Το τριήμερο 2-4 Δεκεμβρίου το Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου φιλοξένησε ένα αλλοιώτικο συνέδριο για τη «μεταπολίτευση» από αυτά που έχουμε συνηθίσει όλο το 2024 που εκπνέει. Αποδόμησε την ωραιοποίηση της μετάβασης στην κοινοβουλευτική δημοκρατία, ανέδειξε την οικονομική καχεξία της χώρας μέσα στην ΕΟΚ-Ε.Ε. και αποδόμησε τα οφέλη της ΝΑΤΟϊκής πορείας της χώρας κεντροθετώντας στο Κυπριακό ζήτημα και στο ζήτημα του βαθαίματος της εξάρτησης. Μιλάμε εδώ με το Βασίλη Φούσκα, καθηγητή διεθνών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Ανατολικού Λονδίνου, ο οποίος βρέθηκε αυτές τις ημέρες στην Αθήνα για να συμμετάσχει στο συνέδριο.
Πώς γεννήθηκε αυτή η ιδέα;
Ήταν ιδέα των «Πανελληνίων Διαλόγων», ένα δίκτυο ακαδημαϊκών και σοσιαλιστών στο οποίο συμμετέχω και έχει πραγματικά πανελλήνια διάσταση, με την έννοια ότι επεκτείνεται εκτός ελλαδικού χώρου, στη Κυπριακή Δημοκρατία, στους Έλληνες-ίδες της Βορείας Ηπείρου και στις μεγάλες κοινότητες της ελληνικής διασποράς. Για να είμαι σαφέστερος, την αρχική ιδέα την έριξε στο τραπέζι ο Γιάνης Μαυρής. Συμφωνήσαμε όλοι μας αμέσως διότι είχαμε αγανακτήσει με τα συνέδρια για τη «μεταπολίτευση» που βλέπαμε γύρω μας.
Πέστε μας δυο λόγια για το δίκτυό σας.
Είμαστε μια ομάδα ανθρώπων με πολλούς και εκτεταμένους επάλληλους κύκλους που πιστεύει ότι η επιστημονική και πολιτική ανάλυση πρέπει να απεγκλωβιστεί από τους ιδεολογικούς μηχανισμούς του πολυεπίπεδα εξαρτημένου ελληνικού κράτους, να παράγει αυτόνομη και αδέσμευτη σκέψη και αναλύσεις στην υπηρεσία του λαϊκού και πανελλήνιου συμφέροντος. Είμαστε ένα είδος διεπιστημονικής δεξαμενής σκέψης που στοχεύει να αποδομήσει το κυρίαρχο αφήγημα σε όλους τους τομείς της πολιτικής (κοινωνικής, δημογραφικής, αμυντικής, εξωτερικής, οικονομικής και περιφερειακής ανάπτυξης, επικοινωνιακής κ.λπ.). Αυτός εξάλλου ήταν και ο στόχος του συνεδρίου και αν κρίνω τόσο από το τι προηγήθηκε όσο και από τα αποτελέσματα τότε πέτυχε και μάλιστα πέτυχε με ένα μεγάλο κρότο.
Δώστε μας μερικές ενδείξεις και στοιχεία. Τι έγινε στο συνέδριο, πόσοι και ποιοι το παρακολούθησαν, ποιο ήταν το περιεχόμενο των εισηγήσεων;
Το αμφιθέατρο Σάκη Καράγιωργα του Παντείου είχε μονίμως πάνω από 100 συμμετέχοντες, μεγάλο μέρος των οποίων ήταν φοιτητές και φοιτήτριες καθώς και εργάτες. Διέκρινα, για παράδειγμα, το Παναγιώτη Φυλακτό από τον Πειραιά. Μας τίμησαν με τη παρουσία τους μέλη της Ελληνικής βουλής και της Ευρωβουλής, όπως η Μαρία Ζαχαρία της Πλεύσης Ελευθερίας, καθώς και πρώην μέλη της πρώτης κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ (Ιανουάριος-Ιούλιος 2015), όπως η Νάντια Βαλαβάνη. Προσωπικά χάρηκα όταν είδα τον αμυνίτη της Λευκωσίας, στρατηγό Δημήτρη Αλευρομάγειρο, να παρευρίσκεται και να παρεμβαίνει με δύο ουσιαστικές ερωτήσεις για το Κυπριακό ζήτημα για το οποίο το ενδιαφέρον του παραμένει αμείωτο. Κοιτάξτε τι θέλω να πω. Η Νάντια Βαλαβάνη είναι η ζωντανή ηρωϊκή ιστορία της γενειάς του Πολυτεχνείου η οποία κρατήθηκε ακέραια όλες αυτές τις δεκαετίες με πίστη στις αρχές και τις αξίες του σοσιαλισμού και της δημοκρατίας. Ο στρατηγός Δημήτρης Αλευρομάγειρος είναι η ζωντανή ηρωϊκή ιστορία της αντίστασης ενάντια στο τουρκικό περιφερειακό ιμπεριαλισμό όχι μόνο στο έδαφος της Κυπριακής Δημοκρατίας του οποίου υπεραμύνθηκε, αλλά και στις βλέψεις της Τουρκίας στη Θράκη και στο Αιγαίο. Αυτά είναι τα παραδείγματα από τα οποία πρέπει να αντλούν οι νέες γενειές. Αλλά να πω και κάτι άλλο πολύ σημαντικό. Στο συνέδριο παρεβρέθηκαν πρώην πρέσβεις και διπλωμάτες, όπως ο Γιώργος Αϋφαντής και ο Βασίλης Μπορνόβας, των οποίων συνεισφορά στο δημόσιο λόγο –δεν είμαι ο κατάλληλος για να μιλήσω για το έργο τους ως διπλωμάτες– θεωρώ προσωπικά πάρα πολύ σημαντική έως καθοριστική σε ότι αφορά τη γνώση μας σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και άμυνας. Επίσης είδα τον William Mallinson, πρώην Βρετανό διπλωμάτη και καθηγητή ιστορίας με καταπληκτικές μελέτες για το Κυπριακό ζήτημα.
Πέστε μας όμως και δυο λόγια για τις εισηγήσεις. Αντέκρουσαν το κυρίαρχο αφήγημα με πειστικότητα;
Επιτρέψτε μου να σας απαντήσω μέσω μιας σύγκρισης, επειδή ζω και εργάζομαι πάνω από 30 χρόνια στην Αγγλία. Όλες οι εισηγήσεις ήταν πολύ υψηλού επιπέδου και, θα τολμούσα να πω, δεν είχαν να ζηλέψουν τίποτα από ένα παγκόσμιο συνέδριο ακριβοπληρωμένων καθηγητών σε παρόμοιες θεματικές (οικονομία, διεθνείς σχέσεις, Ευρώπη κ.λπ.) στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Σε πολλά σημεία, μάλιστα, και κατά πολύ υπέρτερου διότι όλες οι εισηγήσεις ήταν πραγματικά προϊόν αδέσμευτης έρευνας κι όχι έρευνας «κατά παραγγελία», υπαγόμενη σε πολιτικές και ιδεολογικές σκοπιμότητες. Αίσθηση προκάλεσε η κεντρική ομιλία του ομότιμου καθηγητή του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, Donald Sassoon, για το θέμα των επαναστάσεων στην ιστορία. Το Πάντειο απένειμε διδακτορικό τίτλο στον Sassoon σε ξεχωριστή τελετή. Το πάνελ για τα οικονομικά και εργασιακά ζητήματα με την κεντρική ομιλία του προέδρου του Τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου, Κώστα Δημουλά, ήταν εξαιρετικό, διότι έθεσε ένα ολιστικό και συγκριτικό πλαίσιο κατανόησης της κρίσης της ελληνικής κοινωνικής οικονομίας από το 1974 μέχρι σήμερα, προτείνοντας μάλιστα και κάποιες συγκεκριμένες πολιτικές διεξόδους. Η προβληματική που έβαλε ο Ρούντι Ρινάλντι στο τελευταίο πάνελ για τη διαλεκτική του εθνικού με το λαϊκό-ταξικό αποτέλεσε και αποτελεί κομβικό θέμα στη συζήτησή μας για την απεξάρτηση των αναλύσεών μας από το κυρίαρχο αφήγημα του «όλα ήταν και είναι ωραία και καλά από το 1974 μέχρι σήμερα, και ζήτω ο εθνάρχης Κων/νος Καραμανλής που έφερε την Ευρώπη στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια παραλαμβάνοντας χάος και φτιάχνοντας κράτος κ.λπ.». Οι παρεμβάσεις του πάνελ για τη κρίση του κομματικού συστήματος στην Ελλάδα, κάτι που ο Μαυρής αποκαλεί «κρίση εκπροσώπησης», με τους Λουκά Αξελό –εκδότη και αρχισυντάκτη, περιοδικό «Τετράδια» και εκδόσεις Στοχαστής–, Βασίλη Ασημακόπουλο –συγγραφέα του «Πρώτη φορά Αριστερά»–, Χρύσανθο Τάσση και Σπύρο Σακελλαρόπουλο αλλά και άλλων διαννοουμένων, ήταν καταλυτική για την ερμηνεία και κατανόηση της σημερινής πολιτικής κρίσης. Ουσιαστικά αυτό που μας είπε αυτό το πάνελ είναι ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχει ούτε κυβέρνηση ούτε αντιπολίτευση. Αυτό που υπάρχει είναι κρατικοί θεσμοί διεκπεραίωσης πολιτικών οι οποίες λειτουργούν μέσω «κομμάτων-καρτέλ» (μεγάλη η συμβολή του Χρύσανθου Τάσση εδώ) και που είναι είναι εκτός θεσμικού-δημοκρατικού πλαισίου. Γι’ αυτό ακριβώς ο λαός έχει στρέψει τη πλάτη του σ’ αυτό το κομματικό σύστημα, ειδικά μετά τη στροφή του ΣΥΡΙΖΑ το καλοκαίρι του 2015. Ξεχωρίζω ακόμα τις εισηγήσεις του Βαγγέλη Χωραφά για τα διεθνή και την άμυνα και αυτή του Κώστα Μελά για τους διασταθμούς της ελληνικής οικονομίας την εποχή της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης. Γενικά, όλα τα πάνελ έδεναν με ένα «συγκολητικό» στοιχείο το οποίο προέκυψε μάλλον αυθόρμητα παρά με σχεδιασμό. Ουδείς από το δίκτυό μας διαννοήθηκε να δώσει κάποια «κατεύθυνση» στους ομιλητές και ομιλήτριες.
Και γιατί ανοίξατε το συνέδριο με ένα πάνελ για το Κυπριακό;
Διότι εδώ είναι η αφετηρία του σωστού προβληματισμού για τη «μεταπολίτευση», την οποία όπως είδατε επιμένω να τοποθετείται σε εισαγωγικά – ας αφήσουμε κατά μέρος το γεγονός ότι τα περισσότερα συνέδρια στήριξης του κυρίαρχου ιδεολογικού αφηγήματος εξοβέλισαν παντελώς το θέμα χωρίς ούτε μια αναφορά στο Κυπριακό. Ο όρος «μεταπολίτευση» χρήζει εισαγωγικών για δύο λόγους. Πρώτον, διότι ουδεμία μεταπολίτευση έγινε και ουδεμία χούντα κατέρρευσε όταν ο Καραμανλής ορκίστηκε από τον Φαίδωνα Γκιζίκη τα χαράματα της 24ης Ιουλίου 1974. Αυτό που υπήρξε ήταν μια συγκυβέρνηση Καραμανλή, Αβέρωφ και χούντας προκειμένου να εδραιωθεί στη Κύπρο ο δεύτερος Αττίλας. Δεν φταίει για όλα η χούντα. Εδώ είναι η ουσία του θέματος που το κυρίαρχο αφήγημα του εξαρτημένου συστήματος εξουσίας στην Ελλάδα αποκρύπτει. Και δεύτερον, διότι η πραγματική μεταπολίτευση είχε ξεκινήσει τις αρχές της δεκαετίας του 1960 με το μεγάλο λαϊκό κίνημα της δημοκρατίας και του σοσιαλισμού της κυβέρνησης των Γεωργίου και Ανδρέα Παπανδρέου. Αυτό το κίνημα ανακόπηκε από τον αμερικανικό παράγοντα με την επιβολή της δικτατορίας προκειμένου να διχοτομηθεί η Κυπριακή Δημοκρατία, να εξοβελιστεί ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος και να αποφευχθεί η πρωθυπουργοποίηση του Ανδρέα Παπανδρέου (ο πατέρας του ήταν υπέργηρος και ασθενής). Οι «Πανελλήνιοι Διάλογοι» κάνουν έκκληση στην ελληνική και κυπριακή νεολαία, στον ελληνικό και κυπριακό λαό και στους εργαζόμενους, να μελετήσουν την ιστορία της Ελλάδας και της Κύπρου, αν και όσο αυτό είναι δυνατόν από αρχειακές και πρωτογενείς πηγές, για να διαμορφώσουν κατ’ ιδίαν αυθεντική άποψη όχι μόνο για το περελθόν, αλλά και για το παρόν και το μέλλον της χώρας. Αλλά αν αυτό δεν είναι δυνατόν, οι «Πανελλήνιοι Διάλογοι» είναι η δική τους αδέσμευτη φωνή και γνώση, όπως είναι και ο Δρόμος, του οποίου τα αδέσμευτα κείμενα αποτελούν γροθιά ενάντια στο επίσημο αφήγημα.
Τι σκοπεύετε να κάνετε μετά το συνέδριο, πόσο μακριά θα πάτε το εγχείρημα; Έχετε κάποιο σχεδιασμό;
Όλος ο σχεδιασμός μας περιστρέφεται γύρω από μεθόδους αποδόμησης του κυρίαρχου αφηγήματος το οποίο σαρώνει στα ΜΜΕ, στα πανεπιστήμια, στους δημόσιους φορείς, παντού. Ωστόσο, όπως σας είπα προηγουμένως, η κοινωνία δεν τρώει κουτόχορτο με την ευκολία που νομίζουν οι καναλάρχες ότι τρώει, όπερ και η τεράστια «κρίση εκπροσώπησης». Η κυβέρνηση του Ερντογάν στη Τουρκία χρηματοδοτεί το γραφείο προπαγάνδας της χώρας του με πάνω από 6 δισ. δολάρια ετησίως. Όμως, διαθέτει μόνο 1.1 δισ. δολάρια ετησίως για το γραφείο των Αμυντικών Βιομηχανιών και κατηγορείται από την αντιπολίτευση ότι θυσιάζει την ασφάλεια της χώρας στο βωμό της προπαγάνδας. Ο Ερντογάν έχει δίκιο. Το να δημιουργήσεις και να συντηρήσεις / αναπαράγεις ένα κυρίαρχο αφήγημα είναι πιο σημαντικό και πιο ακριβό από το να πληρώνεις γραφειοκράτες για να διαπραγματεύονται αμυντικά συμβόλαια. Δεν έχω στοιχεία για την κυβέρνηση Μητσοτάκη, αλλά δεν θα με εξέπλησε καθόλου αν είχε την ίδια προσέγγιση μ’ αυτή του κ. Ερντογάν. Γι’ αυτό οι «Πανελλήνιοι Διάλογοι» έχουν ορίσει ως προτεραιότητά τους την αποδόμηση του κυρίαρχου αφηγήματος στη χώρα μας και ευχαριστούμε πάρα πολύ το Δρόμο που μας δίνει ένα βήμα προβολής της έρευνάς μας και της πανελλήνιας προσπάθειά μας. Εκεί που πονά περισσότερο το σύστημα όταν το χτυπάς είναι εκεί που είναι ισχυρό. Δεν πρόκειται ούτε για αγώνα πυγμαχίας, όπου χτυπάς τον αντίπαλο στο αδύνατο υπογάστριό του, ούτε για «κατά παράταξη» αναμέτρηση, όπου προσπαθείς να εντοπίσεις τις αδύνατες γραμμές του αντιπάλου ώστε να διεισδύσεις. Στο χώρο των ιδεολογιών στην Ελλάδα της «μεταπολίτευσης», δεν προέχει η αντιμετώπιση των μικρο-αφηγημάτων (π.χ. τα ποικίλα ιδεολογικά παράγωγα του ορθόδοξου μαρξισμού ή τα ποικίλα ιδεολογικά παράγωγα της ακροδεξιάς τα οποία πάντα χρήζουν ιδιαίτερης παρακολούθησης), αλλά η αντιμετώπιση του κυρίαρχου, συγκεκριμένου, συστημικού «μεταπολιτευτικού» αφηγήματος επί τη βάσει συγκεκριμένης, διεπιστημονικής, ολιστικής έρευνας – κάτι για το οποίο επέμενε ο Κώστας Δημουλάς στο συνέδριο.
