Με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου του Αλέξανδρου Μασσαβέτα Διαδρομές στο Φανάρι, τον Μπαλατά και τις Βλαχέρνες, από τις Εκδόσεις «Ιστός»
Ο Αλέξανδρος Μασσαβέτας καταπιάνεται με τρεις περιοχές που βρίσκονται στο περιτοιχισμένο κομμάτι της Κωνσταντινούπολης. Το Φανάρι που αποτελούσε το κέντρο του Ελληνισμού, το Μπαλάτ που ήταν η κατ’ εξοχήν εβραϊκή συνοικία και τις Βλαχέρνες με τις αυτοκρατορικές της περγαμηνές. Για να καταδείξει, όμως, τα χαρακτηριστικά τους, κάνει μια διεισδυτική αναδρομή που ξεκινάει από την Άλωση της Πόλης, το 1453. Και η Άλωση δεν είναι μόνο το τέλος της πορείας του Ελληνισμού στη Ρωμανία, είναι και η αρχή της πορείας του στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Με νέα πρόσωπα και ομάδες, αφού οι παλαιοί κάτοικοι, αριθμητικά πολύ λίγοι σε σχέση με τις εποχές προτού οι Σταυροφόροι καταστρέψουν την πόλη, το 1204, είτε έπεσαν μαχόμενοι στις επάλξεις είτε πουλήθηκαν σαν δούλοι.
Ο νέος Ελληνισμός ανασυσταίνεται από τον ίδιο τον Μωάμεθ τον Πορθητή, ο οποίος, μετά την ανακήρυξη της Κωνσταντινούπολης σε πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας του, θέλει να δημιουργήσει μία πόλη σύγχρονη και πολυπολιτισμική κατά τα ρωμανικά πρότυπα, αναπτύσσοντας ταυτόχρονα το εμπόριο για να αντισταθμίσει την κυριαρχία των Λατίνων στην ευρύτερη περιοχή, αλλά και στην ίδια την Πόλη, όπου οι ξένοι έμποροι από την άλλη πλευρά του Κερατίου, έξω από τα τείχη, στο Γαλατά, διατηρούν τα προνόμιά τους, όπως επιτάσσει ο ισλαμικός νόμος, επειδή παραδόθηκαν χωρίς να αντισταθούν στους Οθωμανούς. Γι’ αυτό το σκοπό, μετακινεί πληθυσμούς από άλλα σημεία της επικράτειας και τους εγκαθιστά στην πόλη. Έτσι, προκύπτει ένας καθ’ ολοκληρίαν νέος Ελληνισμός που συσπειρώνεται γύρω από το Πατριαρχείο και αποτελεί τη βάση των νέων Κωνσταντινουπολιτών. Λίγα χρόνια αργότερα, ο σουλτάνος προσελκύει και τους Εβραίους που εκδιώκονται βιαίως από τους καθολικούς στην Ισπανία και αναζητούν φιλόξενους τόπους εγκατάστασής τους. Με τη μεταφορά αντίστοιχων μουσουλμανικών πληθυσμών ολοκληρώνεται ο εποικισμός της Πόλης. Κι από κει αρχίζει η ανέλιξη των Φαναριωτών, που με τον πλούτο και τη μόρφωσή τους καταλαμβάνουν περίοπτες θέσεις στο στενό κύκλο της σουλτανικής αυλής, αναλαμβάνοντας ακόμα και την εκπροσώπηση της αυτοκρατορίας στο εξωτερικό. Μαυροκορδάτοι, Καντακουζηνοί, Υψηλάντηδες, Μουρούζηδες και πολλοί άλλοι διορίζονται πρέσβεις στο Λονδίνο, το Παρίσι, το Βερολίνο και τη Βιέννη, αλλά και διοικητές, συνολικά 31 Φαναριώτες Πρίγκιπες, των παραδουνάβιων ηγεμονιών, της Βλαχίας και της Μολδαβίας. Μία εντυπωσιακή άνοδος, που αποτυπώνεται σε τίτλους, αρχοντικά σπίτια, σχολεία, ευαγή ιδρύματα, εκκλησίες κ.λπ. μέχρι την απότομη πτώση που επέρχεται με το ξέσπασα του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, το 1821.
Ο συγγραφέας διαχειρίζεται το υλικό του με ευχέρεια και ψυχραιμία. Γράφει ένα βιβλίο πλούσιο σε ιστορικά στοιχεία και σχόλια, χωρίς να διολισθαίνει στον εθνικισμό και τα στερεότυπα που εκπηγάζουν από τα σχολικά βιβλία, την άγνοια και τη μυθοπλασία. Περιδιαβαίνει τις συνοικίες «δείχνοντας» στον αναγνώστη όλα τα αξιοθέατα με την άνεση που του δίνει η έρευνα που έχει πραγματοποιήσει και η εξοικείωση που έχει αποκτήσει μετά από δέκα χρόνια παραμονής στην Πόλη. Γιατί ο ίδιος ανήκει στους νεοΠολίτες. Από το Παγκράτι και με σπουδές στη Νομική Σχολή της Αθήνας, αποφασίζει το 2003 να μετοικήσει στην Κωνσταντινούπολη, με την οποία καταπιάνεται από το προηγούμενο βιβλίο του. Αλλά ενώ «Η Πόλη των απόντων» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Πατάκη», το δεύτερο κυκλοφορεί από τον «ιστό», τον πρώτο ελληνικό εκδοτικό οίκο στην Κωνσταντινούπολη μετά από πενήντα χρόνια! Γέννημα μιας παρέας που αποτελείται από νεοΠολίτες, Πολίτες και έναν Τούρκο, ξεκίνησε πριν από δύο περίπου χρόνια με θερμή ανταπόκριση από τους Τούρκους που θεωρούν ότι οι μειονότητες αποτελούσαν συστατικό στοιχείο της Πόλης και βλέπουν με πολύ θετική ματιά τον επανεποικισμό της. Ο Ιστός εκδίδει βιβλία που αφορούν τις μειονότητες, με προεξάρχουσα την ελληνική, πρωτότυπα, όπως του Μασσαβέτα, και σε μετάφραση, όπως του Καζαντζάκη και άλλων Ελλήνων λογοτεχνών και ιστορικών.
Εδώ και μερικά χρόνια, η Κωνσταντινούπολη δέχεται μια επίθεση από το καθεστώς των νεόπλουτων που εκφράζονται μέσα από το κόμμα του Ερντογάν που, με εκτεταμένες κατεδαφίσεις παλιών τμημάτων της πόλης και την ανέγερση ουρανοξυστών, επισπεύδουν την «Ντουμπαϊοποίησή» της. Παρ’ όλ’ αυτά, η πόλη των αυτοκρατόρων και των σουλτάνων, των Φαναριωτών και των εμπόρων, των Ρωμαίων, των Εβραίων, των Τούρκων και των Κούρδων, παραμένει μαγική και ζωντανή.
(Στην Ελλάδα, το βιβλίο κυκλοφορεί από την εφημερίδα Πολίτης, εκδ. Τσουκάτου, τηλ. 210.8817341)
Στ. Ελλ.
