του Παντελή Μπουκάλα
Δεν μας διδάσκει πολλά η Ιστορία. Και ας συνηθίζουμε να ισχυριζόμαστε το αντίθετο στα διαγγέλματά μας. Κι αν δεν καταφέρνουν να είναι διδακτικά τα διακόσια ή τα χίλια χρόνια, πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα επιφυλακτικοί με τη διδακτική και παραδειγματική ισχύ των σαράντα, όσων πέρασαν από την επιστροφή της δημοκρατίας «στον τόπο που γεννήθηκε», όπως λέμε καυχώμενοι. Χωρίς πάντως να πολυξέρουμε ή να πολυνοιαζόμαστε για το τι είδους δημοκρατία επινόησαν και έζησαν οι αρχαίοι Έλληνες, οι Αθηναίοι μάλλον· ποιες καλές μοίρες προίκισαν το νεογέννητο και ποιες δύστροπες το ταλαιπώρησαν από τα πρώτα του βήματα.
Οι αρχαίοι φιλόσοφοι και ιστορικοί μάς κληροδότησαν τον ωφέλιμο στοχασμό τους για τα ζητήματα αυτά (άσχετα αν «στον τόπο που γεννήθηκαν» δεν έχει εκδοθεί ακόμα ολόκληρη η αρχαιοελληνική γραμματεία, εν έτει 2014 μ.Χ.). Και ο Αριστοφάνης επίσης. Μόνο που βολευτήκαμε να τον τσαλακώνουμε μέσα στο σχήμα του βωμολόχου καλαμπουριτζή («επικαιροποιώντας» τον βιαίως, για να προκαλέσουμε επιπόλαια γέλια) ή του φανατικού αντιδημοκράτη, επειδή έδειξε πόσο γρήγορα η άμεση δημοκρατία υποχώρησε σε αντιπροσωπευτική, με την ισχύ να περνάει όλη από τον δήμο στους «εκλεκτούς» του, συνήθως δημαγωγούς.
Επανάληψη την επανάληψη, πάντως, κάποια πράγματα κοντεύουμε να τα αποστηθίσουμε. Οτι, λ.χ., όσο σπουδαίος κι αν είναι ο ρόλος των προσωπικοτήτων, για να εμπνεύσουν και να οργανώσουν, δεν παίρνουν αυτοί από το χεράκι την Ιστορία για να την οδηγήσουν όπου θέλουν. Οι υποθέσεις αυτές είναι αρκετά πιο περίπλοκες απ’ όσο ανέχονται τα μηχανιστικά μοντέλα αναπαράστασης του παρελθόντος ή τα εγχειρίδια διδασκαλίας που περνούν μονότονα από τον έναν αυτοκράτορα ή ήρωα ή γενικώς «μεγάλο» στον επόμενο.
Για να μείνουμε στα κοντινά μας, όσο οι μισοί (χονδρικώς) επιμένουν ότι «ο Καραμανλής αποκατέστησε τη δημοκρατία» και οι άλλοι μισοί ότι «ο Παπανδρέου έφερε την πραγματική δημοκρατία», δεν φωτιζόμαστε καθόλου για τις ιστορικές διαδρομές και συγκρούσεις· απλώς υποβιβάζουμε το κοινωνικό όλον, για να αναβαθμίσουμε -και μάλιστα στα ύψη της μεσσιανικότητας- τους διαλεκτούς μας. Πολιτική δι’ αντιπροσώπων γίνεται, Ιστορία όχι. Η μοίρα ενός λαού κρίνεται από τη δική του στάση· όχι αποκλειστικά από αυτήν, και μάλιστα στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο μας, αλλά όχι και ερήμην της. Αν η αντιδικτατορική αντίσταση ήταν μαζική (τέτοια υπήρξε μόνο στις αναδρομικές αγιογραφήσεις), αναγκάζοντας έτσι και τους πολιτικούς «εκπροσώπους» του λαού να βγουν από τη νάρκη τους, η γελοία τυραννία της χούντας δεν θα άντεχε εφτά χρόνια· και τα πάμπολλα «σταγονίδιά» της θα κρύβονταν ντροπιασμένα και δεν θα ευημερούσαν ποικιλοτρόπως και στη μεταπολίτευση, όπως λίγα χρόνια νωρίτερα οι δωσίλογοι. Κυρίως, δεν θα ήταν στα «προαπαιτούμενα» ο διαμελισμός της Κύπρου. Που παραμένει ακρωτηριασμένη, παρότι είναι και πολιτικά πια έδαφος της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
(δημοσιεύτηκε στη Καθημερινή, την Παρασκευή 25 Ιουλίου)
