεκριμένο άλμπουμ, περιέχονταν χωρίς την άδεια του Άκη δύο τραγούδια του, το «Θέλω να τα πω» και το «Χαροκόπου 1942-1953 (στις παράγκες)», γνωστότερο ως «Εφτά νομά- σ’ ένα δωμά-», μαζί με άλλα 27 τραγούδια διαφόρων δημιουργών. Με αυτή την ενέργεια, σύμφωνα με τον Άκη, πρώτον, παραβιαζόταν η δεδηλωμένη επιθυμία του να μην συγχέονται τα δικά του τραγούδια με άλλων συνθετών σε δίσκους-compilation. Δεύτερον, αποδυναμωνόταν η εμπορικότητα του «Θέλω να τα πω» (με την απόσπαση των δύο γνωστότερων τραγουδιών) και περιορίζονταν τα ποσοστά από τα οποία αποκλειστικά ζούσε ο Άκης (2/27 του συνόλου, σε αντίθεση με το εκατό τοις εκατό του «Θέλω να τα πω») και, τρίτον, βάζοντας τα τραγούδια κάτω από τον παραπλανητικό τίτλο «Τα τραγούδια μου», ενισχυόταν η σφαλερή εντύπωση ότι τα τραγούδια ανήκουν στον τραγουδιστή και όχι, πνευματικά, ηθικά, νομικά και οικονομικά, στο δημιουργό τους.
Όπως είναι ευκόλως αντιληπτό, ο Άκης Πάνου είχε το σθένος να υπερασπιστεί το δίκιο του, αλλά δεν είχε πάντα τις δυνατότητες και τα μέσα που χρειάζονταν για να διεξάγει συνεχώς ατέρμονες μάχες.
Σύληση
Μία κυριακάτικη εφημερίδα δίνει στους αναγνώστες της έναντι μιας επιβάρυνσης ένα CD με το «Μεγάλο Ερωτικό» του Μάνου Χατζιδάκι. Αλλά με μία διαφορά. Ο εκ των συντελεστών τραγουδιστής Δημήτρης Ψαριανός κρίνοντας ότι ο «Μεγάλος Ερωτικός» δεν του αρέσει πια όπως τον έφτιαξε και τον κυκλοφόρησε ο Χατζιδάκις, το 1972, έχει αποφασίσει μόνος του και έχει προσθέσει στα έντεκα τραγούδια που περιέχει η αυθεντική έκδοση άλλο ένα κομμάτι του Χατζιδάκι, το οποίο ο Μάνος δεν είχε ποτέ συμπεριλάβει. Επί πλέον, ο τραγουδιστής αφενός έχει προσθέσει όργανα δικής του επιλογής αλλάζοντας την ενορχήστρωση του Χατζιδάκι, και αφετέρου έχει επέμβει στη μίξη των αυθεντικών ηχογραφημάτων που είχε κάνει ο δημιουργός.
Ασφαλώς, τίποτα από τα παραπάνω δεν συνέβη. Το να αγγίξει οποιοσδήποτε καθ’ οιονδήποτε τρόπο τον αυθεντικό «Μεγάλο Ερωτικό», ολόκληρο ή ένα κομμάτι του, ακούγεται εξωφρενικό. Το ίδιο εξωφρενικό θα ήταν να παραποιήσει αυθαίρετα ο Μπιθικώτσης το αυθεντικό «Άξιον Εστί» του Οδυσσέα Ελύτη και του Μίκη Θεοδωράκη. Ή η Αλεξίου τη «Μικρά Ασία» του Απόστολου Καλδάρα και του Πυθαγόρα, ο Μπίνης το «Ρεμπέτικο» του Σταύρου Ξαρχάκου και του Νίκου Γκάτσου, ο Ξυλούρης το «Χρονικό» του Γιάννη Μαρκόπουλου και του Κώστα Γεωργουσόπουλου, ο Καλατζής τα τραγούδια του Μάνου Λοΐζου και του Λευτέρη Παπαδόπουλου ή ο Καζαντζίδης την «Καταχνιά» του Χρήστου Λεοντή και του Κώστα Βίρβου!
Τα αυθεντικά έργα είναι αυτονόητο ότι παραμένουν απείραχτα και ακέραια. Και οι πέτρες θα ξεσηκώνονταν αν γινόταν τέτοια ιεροσυλία! Θα ήταν σαν να άλλαζες τα χρώματα στην Τζοκόντα για να ταιριάζει το έργο με την ταπετσαρία ή να πρόσθετες καπέλο στην Αφροδίτη της Μήλου για να είναι πιο μοντέρνα!
Δεύτερες εκτελέσεις των έργων μπορεί να γίνουν, και γίνονται κατά κόρον, αλλά οι πρώτες εκτελέσεις δεν νοθεύονται ούτε από τους ίδιους τους δημιουργούς τους.
Και όμως, συνέβη κι αυτό! Και συνέβη σε ένα από τα πιο εμβληματικά μουσικά έργα του 20ου αιώνα, το βαθιά αυτοβιογραφικό έργο του Άκη Πάνου «Θέλω να τα πω» με εκτελεστή τον Γιώργο Νταλάρα.
Το έργο τού Άκη Πάνου που κυκλοφόρησε την περασμένη Κυριακή, με CD που διέθεσε η εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, δεν είναι το αυθεντικό έργο του Άκη Πάνου που κυκλοφόρησε το 1982, ενώ παρουσιάστηκε ως τέτοιο! Το αυθεντικό έργο υπέστη μία χωρίς προηγούμενο παραποίηση από τον τραγουδιστή Γιώργο Νταλάρα, ο οποίος θέλοντας να το εκσυγχρονίσει, όπως υποστηρίζει στο σημείωμά του, άλλαξε την ενορχήστρωση του Άκη Πάνου, αφαίρεσε και πρόσθεσε όργανα, επανέφερε ερμηνείες που είχαν απορριφθεί, τροποποίησε τη μορφή που του είχε δώσει ο Άκης Πάνου, πρόσθεσε και ένα τραγούδι που δεν υπάρχει στην πρωτότυπη έκδοση του δίσκου!
Θέλω να τα (ξανα)πω!
«Ακούγοντας ξανά, μετά από 30 χρόνια, τα πολυκάναλα του δίσκου, αισθάνθηκα την ανάγκη να δουλέψω από την αρχή τις μείξεις, να διαλέξω κάποιες διαφορετικές ερμηνείες από τις ηχογραφήσεις εκείνης της εποχής και να αντικαταστήσω όργανα και ήχους, που δεν ακούγονταν στ’ αυτιά μου σήμερα όπως θα άξιζε σ’ αυτά τα τόσο σημαντικά λαϊκά τραγούδια. Τα χρόνια περνάνε, οι απόψεις μας αλλάζουν, οι απαιτήσεις μας μεγαλώνουν και οι αναζητήσεις μας στρέφονται αλλού… Είναι και οι νεότερες γενιές πια, που έχουν άλλη παιδεία σε ό,τι αφορά την παραγωγή του ήχου… Ό,τι κάναμε είναι για καλό, νομίζω…»
(Από το κείμενο που υπογράφει ο Γιώργος Νταλάρας στο ένθετο έντυπο του CD.)
Γιατί, τότε, ο Νταλάρας δεν ηχογράφησε εκ νέου όλο το έργο, όπως έγινε με το «Άξιον Εστί» στο Ηρώδειο, αντί να αλλοιώσει το αυθεντικό ηχογράφημα;
Άλλο εξομολόγηση και άλλο απαντήσεις…
Αναμφίβολα, και πέρα από τη σύληση ενός αυτοτελώς σπουδαίου έργου, αυτή η τόσο κραυγαλέα ενέργεια δεν θα μπορούσε να συμβεί όσο ο Άκης Πάνου ήταν εν ζωή, γιατί ο ίδιος θα υπερασπιζόταν την ακεραιότητα του έργου του με νύχια και με δόντια. Αλλά, βέβαια, δεν μπορεί να κάνει το ίδιο μετά θάνατον. Ούτε πρόκειται να αντιδράσουν αγαναχτισμένοι για την ασέβεια οι δημοσιογράφοι στα καθεστωτικά ΜΜΕ, όπως θα έκαναν αν η ασέλγεια στρεφόταν κατά του έργου του Χατζιδάκι ή του Θεοδωράκη. Ο Άκης Πάνου δεν ήταν βολικός και έτσι το έργο του δεν έχει την ίδια προστασία από τα Μέσα. Και οι κληρονόμοι του, ακόμα βαριά πληγωμένοι από την οικογενειακή τραγωδία, δεν έχουν τις διασυνδέσεις και την οικονομική άνεση που απαιτούνται για μακροχρόνιους δικαστικούς αγώνες.
Προφανώς, όλοι οι άμεσα ή έμμεσα εμπλεκόμενοι στην κυκλοφορία του CD, τραγουδιστής-εταιρία δίσκων-εφημερίδα, θεώρησαν ότι υπό τις παρούσες συνθήκες μπορούσαν να προχωρήσουν στην κυκλοφορία του αλλοιωμένου έργου ανώδυνα και αιφνιδιαστικά. Ακριβώς όπως έγινε πρόσφατα με την κυκλοφορία (από την ίδια εφημερίδα!) ενός CD με τραγούδια του Μανώλη Ρασούλη, ελάχιστες μέρες από το θάνατό του, χωρίς καν να ενημερωθεί η οικογένειά του και μάλιστα, μαζί με ένα άλλο CD με ερμηνευτή τον Γιώργο Νταλάρα, γνωρίζοντας ότι ο εκλιπών δημιουργός θα τρέμει από οργή και αγανάχτηση ακόμα και στον τάφο του!
Εφεξής, κανένας δημιουργός δεν θα μπορεί να πεθαίνει ήσυχος για τη μελλοντική τύχη του έργου του!
Υ.Γ. Δύο απορίες:
1. Δεν είναι παρεξηγήσιμη η ενσωμάτωση σ’ αυτό το CD ενός τραγουδιού («Πριν, τώρα, πάντα»), το οποίο αναφέρεται στους ανθρώπους που προσκυνάνε την εκάστοτε εξουσία, αλλά χωρίς τη στροφή που μετά τον Αλ Καπόνε, τον Χίτλερ και τον Στάλιν, ο Άκης Πάνου αναφέρει και τον Ανδρέα Παπανδρέου;
2. Γιατί ένας τραγουδιστής με εξαιρετικό ρεπερτόριο στο ενεργητικό του χάνει την αίσθηση του μέτρου;
Πριν, τώρα, πάντα
Στίχοι-Μουσική: Άκης Πάνου
(Δίσκος 45 στροφών, 1985)
Ο Αλ Καπόνε πάει, τον κάρφωσε ο Λουτσιάνο.
Δολάριο πετάει, εγώ του παίζω πιάνο.
Και κάτω ο Καπόνε και ζήτω ο Λουτσιάνο. (δις)
Ο Χίτλερ πήρε φόρα και πάει για το Κρεμλίνο.
Πετάει ένα μάρκο, αρπάω το κλαρίνο.
Και ζήτω για το Χίτλερ, και κάτω το Κρεμλίνο,
και ζήτω του Αδόλφου, βρε, και κάτω το Κρεμλίνο.
Ο Στάλιν μουλαρώνει και τρώει το Βερολίνο.
Πετάει ένα ρούβλι, του παίζω μαντολίνο.
Και ζήτω για το Στάλιν και φτου στο Βερολίνο,
και ζήτω για το Σήφη, και φτου στο Βερολίνο.
Ο Γιώργος ξεμπαρκάρει, μπουκάρει ο Αντρέας.
Μου δίνει το κοντάρι της πράσινης σημαίας.
Και κάτω για το Γιώργο, και ζήτω ο Αντρέας. (δις)
Ο ένας τρώει τον άλλο, τα κάτω έρχονται πάνω,
δεκάρες μου πετάνε, το μπαγλαμά μου πιάνω.
Και κάτω στο χαμένο, βρε, και ζήτω στον απάνω, βρε! (δις)
