Αλήθειες, μύθοι και διδάγματα από τη νέα περιπέτεια της λατινοαμερικάνικης χώρας
Του Γιώργου Κατρούγκαλου*
Ενα εμπορείο δηλητηριωδών σχολίων περιτριγυρίζει την πρόσφατη «επιλεκτική χρεoκοπία» (SD, «selective default») της Αργεντινής (θα θυμάστε, ασφαλώς, ότι ανάλογη ήταν η προσωρινή διαβάθμιση της χώρας μας και κατά τη διάρκεια του «δικού μας» PSI). Το παράδοξο είναι ότι η Αργεντινή δεν έχει οικονομική αδυναμία να πληρώσει τους δανειστές της. Έχει ήδη καταθέσει τα χρήματά τους στην αμερικανική τράπεζα Bank of New York Mellon. Εμποδίζεται, όμως, να πληρώσει από μια απόφαση αμερικανικού δικαστηρίου.
Ας δούμε τα γεγονότα: Μετά από την απέλπιδα, σισύφεια προσπάθεια να ικανοποιήσει τους όρους των δανειστών και την πλήρη αποτυχία των δικών της μνημονίων, η Αργεντινή με το Διάταγμα 256/2002 της 6ης Φεβρουαρίου του 2002 ανέστειλε μονομερώς την πληρωμή του εξωτερικού της χρέους, με σκοπό την αναδιάρθρωσή του. Στη συνέχεια, το 2005 και το 2010 η χώρα πρότεινε στους δανειστές της να δεχθούν νέα ομόλογα στη θέση των παλαιών (swap), μεταξύ του 25% και 33% της αξίας των τελευταίων. Το 93% των πιστωτών αποδέχθηκε την πρόταση αυτή. (Ανάλογο, αν και λίγο υψηλότερο ποσοστό δανειστών αποδέχθηκε και την αναδιάρθρωση του PSI).
Ορισμένα όμως αμοιβαία κεφάλαια-«γύπες», όπως τα διαβόητα Elliott/NML, Aurelius και Blue Angels, αγόρασαν στη δευτερογενή αγορά σε εξευτελιστικές τιμές τα αρχικά ομόλογα. Στη συνέχεια επεδίωξαν δικαστικά την πλήρη αποπληρωμή τους στο 100% της αξίας τους ενώπιον των δικαστηρίων της Νέας Υόρκης, δεδομένου ότι το Δίκαιο που διέπει τα ομόλογα της Αργεντινής είναι το αμερικανικό. Τα «όρνια» κέρδισαν την δικαστική μάχη και στον πρώτο και στο δεύτερο βαθμό (ενώπιον του Second Circuit) μολονότι τόσο το αμερικανικό Δημόσιο όσο και η Λέσχη των Παρισίων είχαν ασκήσει παρέμβαση υπέρ των θέσεων της Αργεντινής.
Ο Aμερικανός δικαστής Thomas Griesa εφάρμοσε στη συγκριμένη περίπτωση την αρχή περί ίσης ικανοποίησης (pari passu) μεταξύ κατόχων των «νέων» και των «παλαιών» ομολόγων. Η αρχή αυτή, που σημαίνει ότι οι οφειλέτες θα πρέπει να ικανοποιούν τις απαιτήσεις όλων των πιστωτών με όμοιο τρόπο, ερμηνεύτηκε από τον Αμερικανό δικαστή σύμφωνα με τα συμφέροντα των κερδοσκόπων: Η Αργεντινή διατάχθηκε να μην καταβάλει τα συμφωνηθέντα, δηλαδή το 30% του αρχικού ποσού σε αυτούς που καλόπιστα (δέχθηκαν τη συμφωνία αναδιάρθρωσης του χρέους αν δεν εξοφλήσει πλήρως στο 100% τους «γύπες».
Αυτό που εξέπληξε τους περισσότερους παρατηρητές ήταν ότι η Γαλλία, ως άτυπος εκπρόσωπος της «Λέσχης των Παρισίων», του οργανισμού των διεθνών πιστωτών, άσκησε παρέμβαση (amicus curiae) υπέρ της Αργεντινής Δημοκρατίας, αποδεχόμενη τις απόψεις της. Και, σαν να μην έφτανε αυτό, το ίδιο το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, το οποίο σε προηγούμενες πράξεις του δράματος αποδοκίμαζε τη μονομερή διαγραφή του χρέους ως τυχοδιωκτική, είχε επίσης αποφασίσει την κατάθεση όμοιας παρέμβασης, για να υπαναχωρήσει μόλις την τελευταία στιγμή.
Ο λόγος για τον οποίο η Αργεντινή βρήκε κράτη σαν τη Γαλλία και την Αμερική και παραλίγο και το ΔΝΤ ως συμμάχους της είναι απλός: οποιαδήποτε αμφισβήτηση της αναδιάρθρωσης του χρέους δεν κινδυνεύει μόνον να αποσταθεροποιήσει την οικονομία της Αργεντινής και των άλλων νοτιοαμερικανικών χωρών, αλλά να θέσει δυνάμει σε αμφισβήτηση και όσες μελλοντικές αναδιαρθρώσεις χρέους καταστούν αναπόφευκτες. Όσοι από την συγκυβέρνηση πανηγυρίζουν για την απόφαση αυτή, συνεπώς, ξεχνούν ότι ενώ η επιλεκτική χρεωκοπία της Αργεντινής αφορά ομόλογα ύψους μόλις 539 εκατομμυρίων ευρώ, η αξία των ελληνικών ομόλογων οι κάτοχοι των οποίων δεν αποδέχθηκαν το PSI, ξεπερνά τα 5 δισ. ευρώ!
Οι οπαδοί της εθελοδουλίας βλέπουν στη νέα περιπέτεια της Αργεντινής τη δικαίωση των απόψεών τους, ότι δηλαδή τα κράτη είναι αδύναμα ενώπιον των αγορών και των «όρνιων» τους. Άλλα, όμως, είναι τα διδάγματα από την ιστορία αυτή. Κατ’ αρχάς, το αυτονόητο: Όταν μια χώρα αποδέχεται να διέπονται τα ομόλογά της από άλλο δίκαιο, υπό την κρίση αλλοδαπού δικαστηρίου (όπως συμφώνησαν Ν.Δ. και ΠΑΣΟΚ με τις δανειακές συμβάσεις) απαλλοτριώνει ένα μεγάλο μέρος του νομικού της οπλοστασίου και καθίσταται, αντικειμενικά, πιο ευάλωτη στις ορέξεις των αγορών.
Αυτό που αποκρύπτουν οι απολογητές των μνημονίων είναι ότι οι χώρες της Ευρωζώνης, όπως και η χώρα μας μέχρι την ένταξη της στο μηχανισμό «σωτηρίας» (αυτός και αν είναι ευφημισμός!) δανείζονταν με ομόλογα που διέπονταν από το εθνικό τους δίκαιο, σε αντίθεση με τις τριτοκοσμικές χώρες των οποίων πάντα οι ομολογιακές εκδόσεις υπάγονται στο δίκαιο της Μ. Βρετανίας ή της Πολιτείας της Νέας Υόρκης. Όχι πια. Όλες οι μνημονιακές δανειακές συμβάσεις (και το νέο ομολογιακό δάνειο των αγορών, για το οποίο επαίρεται η κυβέρνηση) διέπονται από το Αγγλικό Δίκαιο, λες και η χώρα μας να μην είναι πια στη ζώνη του ευρώ.
Το άλλο γεγονός που συσκοτίζουν τα χαλκεία είναι ότι η Αργεντινή δεν βρέθηκε σε δύσκολη θέση επειδή είπε όχι στους εκβιασμούς των δανειστών: Εντελώς το αντίθετο. Μετά την αναδιάρθρωση του χρέους και για πάνω από μία πενταετία, η χώρα είχε εκρηκτικούς ρυθμούς ανάπτυξης, που έφτασαν και το 8%. Οι Κίρχενερ, όμως, δεν άλλαξαν το παραγωγικό μοντέλο της χώρας. Ακολούθησαν τις γνωστές πελατειακές πολιτικές του περονικού λαϊκισμού, με αποτέλεσμα η ανάκαμψη της χώρας να μην έχει συνέχεια.
Ακόμη και έτσι, όμως, η υπόθεση της Αργεντινής δεν δικαιώνει τους οπαδούς της εθελοδουλίας. Τα κράτη δεν εξομοιώνονται με τους ιδιώτες πιστωτές, εφόσον παραμένουν πάντα φορείς πρωτογενούς κυριαρχίας. Το εάν και το πώς θα εφαρμοστούν αποφάσεις ξένων δικαστηρίων στο έδαφός τους θα κριθεί τελικά με βάση το εθνικό τους συμφέρον και από τα δικά τους δικαστήρια. Αρκεί η πολιτική τους τάξη να ενεργεί με βάση τα συμφέροντα των λαών και όχι των δανειστών τους. Χρειάζεται να πούμε ότι η παρούσα κυβέρνηση δεν ανταποκρίνεται σε αυτό το κριτήριο;
* Ο Γιώργος Κατρούγκαλος
είναι καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου, ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ
