Είναι πολιτικά κρίσιμη η ευρωπαϊκή διάσταση της σύγκρουσης που εξελίσσεται ανάμεσα σε Ρωσία και Δύση-ΝΑΤΟ με επίκεντρο την Ουκρανία. Για δύο λόγους, όψεις του ίδιου νομίσματος. Από τη μια μεριά είναι οι αρνητικές συνέπειες που φέρνει ήδη η σύγκρουση για τους λαούς όλης της Ευρώπης. Για τις τρέχουσες συνθήκες της ζωής τους αλλά και για την επιβάρυνση των όρων της πάλης τους για κοινωνική χειραφέτηση. Από την άλλη μεριά, η συγκεκριμένη τεράστια συμπίεση του ευρωπαϊκού χώρου στο πλαίσιο αυτής της σύγκρουσης, η πολυδιάστατη κρίση στην οποία μπαίνει η «Ευρώπη» που πάει να τη μετατρέψει σε κλονιζόμενο κρίκο του διεθνούς συστήματος, δείχνει με δραματικό τρόπο την επείγουσα ανάγκη διατύπωσης μιας «πολιτικής τοποθέτησης από την πλευρά των ευρωπαϊκών λαών». Κινούμενοι στο έδαφος μιας πολύ σύνθετης και δύσκολης πραγματικότητας, πρέπει να προσπαθήσουμε να την κατανοήσουμε και να εντοπίσουμε περιεχόμενα που θα μπορούσαν να ανοίξουν δρόμους διεξόδου.
Πολλαπλές ευρωπαϊκές ενδορρήξεις. Οι ΗΠΑ επενδύουν σε παράταση του πολέμου
Μέσα σε 50 μέρες πολέμου δεν έχει πάψει να ενισχύεται η επιβολή που ασκεί ένα ανανεωμένο ευρωατλαντικό μπλόκ υπό την ηγεσία των ΗΠΑ (και με πρωταγωνιστικό τον ρόλο μέσα σε αυτό, των αγγλοσαξονικών δυνάμεων) για την ολοκληρωτική στρατοπέδευση της «Ευρώπης» στα κελεύσματά τους. Αυτό έχει σαν συνέπεια, μια σειρά από επαγόμενες ενδορρήξεις στον πυρήνα της Ε.Ε. που οξύνονται και είναι πολυεπίπεδες. Στο επίκεντρο βρίσκονται εκείνες μέσα στο γερμανικό κατεστημένο που σχετίζονται με τις πολυμέτωπες αφόρητες αμερικανικές πιέσεις για την απόλυτη ευρωατλαντική ευθυγράμμισή του. Μοχλός οι εντεινόμενες πιέσεις για πλήρη ενεργειακή απεξάρτηση από τη Μόσχα (και με συνεπαγόμενη αντίστοιχα την πλήρη εξάρτηση από τις ΗΠΑ). Με πιο πρόσφατο αποκαλυπτικό επεισόδιο (που λέει πολλά για το τι διαμείβεται πίσω από τις διπλωματικές κινήσεις) το χαστούκι που ήρθε από την Ουάσινγκτον μέσω Κιέβου με την απόρριψη της εκεί επίσκεψης, του Γερμανού προέδρου. Οι ενδορρήξεις που οδηγούν στον κατακερματισμό του ευρωπαϊκού χώρου είναι επίσης εντυπωσιακές. Για να μείνουμε μόνο στα δύο άλλα βασικά κέντρα: Ο ρόλος της Βρετανίας στον «ευρωατλαντικό καταμερισμό καθηκόντων» (ανάμεσα στ’ άλλα οι ζώνες επιρροής που πάει να στήσει το Λονδίνο με τις χώρες της Βαλτικής), και η ξεχωριστή ρότα της Γαλλίας που οι τριγμοί μέσα στο πολιτικό της σύστημα αλλά και εντός του γαλλογερμανικού άξονα θα απαιτούσαν ένα ξεχωριστό σημείωμα. Που πάντως θα έπρεπε να πάρει υπ’ όψιν την ιδιαίτερη θέση (και την κρίση προσανατολισμού) του γαλλικού ιμπεριαλισμού αλλά και τη συγκριτικά με άλλες χώρες πιό σημαντική επίδραση της κοινωνικής δυσφορίας και εξ αυτού την ανάγκη συστημικών ελιγμών για τη διατήρησή της υπό έλεγχο.
Οι ΗΠΑ ενδιαφέρονται για την παράταση του πολέμου –με ανοιχτές τις όποιες τροπές και νέες μορφές μπορεί να λάβει αυτός– και παράλληλα προωθούν τη διεύρυνση των μετώπων: Με την προώθηση της ένταξης της Φινλανδίας και της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, το ρόλο της Πολωνίας, την όλο και μαζικότερη αποστολή βαρέος οπλισμού στην Ουκρανία, με απευθείας εμπλοκή και της Γερμανίας και την ανατίναξη διαύλων συνεννόησης και αποκλιμάκωσης με εργαλείο τη δαιμονοποίηση της ρωσικής ηγεσίας κ.λπ. Η Ρωσία απαντά ανάλογα και η σύγκρουση δεν παύει μέρχις ώρας να κλιμακώνεται.
Τι σημαίνουν όλα αυτά για τους λαούς της Ευρώπης
Η κατάσταση οδεύει προς ένα νέο Ψυχρό Πόλεμο, πολύ επιθετικότερο του προηγούμενου, (και με ενισχυμένο τον κίνδυνο μετάδοσης μεγάλων αναφλέξεων). Με την Ευρώπη να τσαλακώνεται ανάμεσα στους ανταγωνισμούς των ΗΠΑ επικεφαλής ενός αναδομημένου ευρωατλαντικού μπλόκ και της Ρωσίας με το στρατηγικό βάθος που της δίνει ένα αναδυόμενο μπλόκ ευρασιατικών δυνάμεων. Οι ΗΠΑ πάνε να περιχαρακώσουν τον ευρωπαϊκό χώρο υψώνοντας ένα νέο «σιδηρούν παραπέτασμα» έναντι της Ρωσίας.και να τον μετατρέψουν σε ευρωατλαντικό βραχίονα της ισχύος τους για τις συγκρούσεις που προετοιμάζουν με την Ευρασία. Παράλληλα, επιχειρείται το ξεπέρασμα της καπιταλιστικής συστημικής κρίσης με την αύξηση των εξοπλιστικών δαπανών (μια κλασσική οδός συσσώρευσης κοινωνικών δεινών) και με την προώθηση με εφαλτήριο τον πόλεμο, καθεστώτων τεχνοδεσποτείας μέσω των ευρύτατων αναδιαρθρώσεων της «Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης» (ενεργειακά, τεχνολογίες επεξεργασίας πληροφορίας, τεχνοβιολογικές εφαρμογές κ.ά.).
Το βάρος που μετακυλίεται στους λαούς είναι τεράστιο: α). Μαζική φτωχοποίηση από τα κόστη της συσσώρευσης / απαξίωσης κεφαλαίου που απαιτείται για τις αναδιαρθρωτικές «μεταβάσεις». Ήδη (μήνες πριν από τον πόλεμο) με τα αλλεπάλληλα κύματα ανατιμήσεων πληρώνεται αδρά το κόστος της πολυεπίπεδης ενεργειακής αναδιάρθρωσης και της έκρηξης ανταγωνισμών που τη συνοδεύουν. β). Απολυταρχία – αντιδημοκρατία: επιχείρηση πειθάρχησης των κοινωνιών μέσω της υπαγωγής τους σε κατάσταση «πολεμικής οικονομίας», στρατοπεδεύσεις και βίαιος εξοστρακισμός των κριτικών απόψεων, ταύτισή τους με τον «εχθρό» γ). Ευρώπη προκεχωρημένο φυλάκιο και δυνητικό πεδίο βολής, πρώτη γραμμή πολεμικών επιχειρήσεων κάθε είδους.
Οι σημερινές «αρχικές συνθήκες» για την ανάδυση μιας δημοκρατικής προοπτικής των λαών είναι ασφαλώς δυσμενείς. Όμως τα δυναμικά των κοινωνικών αντιθέσεων συσσωρεύονται, η αντισυστημική κοινωνική δυσφορία αν και πολιτικά ανέκφραστη είναι υπολογίσιμη και βαθιά
Για μια Ευρώπη αυτονομημένη από τα κοσμοκρατορικά μπλόκ
1) Αυτός ο πόλεμος δεν είναι των λαών, λειτουργεί ενάντιά τους. Ο πόλεμος στην Ουκρανία ανοίγει μια περίοδο διαρκώς κλιμακούμενων ανταγωνισμών, πολέμων ανάμεσα σε κοσμοκρατορικές δυνάμεις. Οι σκληρές στρατοπεδεύσεις που προωθούνται είναι δυσμενέστατες για τους λαούς. Απειλείται η παγκόσμια ειρήνη. Η μετάδοση του πολέμου σε νέες εστίες και η εξελισσόμενη παράταση και κλιμάκωσή του αυξάνει σημαντικά τους κινδύνους χρήσης πυρηνικών. Απέναντι σε μια παρακμάζουσα Δύση που γίνεται όλο και επιθετικότερη και κοινωνικά αποκρουστική και σε μια περίοδο απουσίας μεγάλων κινημάτων και διαβημάτων, οι ανερχόμενες μεγάλες δυνάμεις που αναπαράγουν άλλωστε το ίδιο πλαίσιο καιταλιστικών σχέσεων, δεν έχουν να δώσουν ένα θετικό πρόταγμα για την κοινωνική χειραφέτηση. Γίνεται έτσι απόλυτα αναγκαία μια στάση αυτονόμησης απέναντι στα αντιμαχόμενα μπλόκ, η πάλη κατά της επιβολής στρατοπεδεύσεων.
2) Η ειδική θέση της Ευρώπης. Με βάση τα όσα είπαμε και παραπάνω, πολλά θα κριθούν από το σε ποιό βαθμό οι ευρωπαϊκοί λαοί θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν τον επιχειρούμενο εγκλωβισμό τους σε μια Ευρώπη διχοτομημένη και στρατιωτικοποιημένη. Την πλήρη μετατροπή του ενός κομματιού της σε βραχίονα της αμερικανικής ισχύος και σε πρώτη γραμμή του πυρός για τις μελλοντικές συγκρούσεις των ΗΠΑ με το ευρασιατικό μπλόκ. Οι τρέχουσες εξελίξεις κάνουν φανερό ότι το εγχείρημα της ΕΕ ως αυτόνομος, ενοποιητικός πόλος μπαίνει σε φάση κορύφωσης της προϋπάρχουσας εδώ και καιρό υπαρξιακής του κρίσης. Οι ηγεσίες του (του γερμανικού του πυρήνα αλλά και των άλλων πόλων) υπεύθυνες για τη χρεοκοπία του, είναι εντελώς αδύνατον να του εμφυσήσουν ζωή. Το μετατρέπουν σε ΝΑΤΟικό προσάρτημα «με ολίγην» από γαλλικό ιμπεριαλισμό που παλεύει για μια σχετικά πιό αυτονομημένη του θέση. Η αποφυγή της σύνθλιψης και του κατακερματισμού του ευρωπαϊκού χώρου, η δυνατότητα ύπαρξής του με όρους αυτονομίας απέναντι στα μεγάλα μπλόκ είναι άμεσα συνδεμένη με τη δυνατότητα ανάδυσης ενός μεγάλου δημοκρατικού λαϊκού προτάγματος. Ικανού να φέρει σε πέρας και το αναγκαίο έργο της αποτίναξης της βαριάς κληρονομιάς των ευρωπαϊκών ιμπεριαλισμών. Τόσο εκείνων προς τρίτους, όσο και των εσωτερικών προς τις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου.
3) Μια νέα ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική πρέπει να συμπεριλαμβάνει και τη Ρωσία. Με τη Ρωσία πολιορκημένη ασφυκτικά από τη Δύση με σαφείς βλέψεις καθυπόταξής της, ο σημερινός φαύλος κύκλος ανταγωνισμών και κλιμάκωσης της σύγκρουσης είναι αδύνατον να σπάσει. Η συνέχιση αυτού του φαύλου κύκλου είναι ιδιαίτερα δυσμενής και για τις προοπτικές δημοκρατικής χειραφέτησης του ρωσικού λαού. Τον κρατάει παγιδευμένο, κάτω από αμείλικτα διλήμματα άμυνας, συνοχής και επιβίωσης, στην τροχιά των τυχοδιωκτισμών του άγριου καπιταλισμού μιας αδίστακτης ελίτ. Του όποιου μπλόκ η όποια «νίκη» (αν υποθέσουμε ότι τελικά μπορεί να υπάρξει τέτοια) δεν θα είναι νίκη για κανένα λαό.
4) Άμεσο σταμάτημα του πολέμου, ουδετερότητα και ακεραιότητα της Ουκρανίας. Πρώτη ζωτική ανάγκη να μην γίνουμε πεδίο βολής ούτε βίδες για το μηχανισμό μιας οικονομίας του πολέμου. Εξίσου ζωτικό θέμα (γενικότερου αλλά και ειδικότερου ελληνικού ενδιαφέροντος): όχι στους αναδασμούς και τις αλλαγές συνόρων, τις ανασχεδιασμούς / ανατινάξεις περιοχών. Σεβασμός των μικρότερων χωρών / λαών από την επιβολή δια της ισχύος μεγαλύτερων δυνάμεων.
Οι σημερινές «αρχικές συνθήκες» για την ανάδυση μιας δημοκρατικής προοπτικής των λαών είναι ασφαλώς δυσμενείς. Όμως τα δυναμικά των κοινωνικών αντιθέσεων συσσωρεύονται, η αντισυστημική κοινωνική δυσφορία αν και πολιτικά ανέκφραστη είναι υπολογίσιμη και βαθιά (εκδηλωμένη ήδη πολύ πριν τον πόλεμο και η αντιμετώπισή της από τις ελίτ έχει μετρήσει πολύ στην πολεμική στροφή τους). Απαιτείται η ζύμωση μέσα στην κοινωνία με την κατάθεση ουσιωδών προτάσεων –προταγμάτων– για μια δημοκρατική ευρωπαϊκή διέξοδο που φέρνει στο προσκήνιο την ανάγκη βαθιών κοινωνικών αλλαγών.
