Η τακτική αυτή όμως, κάποια στιγμή, άρχισε να του δημιουργεί προβλήματα. Όχι μόνο γιατί η πολιτική τού «όλα επιτρέπονται παντού» οδηγεί σε αδιέξοδο όλες τις δραστηριότητες που στοιβάζονται φύρδην μίγδην – κι αυτό δεν βολεύει τελικά κανέναν. Όχι μόνο γιατί η συσσώρευση χρήσεων, που αλληλοσυγκρούονται, απαιτεί πολλαπλάσια έργα υποδομής και πολύ μεγάλες δαπάνες. Αλλά και γιατί, από τη δεκαετία του ’90, το Συμβούλιο της Επικρατείας είχε αρχίσει να παίρνει απορριπτικές αποφάσεις μετά από προσφυγές πολιτών για διάφορα έργα, με το αιτιολογικό ότι αυτά δεν μπορούν να γίνουν αποσπασματικά χωρίς να είναι ενταγμένα σε χωροταξικό σχεδιασμό.
Έτσι, το 1999, ψηφίστηκε νέος Χωροταξικός Νόμος, ο Ν. 2742/1999. Η πολιτική της «μη δέσμευσης» ανακατεύτηκε «δημιουργικά» με ακαδημαϊκές απόψεις για το χαρακτήρα που πρέπει να έχει ο χωροταξικός σχεδιασμός, κι έτσι προέκυψε ότι τα χωροταξικά σχέδια δεν θα καθορίζουν χρήσεις γης αλλά θα παρέχουν κατευθύνσεις στον πολεοδομικό σχεδιασμό, που καθορίζει τις χρήσεις γης.
Προφανώς, οι κατευθύνσεις των χωροταξικών σχεδίων είναι δεσμευτικές. Παρ’ όλα αυτά, μπορούν να γίνουν -και συχνά γίνονται- λάστιχο, όπως λάστιχο γίνεται και η ίδια η έννοια της ευελιξίας. Ευελιξία για το πολιτικό μας σύστημα σημαίνει δυνατότητα ανά πάσα στιγμή να αναιρούνται οι κανόνες που έχουν τεθεί, με το ένα ή με το άλλο πρόσχημα. Γι’ αυτό, αν και ο Χωροταξικός και ο Πολεοδομικός Σχεδιασμός μελετάται σε βάθος χρόνου, συνήθως για 15-30 χρόνια, κανένας δεν αναφέρεται σ’ αυτόν, αλλά όλοι αναφέρονται στη δυνατότητα που δίνει η νομοθεσία για πρώτη αναθεώρησή των σχεδίων, μετά από παρέλευση 5ετίας από την έγκρισή τους.
Στα χωροταξικά σχέδια -κείμενα και χάρτες- αποτυπώνονται, σε πολύ μεγάλο βαθμό, αυτά που πρέπει να γίνουν, έτσι όπως οι μελετητές τα διδάχτηκαν, έτσι όπως οι πολιτικοί και οι ακαδημαϊκοί τα λένε συνήθως στα συνέδρια, αλλά κι έτσι όπως συμπεριλαμβάνονται σε επίσημα κείμενα κι όπως προκύπτουν από Διεθνείς Συμβάσεις που η χώρα έχει συνυπογράψει. Γι’ αυτό γίνονται αντιπαθητικά όταν πρέπει να εφαρμοστούν! Δεν είναι, λοιπόν, παράξενο που, ενώ όλη η χώρα είναι καλυμμένη με χωροταξικά σχέδια από το 2003, κάθε μέρα διαβάζουμε στις εφημερίδες ότι… δεν υπάρχει χωροταξικός σχεδιασμός;
Βέβαια, τα χωροταξικά σχέδια, όπως εγκρίνονται, περιέχουν και… πονηριές. Μία απ’ αυτές είναι η αποτύπωση προειλημμένων αποφάσεων και ήδη διαμορφωμένων καταστάσεων, σε μια προσπάθεια νομιμοποίησής τους. Για κακή τύχη, όμως, κάποιων, δεν θα μπορούσαν να συμπεριλαμβάνουν ανά πάσα στιγμή και τις διαθέσεις της αγοράς, που δημιουργούνται μετά από την έγκρισή τους! Κι αυτός είναι άλλος ένας λόγος που γίνονται ακόμα πιο αντιπαθητικά!
Η Χωροταξία του κ. Σουφλιά
Την αποτύπωση διαμορφωμένων καταστάσεων και επίκαιρων νεοφιλελεύθερων πολιτικών στα χωροταξικά σχέδια ο κ. Σουφλιάς την έκανε επιστήμη, όταν προώθησε την εκπόνηση και έγκριση των Εθνικών Χωροταξικών Πλαισίων, που αφορούν όλη τη χώρα, είτε γενικά (Γενικό Πλαίσιο) είτε ειδικά (Ειδικά Πλαίσια για τουρισμό, ΑΠΕ, βιομηχανία). Οι δικές του πονηριές επεκτάθηκαν κι άλλο. Προσπάθησε να περάσει την αντίληψη ότι ιεραρχικά τα Εθνικά Χωροταξικά Πλαίσια υπερισχύουν των Περιφερειακών Χωροταξικών, που όχι μόνο είναι πιο εξειδικευμένα αλλά και που, με βάση τη νομοθεσία, είναι αυτά που πρέπει να πάρει υπόψη του ο Πολεοδομικός Σχεδιασμός για να καθορίσει τις χρήσεις γης. Αυτό το έκανε προφανώς για να τα «επικαιροποιήσει» έμμεσα στην κατεύθυνση που ήθελε, χωρίς να τηρήσει τη νόμιμη -αλλά χρονοβόρα- διαδικασία αναθεώρησης των Περιφερειακών Χωροταξικών.
Η δεύτερη πονηριά του κ. Σουφλιά ήταν να επιχειρήσει να παραβιάσει τον κατευθυντήριο χαρακτήρα που έχουν τα χωροταξικά σχέδια με βάση το Χωροταξικό Νόμο, παραγεμίζοντας τα Ειδικά Πλαίσια με κανονιστικές διατάξεις και δημιουργώντας την εντύπωση ότι αυτές μπορούν να ισχύουν.
Προφανώς, όλες αυτές οι διατάξεις δεν μπορούν να ισχύουν, όχι μόνο γιατί δεν προβλέπεται από το χαρακτήρα των Ειδικών Πλαισίων, αλλά και γιατί με μια υπουργική απόφαση δεν μπορεί να αλλάξει κανείς νόμους και Προεδρικά Διατάγματα.
Έτσι, δημιουργήθηκε μια χαοτική κατάσταση και πολύ μεγάλη ύλη για τα δικαστήρια!
Η Χωροταξία της σημερινής κυβέρνησης
Το ΥΠΕΚΑ, σήμερα, αποφάσισε να κάνει κάτι πιο αποτελεσματικό. Με το νόμο που ψήφισε το περασμένο καλοκαίρι για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, δημιούργησε διατάξεις με ισχύ νόμου για όλη την Ελλάδα, που επιτρέπουν εγκατάσταση ΑΠΕ παντού, προκαταλαμβάνοντας το Χωροταξικό Σχεδιασμό και «καπελώνοντας» το Ειδικό Πλαίσιο για τις ΑΠΕ της προηγούμενης κυβέρνησης σε κατεύθυνση να μην μπορούν να τίθενται πολλοί περιορισμοί, σε μια προσπάθεια δηλαδή ακύρωσης της ίδιας της ουσίας του Χωροταξικού Σχεδιασμού για χάρη της «πράσινης ανάπτυξης».
Κι αν το ζήτημα των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας είναι ένα σχετικά νέο ζήτημα των τελευταίων χρόνων, αυτό του τουρισμού είναι ένα ζήτημα που συζητιέται επί δεκαετίες. Θα θυμόμαστε όλοι τη γενική κατακραυγή εναντίον του Ειδικού Πλαισίου του κ. Σουφλιά και τις δηλώσεις σημερινών υπουργών της κυβέρνησης (Κουβέλη, Μανιάτη κ.λπ.) ότι είναι καταστροφικό για τη χώρα και ότι η σημερινή κυβέρνηση θα το ακύρωνε. Σήμερα, όχι μόνο το Ειδικό Πλαίσιο για τον τουρισμό δεν έχει ακυρωθεί, αλλά το ΥΠΕΚΑ προκήρυξε μελέτες αναθεώρησης των Περιφερειακών Χωροταξικών Πλαισίων για όλη τη χώρα. Οι μελέτες αυτές αποτελούν τη διαδικασία και το όχημα, έτσι ώστε να υιοθετηθεί για όλη τη χώρα το «μοντέλο Σουφλιά» για την περαιτέρω τουριστική ανάπτυξη, μέσω της «εναρμόνισης» των Περιφερειακών Πλαισίων με το Ειδικό Πλαίσιο για τον τουρισμό, όπως βέβαια και με τα άλλα Ειδικά Πλαίσια της προηγούμενης κυβέρνησης.
Η ιστορία δεν σταματάει εδώ. Ξαφνικά, η εφημερίδα Το Βήμα μάς ενημερώνει (21/2/11) ότι το υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού ετοιμάζει νομοσχέδιο που εισάγει ένα… νέο τουριστικό προϊόν: τα «σύνθετα τουριστικά καταλύματα»! Δεν παραλείπει δε να υπενθυμίσει ότι η πρώτη απόπειρα θεσμοθέτησης τουριστικής κατοικίας σε τουριστικές επενδύσεις έγινε από το ΠΑΣΟΚ, το 2003, κι έτσι είναι, πράγματι.
Δυστυχώς, τα κόμματα δεν ασχολούνται παρά ελάχιστα με τα ζητήματα του Πολεοδομικού και Χωροταξικού Σχεδιασμού. Οι πολίτες δεν ενημερώνονται και, συνεπώς, δεν μπορούν να παρέμβουν σε θέματα που αφορούν άμεσα το χώρο που ζουν. Δυστυχώς, πολλοί από αυτούς που είχαν συνταχθεί ενάντια στη Χωροταξική Πολιτική του κ. Σουφλιά, σήμερα για διάφορους λόγους σιωπούν. Κι όμως, είναι κρίσιμη η γνώση κι η παρέμβαση, ειδικά τώρα που διαμορφώνεται θεσμικά ένα νέο τοπίο στον τομέα του Χωροταξικού Σχεδιασμού, για να νομιμοποιήσει προοπτικά τόσο τους σχεδιασμούς fast track επενδύσεων όσο και την «αξιοποίηση» της δημόσιας περιουσίας. Κι όσοι, μέχρι τώρα, είχαν βρει αρωγό το ΣτΕ στην προσπάθειά τους να αποτρέψουν καταστροφικές καταστάσεις για τους τόπους τους, θα ανακαλύψουν «ξαφνικά», στο άμεσο μέλλον, άλλο ένα τείχος.
*Η Βάννα Σφακιανάκη είναι αρχιτέκτων
