Ota Pavel, Μια ζωή ψαρεύοντας, μετάφραση: Κώστας Τσίβος, Ίκαρος 2014, σελ. 152
του Στράτη Αρτεμισιώτη
Τι είναι ελευθερία; «Το ψάρεμα», απαντά ο δεκάχρονος εαυτός του Tσέχου συγγραφέα και αθλητικογράφου Ότα Πάβελ. «Να πηγαίνεις πάνω-κάτω, περιμένοντας το ψάρι να τσιμπήσει και να ξεδιψάς στις πηγές. Να είσαι εντελώς μόνος για μια ώρα, για λίγες μέρες, για λίγες εβδομάδες, είναι αυτό που πάντα αποζητούσα στη ζωή… Να τι πιστεύω πως είναι ελευθερία».
Τρίτος γιος του Eβραίου πλασιέ Λέο Πόπερ, ο συγγραφέας γεννήθηκε το 1930 στην μεσοπολεμική Πράγα. Σε αρκετά μικρή ηλικία έμεινε μόνος με τη μητέρα του και αναγκάστηκε να εργαστεί στα ορυχεία, καθώς, κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, ο πατέρας και τα δύο του αδέλφια εγκλείστηκαν στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Επέστρεψαν και οι τρεις ζωντανοί, αλλά για πάντα σημαδεμένοι από την εμπειρία των στρατοπέδων… Μάλιστα, το 1949, ο πατέρας του άλλαξε το επίθετό του, από το έντονα εβραϊκό Πόπερ στο πιο τσέχικο Πάβελ.
Μετά την επικράτηση των κομμουνιστών και αφού μια ασθένεια έσβησε τις ελπίδες του για επαγγελματική καριέρα στο χόκεϊ επί πάγου, άρχισε να εργάζεται ως σπορτκάστερ στο τσεχοσλοβακικό ραδιόφωνο. Σύντομα η δουλειά του θα του επιτρέψει να ταξιδεύει σε όλον τον κόσμο, καλύπτοντας αθλητικές διοργανώσεις.
Το 1964, κατά τη διάρκεια των Χειμερινών Ολυμπιακών Αγώνων στο Ίνσμπρουκ, σε μια κρίση μανιοκατάθλιψης, θα επιχειρήσει να πυρπολήσει μια αγροικία: «Μια μέρα γέμισε το μυαλό μου σύννεφα, σαν να ’χε κατέβει η ομίχλη των Άλπεων και μου ’χε τυλίξει το κεφάλι», γράφει ο ίδιος. Ως αποτέλεσμα αυτών των κρίσεων, ο Ότα Πάβελ θα περάσει την τελευταία δεκαετία της σύντομης ζωής του μπαινοβγαίνοντας σε ψυχιατρικές κλινικές. Πέθανε στην Πράγα στις 31 Μαρτίου 1973.
Όπως και πολλοί άλλοι στην ιστορία της λογοτεχνίας, ο καταθλιπτικός Ότα Πάβελ αναδεικνύεται μέσα από τα γραπτά του σε μετρ του λεπτού χιούμορ, σε αυτήν την «μαύρη» εκδοχή του που χαρακτηρίζει πάρα πολλούς Τσέχους συγγραφείς, όπως τον Γιάροσλαβ Χάσεκ με τον Σβέικ του ή τον Μπούχομιλ Χράμπαλ, διαμορφώνοντας την ιδιαίτερη τσέχικη παράδοση του σαρκαστικού χιούμορ που φλερτάρει ανοιχτά με το παράλογο.
Μέσα από τα διηγήματά του, ο Ότα Πάβελ καταφεύγει στα χρόνια της παιδικής του ηλικίας, χρόνια δύσκολα, όπου πρωταγωνιστικό ρόλο καταλαμβάνουν οι εφευρετικές προσπάθειες του πατέρα του να ορθοποδήσει και να επιβιώσει. Όπως επίσης και οι προσπάθειες του μικρού Ότα, μέσα στις συνθήκες της Κατοχής, να ζήσει τη μητέρα και τον εαυτό του, με τον μόνο τρόπο που ήξερε: το ψάρεμα – που τώρα πια ήταν απαγορευμένο από τους κατακτητές…
Μέσα από τα διηγήματά του, το ψάρεμα, είτε ως χόμπι είτε ως άθλημα επιβίωσης, παίρνει αλληγορική διάσταση: αυτήν της ελευθερίας σε έναν κόσμο που κυριαρχεί η ανελευθερία. Γράφει ο ίδιος σε αυτοβιογραφικό του σημείωμα, μετά την πρώτη σοβαρή κρίση μανιοκατάθλιψης, «μπροστά από το παράθυρο με τα κάγκελα»: «Επιτέλους, βρήκα την κατάλληλη λέξη: ελευθερία. Το ψάρεμα είναι προπαντός ελευθερία».
Χάρη στη μετάφραση του Κώστα Τσίβου, καθηγητή Σύγχρονης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Καρόλου στην Πράγα, ο οποίος κατάφερε να αποδώσει στα ελληνικά το λεπταίσθητο ύφος του Πάβελ, που συνομιλεί με τη λαϊκή γλώσσα αλλά και τη μεγάλη τσέχικη λογοτεχνική παράδοση, έχουμε για πρώτη φορά την ευκαιρία για μια γνωριμία με έναν από τους καλύτερους μεταπολεμικούς διηγηματογράφους της Τσεχίας.
Στρατής Αρτεμισιώτης
