του Γιώργου Κυριακού
Διαβάστε τα προηγουμενα: Μέρος Α’, Μέρος Β’
32 χρόνια μετά την κατάρρευση της δικτατορίας στην Αλβανία και τα κύματα φυγής των Βορειοηπειρωτών, ο Δρόμος ψηλαφίζει το βορειοηπειρωτικό τραύμα. Οι συνομιλητές μας προσεγγίζουν το βάθος του σε μια περιοχή που είναι πυκνή συμβολισμών, μνημείων και ιστορικών παρακαταθηκών του Ελληνισμού. Ο Βαγγέλης Παπαχρήστος, ένας από τους 5 κατηγορούμενους για «εσχάτη προδοσία» στη δίκη-σκευωρία του 1995 [βλ. φωτογραφία], είναι συνταξιούχος δάσκαλος, συγγραφέας και αγωνιστής της ελληνικής μειονότητας. Σήμερα ζει τους Αγίους Σαράντα, ενώ πρόσφατα εξέδωσε βιβλίο απολογισμού του ιστορικού κόμματος της μειονότητας «ΔΕΕΕΜ-Ομόνοια»*. Είναι ο τρίτος συνομιλητής μας**:
Ποιες είναι οι αιτίες ύφεσης των αγώνων Βαγγέλη;
Για πρώτη φορά, μετά από 45 χρόνια ολοκληρωτισμού, είχαμε τη ΔΕΕΕΜ-Ομόνοια, η οποία αγωνίστηκε βάσει των διεθνών συμβάσεων για τα δικαιώματά μας. Οι ηγέτες της Ομόνοιας είχαν συναντήσεις με διεθνείς οργανισμούς και δυνάμωσαν τις διεκδικήσεις. Ο έξω κόσμος γνώρισε την εθνική ελληνική μειονότητα. Να φανταστείς, πως για την εντολή της αποφυλάκισής μας, το 1995, πίεσε ο Αμερικανός πρόεδρος Κλίντον όταν ο τότε πρωθυπουργός της Αλβανίας, Μπερίσα, αρνιόταν. Στη διετία 1992-1994, η Ευρώπη γνώρισε την ιστορία μας, τους εθνικούς μας αγώνες – ιδιαίτερα μετά τη δίκη μας. Καθώς το κύρος της Ομόνοιας εξυψωνόταν, το αλβανικό κράτος ξεκίνησε να παίρνει μέτρα: απέλαση του Αρχιμανδρίτη Αργυροκάστρου Χρυσόστομου Μαϋδώνη και του Γενικού Προξένου Αργυροκάστρου Χρήστου Ιακώβου. Μετά έρχεται το πογκρόμ στην Ομόνοια και η κατασκευή ενόχων για εσχάτη προδοσία. Έτσι παγιώθηκε η στρατηγική εκφοβισμού.
Έφυγε κόσμος τότε;
200 οικογένειες έφυγαν τρομοκρατημένες. Ακολούθησε ο πόλεμος του 1997 με την κατάρρευση των πυραμίδων-«τραπεζών». Στην κοινότητά μας έγιναν καταστροφές μικροεπιχειρήσεων, σπιτιών, υποδομών, απαγωγές, δολοφονίες… Άδειασε ο χώρος για δεύτερη φορά. Έτσι υπήρξε ύφεση στους αγώνες. Ενδεικτικά, μέχρι το 1997, παρά το αρχικό κύμα φυγής, είχαμε 1.600 μαθητές. Έμειναν 210! Δίδασκαν 280 δάσκαλοι, έμειναν 65! Οι περισσότεροι που παρέμειναν, ανασφαλείς, μπήκαν σταδιακά στη λογική «να μην τα χαλάσουμε με την κεντρική εξουσία».
Γιατί όμως δεν συνέβη κάποια κινητοποίηση στην Ελλάδα τότε;
Οι Βορειοηπειρώτες μετανάστευσαν σε πολλά μέρη της Ελλάδας και ίδρυσαν αδελφότητες, ομοσπονδίες κ.λπ. για να ακούγεται η φωνή τους. Όμως μας έφαγε «το σαράκι της φυλής» και δεν υπήρξε ενωτικός λόγος. Λειτουργούσαν αποκομμένες από τα προβλήματα του τόπου και αρκούνταν στην κοπή πίττας, στο γλέντι. Το παράρτημα της Ομόνοιας στην Αθήνα οργάνωσε τους Βορειοηπειρώτες και πρόβαλε τα αιτήματά μας. Όμως αν εκθέτεις τα αιτήματα και δεν χτυπάς το χέρι σου στο τραπέζι του υπουργού, πώς να σε πάρουν στα σοβαρά; «Αυτοί λένε κάμποσα, θα τα ξεχάσουν» συμπέραιναν οι αρμόδιοι. Όταν ένας υπουργός πρότεινε να κοπεί το επίδομα του ΟΓΑ το 2013, που λάμβαναν οι αναγνωρισμένοι ως Βορειοηπειρώτες, προφανώς σκέφτηκε ότι «λένε πολλά, αλλά δεν θα διαμαρτυρηθούν»…
Από πού πηγάζει αυτή η νοοτροπία;
Ακόμα δεν έχει φύγει η αντίληψη της δικτατορίας, να διχαζόμαστε και να φοβόμαστε, ιδίως αφού το αλβανικό κράτος συνεχίζει αδιαλείπτως την πολιτική της πίεσης. Η Ομόνοια πρέπει να αγκαλιαστεί από όλους. Το 1991 εκλέξαμε 5 βουλευτές και το 1992, όταν μας απαγόρευσαν να συμμετέχουμε ως Ομόνοια (και γι’ αυτό ιδρύθηκε το δεύτερο μειονοτικό κόμμα, το ΚΕΑΔ), εκλέξαμε 2 βουλευτές. Στις τοπικές εκλογές εκλέξαμε 5 δημάρχους, 3 νομάρχες και πλήθος συμβούλων. Μέχρι πρόσφατα είχαμε 2 συμβούλους στον Δήμο των Αγίων Σαράντα. Τώρα κανέναν… Καλλιεργήθηκε μια νοοτροπία αποχής από τις εκλογές, αλλά και ο φόβος για όσους παραμένουν. Ψηφίζουν αλβανικά κόμματα για να μη χάσει το παιδί τους τη δουλειά, για να τα έχουν καλά. Τα κομματόσκυλα ζουν και βασιλεύουν: αν δεν ψηφίσετε εμάς θα έχετε αυτές κι αυτές τις συνέπειες… Δεν έχουν αλλάξει πολλά από τη δικτατορία.
Ποια είναι τα «υλικά» για μια νέα προσπάθεια αναβάθμισης στη διεκδίκηση δικαιωμάτων;
Πρώτον, πρέπει να έχουμε τη ζεστασιά των ελλαδικών κυβερνήσεων για να αποκτήσουμε θάρρος. Δεύτερον, χρειαζόμαστε γενική αναδιοργάνωση της Ομόνοιας, ριζικές αλλαγές για να ανακτήσει την αξιοπιστία της. Ο πρόεδρος πρέπει να εκλέγεται δημοκρατικά από τη βάση, κι όχι από το Γενικό Συμβούλιο. Ειδικά από το 2014 υπάρχει μεγάλη ύφεση στη δράση. Έχουμε 2 μειονοτικούς βουλευτές: ο ένας εκλέγεται από το Σοσιαλιστικό Κόμμα στους Αγίους Σαράντα κι ο άλλος από το Δημοκρατικό Κόμμα στα Τίρανα. Ο τέως πρόεδρος της Ομόνοιας, ο αείμνηστος Σωτήρης Κυριαζάτης, έλεγε ότι «το ΚΕΑΔ το βγάζουμε από το συρτάρι όποτε το χρειαζόμαστε», «η Ομόνοια είναι η αφέντρα του τόπου». Σήμερα όμως αποφασίζει το ΚΕΑΔ και η Ομόνοια ακολουθεί. Τρίτον, οι αδελφότητες υπάρχουν μόνο για βασιλόπιτα και κλαρίνα… Ενόψει της απογραφής του πληθυσμού, θα οργανωθούν με στόχο την ύψιστη συμμετοχή, ή θα αφήσουμε την αλβανική κυβέρνηση να μας υπολογίζει σε 20.000, όταν το 1991 η αντιπροσωπεία μας στην συνεδρίαση της ΔΑΣΕ, στη Μόσχα, με τον βουλευτή Θωμά Μήτση και τον καθηγητή Χρήστο Σιάρα, δήλωνε 300.000 Έλληνες;
Γιατί ιδρύθηκε και δεύτερο κόμμα, αντί να ασκηθεί πίεση στην Ομόνοια προκειμένου να αναπροσανατολιστεί;
Είπαμε… «το σαράκι της φυλής μας». Το 2010 ιδρύθηκε και το ΜΕΓΚΑ, λες και δρουν σε χώρο με εκατομμύρια ψηφοφόρους. Έπρεπε στις εκλογές να κατέρχονται με κοινούς υποψηφίους. Δεν το κάνουν όμως, οπότε στους δύο αναγνωρισμένους Δήμους, της Φοινίκης και της Δρόπολης, κερδίζουν οι υποψήφιοι του Σοσιαλιστικού Κόμματος…
Ποια ζητήματα είναι προτεραιότητα για την επιστροφή του κόσμου;
Η αδερφή μου, στη Ραχούλα, λέει πως «όταν αστράφτει στο Φιέρι, κόβεται το ρεύμα σε μας». Ένας ηλικιωμένος από τα ορεινά για να επισκεφτεί το νοσοκομείο στους Αγίους Σαράντα πρέπει να δώσει στο ταξί τη μισή του σύνταξη! Χωρίς νερό τα περισσότερα χωριά, με μια κεντρική οδική αρτηρία αποτρεπτική για να έρθεις – προβλήματα για τα οποία πρώτη ευθύνη φέρει το αλβανικό κράτος. Πώς να ζήσεις; Όταν επισκέφτηκε το Δήμο Φοινίκης ο πρόεδρος της Αλβανίας, του ανέφερα: υγεία, σχολεία, δρόμοι, ρεύμα, νερό, υποδομές, αυτά έχουμε ανάγκη. Στη Βόρεια Αλβανία, που επισκέφθηκα, οι δρόμοι είναι πολύ καλοί. Γιατί αυτή η διαφορά; Στην παιδεία έγιναν θετικά βήματα με την ίδρυση Μειονοτικού Γραφείου Εκπαίδευσης, που είναι ο Ζήσος Λούτσης διευθυντής. Όμως προβλήματα που αφορούν στην αναβάθμιση της διδασκαλίας, στην κατάργηση των αναφορών περί Μεγάλης Αλβανίας στα βιβλία, πρέπει να λυθούν. Έχουμε έναν εύφορο κάμπο που έχει εγκαταλειφθεί. Μπορούν να δημιουργηθούν συνεταιρισμοί και να επιστρέψουν οικογένειες με ενίσχυση. Αυτές θα προσελκύσουν κι άλλες, και θα αναζωογονηθεί ο τόπος μας. Τρόποι υπάρχουν, προγραμματισμός και ενότητα δεν υπάρχει, που να πιέζει και τις δυο κυβερνήσεις.
Να κλείσουμε, Βαγγέλη, με τη φριχτή περιπέτεια της δίκης σας;
Μετά την αποφυλάκισή μας, με κάλεσε ο Γενικός Πρόξενος: «Κύριε Παπαχρήστο», μου λέει, «τι βοήθεια θέλετε από εμάς;». Το σκεπτικό του ήταν να κάτσω σπίτι μου, να λουφάξω, να βολευτώ. Μού ήρθε κακό Γιώργο. Δηλαδή να βάλουμε κάτω το κεφάλι, η αποφυλάκισή μας να πεταχτεί στο καλάθι των αχρήστων, και να επιβεβαιωθεί το καθεστώς των Τιράνων, πως είχαν δίκιο που μας καταδίκασαν! Ίσως αν δεν εκδίδαμε το βιβλίο για τη δίκη των 5, η ιστορία μας να είχε ξεχαστεί. Αν και ο κόσμος δεν ξέχασε…
* Για την προμήθεια του βιβλίου «Η Εθνική Ελληνική Μειονότητα στην Αλβανία. Ομονοιακή αναδρομή 1991-2021», επικοινωνήστε με τον συγγραφέα στο τηλ. 6972668592.
** Βλ. Α΄ μέρος στο φύλλο 629 (συνομιλία με τον Ορφέα Μπέτση) και Β΄ μέρος στο φύλλο 633 (συνομιλία με τον Αχιλλέα Σύρμο).
