του Θανάση Μουσόπουλου*
Ο Άγγελος Σικελιανός μαζί με τον Κώστα Βάρναλη και τον Νίκο Καζαντζάκη (στον οποίο θα αναφερθούμε αργότερα) αποτελεί αυτό που αποκαλείται «Μεταπαλαμική τριανδρία». Στις προηγούμενες ενότητες αναφερθήκαμε στον Βάρναλη. Στη σημερινή και στην επόμενη θα μιλήσουμε για τον Σικελιανό.
Πριν αναφερθούμε στον Άγγελο, θα επικαλεστώ τον Γιάνη Κορδάτο, που ακολουθώντας τον ιστορικό υλισμό, με έναν θερμό λόγο μιλά εκτεταμένα για τη ζωή και το έργο του Άγγελου Σικελιανού. Γράφει: «Μέσα του είχε τη φλόγα και τη δίψα της δημιουργίας. Ήταν μυστικιστής, αποκρυφιστής, ορφιστής. Ο διονυσιασμός από την άλλη μεριά και ο νιτσεϊσμός τροφοδοτούσαν το ιδεολογικό του πιστεύω με ουτοπιστικές ιδέες».
***
Ο Άγγελος Σικελιανός γεννήθηκε στις 15 Μαρτίου του 1884 στη Λευκάδα. Οι πρόγονοί του ξεχώριζαν για τη μόρφωση και την εθνική τους προσφορά από τα χρόνια της επανάστασης του 1821. Μαθήτευσε κοντά στον πατέρα του –δάσκαλο ξένων γλωσσών– και στο μεταίχμιο του αιώνα βρίσκεται στην Αθήνα και γράφεται στη Νομική Σχολή, χωρίς να προχωρήσει όμως τις σπουδές του. Τα ενδιαφέροντά του τον οδήγησαν στον δρόμο τον δικό του, όπου και εκφράστηκε. Ανακατεύεται με το θέατρο και από το 1902 αρχίζει να δημοσιεύει ποιήματά του. Είναι είκοσι χρονών, όμορφος στην ψυχή και στο σώμα, δυνατός και βροντερός στη φωνή.
Στα 1905-1907 έχουμε δύο αλληλοσυμπληρούμενα γεγονότα: τη γνωριμία του με την Εύα Πάλμερ και τη σύνθεση του «Αλαφροΐσκιωτου», γεγονότα που τον σημάδεψαν. Με την Εύα παντρεύεται και αποκτούν τον Γλαύκο. Συλλαμβάνει τη Δελφική Ιδέα και μαζί με την Εύα θα παλέψει για να την πραγματοποιήσει.
Η ζωή του Σικελιανού και η σκέψη του συμπλέκονται με την ιστορία και την ελληνική πραγματικότητα. Η επανάσταση του 1909, οι Βαλκανικοί πόλεμοι, η Μικρασιατική Καταστροφή επηρεάζουν την πορεία του. Γνωρίζεται με τον Νίκο Καζαντζάκη και το 1914 επισκέπτονται το Αγιονόρος και περιηγούνται την Ελλάδα.
Όλο αυτό το διάστημα ως το 1940 αγωνίζεται με τη σύζυγό του για τη Δελφική Ιδέα, την αναβίωση του αρχαίου ελληνικού πνεύματος στους Δελφούς. Στα 1927 και 1930 πραγματοποιούνται στον Ιερό χώρο οι Δελφικές Γιορτές, με αναπαράσταση αρχαίου δράματος – ένα γεγονός με παγκόσμια απήχηση και σημασία. Με τη Δελφική Ιδέα γίνεται μια απόπειρα επανασύνδεσης του νεοέλληνα με το Χθες και το Αύριο του Ανθρώπου. Στις ρίζες όλης της προσπάθειας υπάρχουν η ειρήνη και ο ανθρωπισμός σε όλο τους το μεγαλείο. Το «Δελφικό Όνειρό» του δυστυχώς σταματά.
Ο πόλεμος του 1940 βρήκε τον Σικελιανό παντρεμένο με την Άννα Καμπανάρη Καραμανή.
Η τελευταία δεκαετία της ζωής του ήταν η περισσότερο εθνική-λαϊκή. Στην κηδεία του Κωστή Παλαμά, στις 28 Φεβρουαρίου του 1943, απαγγέλλει με τη βροντερή φωνή του το ποίημά του «Ηχήστε οι Σάλπιγγες». Μίλησε ο ίδιος ο λαός στα χρόνια της Κατοχής και της Αντίστασης με το έργο του Σικελιανού. Ο ποιητής δεν πρόδωσε τον λαό εκείνα τα χρόνια. Δύσκολες ώρες φτώχειας πέρασε ο ακαταδάμαστος ποιητής. Προτείνεται για το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, αλλά διάφοροι εντόπιοι «πνευματικοί κύκλοι» ενεργούν για να μη βραβευθεί. Το 1947 εκλέγεται πρόεδρος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών, ενώ η Ακαδημία των Αθηνών δεν τον εκλέγει μέλος της.
Το 1950 προσβάλλεται από ημιπληγία και πεθαίνει στις 19 Ιουνίου 1951 παίρνοντας λάθος φάρμακο.
Το έργο του Σικελιανού χωρίζεται σε τρεις κατηγορίες: Ποίηση, Θέατρο, Πεζός Λόγος. Τα έργα κυκλοφορούν στις εκδόσεις Ίκαρος.
Τα ποιητικά με τον τίτλο «Λυρικός Βίος» (6 τόμοι): Αλαφροΐσκιωτος, Πρόλογος στη Ζωή, Πάσχα των Ελλήνων, Ωδή στον Βαλαωρίτη, Δελφικός Λόγος, Ακριτικά, Αντίδωρο, Μήτηρ Θεού.
Τα θεατρικά με τον τίτλο «Θυμέλη» (3 τόμοι): Ο τελευταίος Ορφικός διθύραμβος ή ο Διθύραμβος του Ρόδου, ο Δαίδαλος στην Κρήτη, ο Χριστός στη Ρώμη, ο Ασκληπιός.
Τα πεζά φέρουν τον τίτλο «Πεζός Λόγος» (2 τόμοι): Αύγουστος Ροντέν, Περικλής Γιαννόπουλος, Ανοιχτό γράμμα στη Μεγαλειότητά του, Δελφικές Εορτές, Δελφικός Λόγος, Δελφική Ιδέα, Κωστής Παλαμάς κ.ά.
Στο έργο του, κυρίως στην ποίησή του, παρουσιάζεται η κοσμοθεωρία του, που ήταν μια σύνθεση της λατρείας στη φύση και στη ζωή, με τις πρωτόγονες θρησκευτικές μητριαρχικές αντιλήψεις, το αρχαίο ελληνικό πνεύμα και την Ορφική διδασκαλία, τον χριστιανικό, τέλος, συμβολισμό.
Όλο το σύμπαν παρουσιάζεται ενοποιημένο στο έργο του χωρίς διακρίσεις και διαχωρισμούς, με πηγαία έμπνευση, λυρική πνοή, ρωμαλέα σύλληψη της φαντασίας, πλούτο και λάμψη της γλώσσας, μεγαλόπρεπα και συχνά μεγαλόστομα. Αυτά αποτελούν τα κύρια χαρακτηριστικά του έργου του, που πολύ λίγο έχει μελετηθεί από τους μεταγενέστερους.
***
Θα δώσουμε τον λόγο σε δύο διακεκριμένους σύγχρονους γραμματολόγους.
Ο Μario Vitti σημειώνει ότι ο Άγγελος Σικελιανός στάθηκε ένας οραματιστής, ανένδοτος στις ιδέες του. Το θέατρο ήταν γι’ αυτόν ένα πνευματικό όργανο για την ανύψωση του λαού. Αποστρέφεται τη μετριότητα των ανθρώπων και κατανοεί πλήρως τον πόνο που κατατρύχει την ανθρωπότητα από τα βάθη των αιώνων. Νιώθει ως δικό του το χρέος να επανορθωθεί το κακό.
Ο Roderick Beaton αναφέρεται στις τέσσερεις «Συνειδήσεις» (της Γης, της Φυλής, της Γυναίκας, της Πίστης), σημειώνοντας ότι τα σχετικά ποιήματα βασίζονται στη ζωντάνια, στη λατρεία της φύσης και στην ευλάβεια για την αρχαία Ελλάδα, την οποία επιδεικνύει και ο Αλαφροΐσκιωτος.
***
Κλείνοντας επανέρχομαι στον Γιάνη Κορδάτο που αναφέραμε στον πρόλογο. Γράφει: «Το έργο που έδωσε στα χρόνια της κατοχής, στη μεταπελευθερωτική περίοδο, τον τοποθετεί στις κορυφές του νεοελληνικού Παρνασσού.»
Στις 27 Φεβρουαρίου 1943 πεθαίνει σε ηλικία 84 ετών ο μέγας Κωστής Παλαμάς. Τι έγινε στην κηδεία του, κάτω από την μπότα Γερμανών και Ιταλών κατακτητών και Ελλήνων δωσίλογων, δε λέγεται. Ο λαός της Αθήνας στις 28 του Φλεβάρη μαζεύεται στο πρώτο νεκροταφείο, ο Άγγελος Σικελιανός απαγγέλλει:
Ηχήστε οι σάλπιγγες… Καμπάνες βροντερές,
δονήστε σύγκορμη τη χώρα πέρα ως πέρα…
Βογκήστε τύμπανα πολέμου… Οι φοβερές
σημαίες, ξεδιπλωθείτε στον αέρα!
Σ’ αυτό το φέρετρο ακουμπά η Ελλάδα! Ένα βουνό
με δάφνες αν υψώσουμε ως το Πήλιο κι ως την Όσσα,
κι αν το πυργώσουμε ως τον έβδομο ουρανό,
ποιόν κλεί, τι κι αν το πεί η δικιά μου γλώσσα;
Μα εσύ Λαέ, που τη φτωχή σου τη μιλιά,
Ήρωας την πήρε και την ύψωσε ως τ’ αστέρια,
μεράσου τώρα τη θεϊκή φεγγοβολιά
της τέλειας δόξας του, ανασήκωσ’ τον στα χέρια
γιγάντιο φλάμπουρο κι απάνω από μας
που τον υμνούμε με καρδιά αναμμένη,
πες μ’ ένα μόνο ανασασμόν: «Ο Παλαμάς!»,
ν’ αντιβογκήσει τ’ όνομά του η οικουμένη!
Έναν σύντομο περίπατο στο έργο του Σικελιανού θα επιχειρήσουμε στην επόμενη ενότητα.
* Ο Θανάσης Μουσόπουλος είναι φιλόλογος, συγγραφέας, ποιητής
