Εργασιακό ολοκαύτωμα στα χρόνια του μνημονίου. Των Δέσποινας Χαραλαμπίδου και Γιώργου Τοζίδη
Η υλοποίηση της βάρβαρης μνημονιακής πολιτικής στη χώρα μας είχε πολύ συγκεκριμένες επιπτώσεις στο χώρο των εργασιακών δικαιωμάτων, με τις αλλεπάλληλες αλλαγές στο νομοθετικό πλαίσιο των συλλογικών διαπραγματεύσεων που εγκαινιάστηκαν με την ψήφιση του Ν. 3899/2010 και συνεχίστηκαν κι εντάθηκαν με την ψήφιση των Ν. 4024/2011, Ν. 4046/2012 και την έκδοση της Πράξης Υπουργικού Συμβουλίου (ΠΥΣ) 6/28.02.2012. Με την ψήφιση των παραπάνω νόμων επιτεύχθηκε η απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων με την κατάργηση σειράς εργατικών δικαιωμάτων (μονομερής προσφυγή στη μεσολάβηση και τη διαιτησία, μετενέργεια των Συλλογικών Συμβάσεων κ.ά.).
Τα συμβαλλόμενα μέρη οδηγούνται, πλέον, σε νέες ισορροπίες για την ανανέωση των συμβάσεων, με τον επαναπροσδιορισμό των όρων αμοιβής και των συνθηκών εργασίας με τροποποίηση των ισχυουσών διατάξεων προς το χειρότερο για τους εργαζόμενους και τις εργαζόμενες.
Η μελέτη των Χρ. Ιωάννου και Κ. Παπαδημητρίου με τίτλο Οι συλλογικές διαπραγματεύσεις στην Ελλάδα τα έτη 2011 και 2012 κατέγραψε τις αρνητικές μεταβολές και τις συνέπειες που είχαν στους όρους αμοιβής της εργασίας και στις εργασιακές σχέσεις.
Η κατάργηση του ΟΜΕΔ
Μέχρι το 2009, οι συλλογικές διαπραγματεύσεις βασίζονταν στην αλληλουχία των διαδικασιών του Ν. 1876/1990, δηλαδή τη δυνατότητα προσφυγής στη Μεσολάβηση μετά από την πρόσκληση της μιας πλευράς (κατά κανόνα της εργατικής), την επίκληση αποτυχίας στις απευθείας συλλογικές διαπραγματεύσεις και, εν συνεχεία, τη δυνατότητα μονομερούς προσφυγής στη Διαιτησία.
Αυτή η «κανονικότητα» αρχικά ανατρέπεται το 2011 (με το άρθρο 14 του Ν. 3899/2010), που περιορίζει την προσφυγή στη διαιτησία μόνο για τον καθορισμό του βασικού μισθού ή/ και του βασικού ημερομισθίου και στη συνέχεια το 2012 με το άρθρο 1 παρ. 6 του Ν. 4046/2012 και την ΠΥΣ 6/28.02.2012 οπότε απαιτείται πλέον η συναίνεση και των δύο πλευρών της συλλογικής διαπραγμάτευσης για την προσφυγή στη διαιτησία.
Οι παραπάνω νομοθετικές παρεμβάσεις είχαν ως αποτέλεσμα την προσωρινή ή οριστική έκλειψη της Διαιτησίας ως μέσου ρύθμισης των συλλογικών διαφορών και ειδικότερα ως μέσου ρύθμισης σημαντικού μέρους των Κλαδικών, Ομοιοεπαγγελματικών και Επιχειρησιακών ΣΣΕ.
Ο ΟΜΕΔ εξέδιδε 50 Διαιτητικές Αποφάσεις το χρόνο κατά μ.ό. Συγκεκριμένα, την προηγούμενη δεκαετία ο αριθμός των διαιτητικών αποφάσεων κυμαινόταν μεταξύ 52 και 83. Το 2011 εκδόθηκαν 28 διαιτητικές αποφάσεις και το 2012, πριν από την κατάργηση της δυνατότητας μονομερούς προσφυγής, μόλις οκτώ. Μετά τον Φεβρουάριο 2012 δεν έχει εκδοθεί καμία διαιτητική απόφαση.
Επιπτώσεις στις συλλογικές συμβάσεις
Κατά την περίοδο 1992-2008 ήταν η εργατική πλευρά που κατήγγελλε και επέσπευδε την αναδιαπραγμάτευση των ΣΣΕ. Το 2012 η πρωτοβουλία περνά στην εργοδοτική πλευρά που επιδιώκει να εκμεταλλευθεί την κατάργηση της μονομερούς προσφυγής στη διαιτησία και να επιτύχει την αρνητική αναπροσαρμογή μισθών και ημερομισθίων και την απορρύθμιση των συνθηκών εργασίας με αντικατάσταση των Συλλογικών Συμβάσεων με Ατομικές. Συνομιλητές της δεν θα είναι πλέον οι εργατικές συνδικαλιστικές οργανώσεις, αλλά οι πρωτοεμφανιζόμενες ενώσεις προσώπων.
Πράγματι, σύμφωνα με τα στοιχεία της μελέτης, για το 2012 (βλέπε Πίνακα 1), καταγράφεται «ραγδαία αποκέντρωση των συλλογικών διαπραγματεύσεων προς το επίπεδο των επιχειρήσεων και ταυτόχρονη υποχώρηση του βαθμού κάλυψης της αγοράς εργασίας με ρυθμίσεις προερχόμενες από Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας (ΣΣΕ), Κλαδικές και Ομοιοεπαγγελματικές».
Είναι χαρακτηριστικό (Πίνακας 2) ότι το 2012 υπογράφηκαν 976 επιχειρησιακές συμβάσεις, όταν το 2010 είχαν υπογραφεί 238 και το 2011 μόλις 179, ενώ την περίοδο 1992-2009 ο μέγιστος ετήσιος αριθμός επιχειρησιακών συμβάσεων που υπογράφηκαν δεν ξεπέρασε τις 245 (1996).
Ο ρόλος των ενώσεων προσώπων
Ο πολλαπλασιασμός των Επιχειρησιακών ΣΣΕ συνδέεται με τη μεταβολή του νομικού πλαισίου σύναψης Συλλογικών Συμβάσεων Εργασίας. Συγκεκριμένα, με την εφαρμογή των διατάξεων του Ν. 4024/2011 (άρθρο 37) δόθηκε η δυνατότητα κατάρτισης επιχειρησιακών ΣΣΕ και από ενώσεις προσώπων και σε επιχειρήσεις με λιγότερους από 50 εργαζόμενους, ενώ καταργήθηκαν οι Ειδικές Επιχειρησιακές ΣΣΕ.
Σημειώνεται ότι ενώσεις προσώπων, σύμφωνα με τον Ν. 3986/2011, μπορούν να συσταθούν από το 25% τουλάχιστον των εργαζομένων σε επιχείρηση που απασχολεί περισσότερους από 20 εργαζόμενους και 15% εφόσον ο συνολικός αριθμός των εργαζομένων στην επιχείρηση δεν υπερβαίνει τους 20 εργαζόμενους. Επιπλέον δόθηκε η δυνατότητα απόκλισης από τις ρυθμίσεις των όρων αμοιβής της εργασίας και εργασιακών σχέσεων από τις αντίστοιχες κλαδικές ΣΣΕ.
Είναι χαρακτηριστικό ότι το 72,6% των επιχειρησιακών ΣΣΕ υπογράφηκε από ένωση προσώπων και μόλις το 17,4% από Επιχειρησιακό Σωματείο. Το 86,2% των επιχειρησιακών ΣΣΕ που συνήφθησαν το 2012 αφορά σε πρώτη υπογραφή επιχειρησιακής σύμβασης και δρομολογήθηκε μέσω των ενώσεων προσώπων (83,8%).
Η μείωση των αποδοχών
Η μεταβολή δεν είναι μόνο ποσοτική. Η παράδοση, μέχρι το 2010, ήθελε τις επιχειρησιακές συμβάσεις να επιφέρουν βελτιώσεις στις αποδοχές των εργαζομένων, «υψηλότερες» αυτών των κλαδικών. Μετά τις νομοθετικές παρεμβάσεις, κυρίως με τον Ν. 4042/2011, αποτελούν πλέον μηχανισμό επιβολής μειώσεων στις αμοιβές της εργασίας. Από τις επιχειρησιακές ΣΣΕ που προβλέπουν μείωση αποδοχών το 65,4% υπογράφηκε από ενώσεις προσώπων και μόλις το 3,5% από επιχειρησιακά σωματεία. Αντιθέτως, από τις ΣΣΕ που προβλέπουν σταθερότητα των αποδοχών, το 1% υπογράφηκε από ένωση προσώπων και το 33,5% από επιχειρησιακό σωματείο.
Όπως, τέλος, προκύπτει από τα στοιχεία του Πίνακα 3, το 47,6% των συμβάσεων αφορούσε σε προσαρμογή των αμοιβών στα κατώτατα όρια μισθών και ημερομισθίων της ΕΓΣΣΕ, το 19% σε ρητή και ευθεία μείωση των αποδοχών, στο 16% των συμβάσεων οι αποδοχές των εργαζομένων παρέμειναν σταθερές, ενώ είναι ελάχιστο το ποσοστό των συμβάσεων που προέβλεψαν αυξήσεις σε μισθούς ή ημερομίσθια (0,7%).
Από τα παραπάνω στοιχεία, γίνεται ξεκάθαρο ότι εγκαταλείπεται πλέον το ευνοϊκό πλαίσιο ρυθμίσεων που όριζαν οι κλαδικές και ομοιοεπαγγελματικές ΣΣΕ και γίνεται σημείο αναφοράς η ΕΓΣΣΕ.
Οι αλλαγές στις εργασιακές σχέσεις
Οι δυσμενείς αλλαγές στο αντικείμενο των Συλλογικών Συμβάσεων δεν εξαντλούνται στις αμοιβές της εργασίας. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Σώματος Επιθεωρητών Εργασίας (ΣΕΠΕ) για το έτος 2012, παρατηρείται μια σημαντική μείωση των συμβάσεων εργασίας πλήρους απασχόλησης που αντιπροσωπεύουν το 55% των νέων συμβάσεων, όταν το 2010 αντιπροσώπευαν το 66,9% και το 2011 το 59,7%. Αντίστοιχα οι συμβάσεις μερικής απασχόλησης αυξήθηκαν από το 6,6% του συνόλου των νέων συμβάσεων το 2010, στο 9,6% των νέων συμβάσεων εργασίας για το έτος 2012.
Ακόμη μεγαλύτερη είναι η μεταβολή στις συμβάσεις πλήρους απασχόλησης προηγουμένων ετών που μετατράπηκαν σε συμβάσεις μερικής απασχόλησης. Το 2012 αυτές οι συμβάσεις είναι αυξημένες κατά 53% περίπου σε σύγκριση με το 2011 και στη συντριπτική πλειοψηφία (80%) οι μεταβολές έγιναν με μονομερή απόφαση του εργοδότη.
* Η Δέσποινα Χαραλαμπίδου είναι βουλευτής
Α’ Θεσσαλονίκης του ΣΥΡΙΖΑ,
και ο Γιώργος Τοζίδης είναι οικονομολόγος
Τι να κάνουμε
Η κατάσταση που έχει δημιουργηθεί στο χώρο των Συλλογικών Συμβάσεων απαιτεί πολύ συγκεκριμένες παρεμβάσεις προκειμένου να ανατραπούν οι αρνητικές επιπτώσεις, ιδιαίτερα αν ληφθούν υπ’ όψιν και τα υψηλά ποσοστά ανεργίας. Δεν επαρκούν, αν και απαραίτητες, οι νομοθετικές πρωτοβουλίες αποκατάστασης του καθεστώτος των συλλογικών διαπραγματεύσεων που ίσχυε μέχρι το 2010. Πρέπει να βρεθούν τρόποι να αντιμετωπισθεί η υποκατάσταση των εργατικών συνδικαλιστικών οργανώσεων από τις ενώσεις προσώπων που παίζουν πολύ συγκεκριμένο ρόλο στη διαμόρφωση των όρων αμοιβής της εργασίας και των εργασιακών σχέσεων. Απαιτείται η άμεση διατύπωση νομοθετικών πρωτοβουλιών που θα ισχυροποιούν τη θέση των εργαζομένων στις επιχειρήσεις λαμβάνοντας ιδιαίτερη μέριμνα για την ουσιαστική συνδικαλιστική εκπροσώπηση των εργαζόμενων στις επιχειρήσεις που απασχολούν μέχρι 20 άτομα, που είναι και η συντριπτική πλειοψηφία των ελληνικών επιχειρήσεων, η απαγόρευση των απολύσεων σε επιχειρήσεις με κερδοφορία και η αιτιολόγηση της απόλυσης στις υπόλοιπες, κάτι άλλωστε που ισχύει στις περισσότερες χώρες της Ε.Ε.
