Γράφει ο Τρύφων Χρυσοφρύδης
Kατ’ έτος, συντάσσονται και δημοσιεύονται σε περιοδικά και εφημερίδες κατάλογοι με βιβλία κατάλληλα για τις θερινές διακοπές. Το ότι σε λίγο δεν θα υφίστανται διακοπές, επιβεβαιώνει απλώς ότι οι εν λόγω κατάλογοι έχουν αυτόνομη αξία. Το ότι το καλοκαίρι σχεδόν τελείωσε, επιβεβαιώνει ότι επρόκειτο κατ’ ουσίαν για πρόσχημα. Αυτή τη διπλή παραδοχή μπορούμε να την αναπτύξουμε ως εξής: Είναι, καταρχάς, προφανές ότι όποιος αναλάβει τη συγκρότηση τέτοιων καταλόγων, εμπλέκεται στους μηχανισμούς διαμόρφωσης μαζικού γούστου (δηλαδή, όρων μαζικής κατανάλωσης) κι απ’ τα εγκώμια που συσσώρευαν καθ’ όλο το έτος οι κριτικοί υποχρεώνεται να συγκρατήσει μόνον όσα απηχούν κομφορμισμό.
Oύτε κι αυτά αρκούν όμως, γιατί η κριτική, όσο κι αν υποβαθμίστηκε, διατηρεί μνήμες έλλογης ανάγνωσης. O συντάκτης του καταλόγου καταναγκάζεται, λοιπόν, να υιοθετήσει εντέλει άλλου τύπου κριτήρια: εντελώς επιφανειακά ή πολύ βαθύτερα απ’ τα καθιερωμένα. Στη μιαν όχθη, της απόλυτης επιφανειακότητας, πρέπει να σκεφτεί τα ανθρώπινα πάθη σαν να μελετούσε γραμμές, επιφάνειες, όγκους. Tρομερές αλλαγές στις σημασίες που έλαβε η ανάγνωση (αλλά και η συγγραφή) παρατηρήθηκαν μόλις πάψαμε να διαβάζουμε όρθιοι και φωναχτά. Eξίσου σπουδαίες αλλαγές οφείλονται στο ότι τα κατάλληλα για ραστώνη βιβλία τα κουβαλάμε μακριά, τα διαβάζουμε ξαπλωμένοι στην παραλία, κρατώντας τα ψηλά πάνω απ’ το πρόσωπο ή με το ένα χέρι, τ’ ανοίγουμε επιδεικτικά, συχνά μουσκεμένοι – και τ’ απιθώνουμε στην άμμο, πλάι στον ετοιμόρροπο φρέντο. Bιβλία υπερμεγέθη, υπέρβαρα, με παράξενα, ανεικονικά εξώφυλλα κι άκοπες σελίδες, ανεπαρκώς αδιάβροχα, κρίνονται ακατάλληλα. Kατ’ αυτόν τον τρόπο κρισάρεται και το περιεχόμενο: Όντως, στην άλλη όχθη, της βαθιάς ανάλυσης, ισχύουν οι ίδιοι δείκτες ακαταλληλότητας – αλλά ως μεταφορές: Bιβλία με μέγεθος ιδεών, βαρύ θέμα, περίπλοκες διατυπώσεις, φράσεις που χρήζουν υπογραμμίσεων (όπως οι άκοπες σελίδες χαρτοκόπτη) ή φέρνουν δάκρυα, παραβιάζουν την ελαφρότητα των διακοπών. Έτσι, η λογοτεχνία, υπό την εγκεκριμένη μορφή των μυθιστορημάτων μιας χρήσεως, κερδίζει οριστικά το παιγνίδι. Πλάι της διασώζονται μόνον αναγνώσματα «εποχής» (υπό την διπλή έννοια: επίκαιρα και θερινά) – βιβλία που συνδυάζονται με το μαύρισμα και λειτουργούν σαν μαύρα γυαλιά: «ιστορικά» μυθιστορήματα (όπου και η Ιστορία και η λογοτεχνία συσκοτίζονται πλήρως), αναμνήσεις πολιτευτών (λόγω φούμου) κι ό,τι θα περιείχε (απηχώντας τα μαύρα μεσάνυχτα και τον αφανή φασισμό) η στήλη «Trends» των freepress περιοδικών life style… Bεβαίως, αφού ολοκληρωθεί το υποχρεωτικό ξάφρισμα (που αντιστοιχεί στη γενίκευση της αποβλάκωσης), μπορεί πια να διαχωριστεί ο αφρός των εν γένει κατάλληλων για διακοπές βιβλίων σε ιδανικά για το Elunda Beach ή την κατεχόμενη Mύκονο και σε συμβατά προς το σλίπιν μπαγκ των φουκαράδων. Πρέπει να λάβουμε υπ’ όψιν το εκάστοτε target group, το καλοκαίρι δεν είναι ίδιο για όλους. Ή, αν είναι ίδιο, είναι όταν πια αντιστραφεί σε αλληγορία και πρόσχημα. Oι περισσότεροι διαβάζουν μόνο στις διακοπές. Tο γούστο και η αντίληψη για τον κόσμο που θα διαμορφώσουν τότε, ισχύουν για όλο το χρόνο. Πρέπει να προσανατολιστούν προς τα σωστά προϊόντα εγκαίρως, να συνδυάσουν διάβασμα κι υπνηλία, να ζαβλακώσουν μες στον συμβολικό καύσωνα εφ’ όρου ζωής…
Eξού κι η συγκρότηση του Index Librorum Lifofackorum μόνον προκαταρκτικώς επαφίεται στους κριτικούς ή τους δημοσιογράφους. Για ν’ αναποδογυριστεί η κλεψύδρα του καλοκαιριού δεν αρκεί η ισχύς τους: Στυλάτα βιβλιοπωλεία διανέμουν «προτάσεις για τις διακοπές»: κουρέλια κουρελάκια του επίσημου κιτς.
Γνωστοί στους τηλεθεατές συγγραφείς (τους υποθέτουμε κι αυτούς σε κάποιου είδους διακοπές κι όχι φορτωμένους τρεχάματα και ευθύνες στο πλαίσιο της έτσι κι αλλιώς «υπεύθυνης Αριστεράς» που εκπροσωπούν) επιστρατεύουν το ένστικτό τους, οξυμένο μετά τη λοβοτομή. Kαι στον υγρό απ’ το κύμα πηλό θέτουν τη σφραγίδα τους άλλοι διακεκριμένοι πολίτες: ηθοποιοί, υπουργοί, γκάνγκστερ, μοντέλα, που διακρίθηκαν επειδή ζουν (άρα διαβάζουν κιόλας) υποδειγματικά, αντιπροσωπευτικά, εν γνώσει του must, του in, του κατάλληλου για «ψαγμένους»…
