του Στέργιου Θεοδωρίδη
«Όταν η μνήμη είναι ζωντανή στα αλήθεια δεν κάθεται να ρεμβάζει την Ιστορία.
Μας καλεί να γράψουμε Ιστορία»
Eduardo Galeano
19 Μάιου 1919. Ημέρα κατά την οποία αποβιβάζεται ο Μουσταφά Κεμάλ Πασά στην Σαμψούντα και ξεκινά η δεύτερη φάση της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου. Αν ανοίξουμε λίγο το ιστορικό κάδρο της εποχής θα διαπιστώσουμε ότι στην ουσία πρόκειται για την κοινή τύχη που επιφυλάχθηκε στους χριστιανικούς πληθυσμούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (Ελλήνων, Αρμενίων, Ασσυρίων) κατά την διαδικασία μετάβασής της από ένα πολυεθνικό κράτος σε ένα έθνος-κράτος.
Το τι συνέβη στο χώρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά την περίοδο 1914-1923, ποια ήταν η μοίρα των μη μουσουλμανικών κοινοτήτων, πώς εμπλέκεται η Ελλάδα ως έθνος-κράτος στις διεργασίες αυτές, αν μπορούν οι διώξεις κατά των Ελλήνων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας να χαρακτηριστούν με το νομικό όρο «Γενοκτονία», η αντιμετώπιση των προσφύγων και της ιστορικής τους εμπειρίας από το ελληνικό κράτος είναι μερικά μόνον ερωτήματα τα οποία θα πρέπει να απαντηθούν εάν θέλουμε να ψηλαφήσουμε ψύχραιμα εκείνη την ιστορική περίοδο. Ερωτήματα τα οποία έχουν τύχει μεγάλης ιδεολογικής και πολιτικής χρήσης σε όλα τα επίπεδα του δημόσιου διαλόγου.
Από την μια έχουμε έναν πατριδοκάπηλο εθνικισμό και μια θρηνητική αντίληψη της Ιστορίας, πολλές φορές με σωβινιστικού και ρατσιστικού τύπου απλουστευτικές προσεγγίσεις που συσκοτίζουν την αλήθεια και την αντικειμενική πραγματικότητα και εκμεταλλεύονται σύμβολα, πολιτισμό και μνήμες. Και από την άλλη έχουμε τον αναθεωρητισμό και την αμφισβήτηση του ιστορικού γεγονότος της Γενοκτονίας. Καθορισμένος από τη συστημική ιδεολογία, με την πρόφαση του διεθνισμού και της αντιπαράθεσης με τον ντόπιο εθνικισμό, υιοθετεί απόψεις και επιχειρήματα του γείτονα εθνικισμού ή ακόμα και του διεθνούς ιμπεριαλισμού. Τον ενδιαφέρει περισσότερο η καθήλωση των συνειδήσεων, αποδομώντας ό,τι χειραφετητικό ή αντιστασιακό έχει καταγραφεί στην ιστορία των λαών, παρά να απελευθερώσει τις συνειδήσεις του λαού βασισμένος στην ιστορική αλήθεια. Και αυτό βέβαια δεν αφορά μόνο την ιστορική εμπειρία των Ελλήνων της Ανατολής, αλλά είναι η ίδια διαδρομή που ξεκινά από το Ζάλογγο και μέσω εκείνης της συνωστισμένης παραλίας της Σμύρνης καταλήγει στην Μεσούντα.
Το μόνο πραγματικό ζήτημα που υπάρχει πλέον –και δυστυχώς δεν έχει γίνει πλήρως κατανοητό– είναι η σωστή προσέγγιση και η τοποθέτηση του ιστορικού γεγονότος της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και γενικότερα της Ανατολής σ’ ένα τέτοιο πλαίσιο. Έτσι ώστε να αποφευχθεί η ιδεολογική χρήση και εκμετάλλευση των πραγματικών ιστορικών γεγονότων.
Μελετάμε την Ιστορία μας για να μπορέσουμε να γράψουμε ιστορία. Μελετάμε το παρελθόν μας για να ανταπεξέλθουμε στις ασέλγειες του παρόντος με τα μάτια στραμμένα στο μέλλον.
