Με αφορμή την Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος των Εβραίων της Ελλάδας, κρίνεται σκόπιμη μια σύντομη αναφορά της παρουσίας των Εβραίων της Θεσσαλονίκης καθώς και της εξόντωσής τους από το ναζιστικό καθεστώς.
Η πρώτη παρουσία των Εβραίων στη Θεσσαλονίκη, μαρτυρείται σε κείμενα της ρωμαϊκής και βυζαντινής περιόδου. Οι Εβραίοι αυτοί, οι Ρωμανιώτες, είχαν εξελληνίσει τα ονόματά τους και μιλούσαν την ελληνική γλώσσα. Σταδιακά, η εβραϊκή κοινότητα της πόλης αυξάνεται καθώς από τα μέσα του 14ου αιώνα κατεβαίνουν διωκόμενοι Εβραίοι από την Κεντρική Ευρώπη και την Ιταλία. Ωστόσο, σταθμό στην εξέλιξη της εβραϊκής κοινότητας αποτελεί το 1492, όπου 20.000 περίπου κυνηγημένοι ισπανοεβραίοι Σεφαρδίτες καταφτάνουν στην πόλη. Η Θεσσαλονίκη, κατεστραμμένη μετά την άλωση από τους Οθωμανούς, μεταβάλλεται χάρη στην εμπορική και επαγγελματική δραστηριότητα των νεηλύδων -κρατούν το μεγαλύτερο μέρος του εμπορίου, εξασκούν όλα τα επαγγέλματα και αποτελούν την πλειοψηφία του εργατικού πληθυσμού- σε σπουδαίο εμπορικό κέντρο κι ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια της Μεσογείου.
Στις αρχές του εικοστού αιώνα η κοινότητα διαθέτει πάνω από 30 μεγάλες συναγωγές, σχολεία, αθλητικούς συλλόγους, ευαγή ιδρύματα, εφημερίδες. Το 1908 ιδρύεται η σοσιαλιστική οργάνωση Φεντερασιόν, η οποία στη δεκαετή δράση της συσπείρωσε εργάτες διαφορετικών εθνικοτήτων και θρησκειών. Την αρχή του τέλους των Εβραίων τη Θεσσαλονίκης θα σημάνει η είσοδος των κατοχικών δυνάμεων του Άξονα τον Απρίλιο του 1941. Οι Ναζί εφαρμόζουν αμέσως αντιεβραϊκά μέτρα. Απαγορεύουν την είσοδο των Εβραίων σε καφενεία, ζαχαροπλαστεία, επιτάσσουν το νοσοκομείο Χιρς, κοινοτικά κτίρια και πολλά εβραϊκά σπίτια, φυλακίζουν τα μέλη του Κοινοτικού Συμβουλίου, λεηλατούν τα γραφεία της κοινότητας, καταστρέφουν τα αρχεία και τις εβραϊκές βιβλιοθήκες. Στο τέλος του ίδιου χρόνου κατάσχονται οι εβραϊκές επιχειρήσεις και καταστρέφεται ολοσχερώς το νεκροταφείο.
Στις 11 Ιουλίου 1942 οι Εβραίοι άνδρες από 18-45 χρονών διατάζονται να παρουσιαστούν στην πλατεία Ελευθερίας. Εκεί, υφίστανται απερίγραπτες ταπεινώσεις και βασανισμούς. Υποχρεώνονται για ώρες να στέκονται όρθιοι κάτω από τον ήλιο, καθυβρίζονται και ξυλοκοπούνται. Τελικά, καταγράφονται με σκοπό να σταλούν σε καταναγκαστικά έργα. Παρ’ όλο που η κοινότητα κατέβαλε 2,5 δισ. δρχ. για να τους απελευθερώσει, η εξόντωση του εβραϊκού πληθυσμού δεν αποτράπηκε. Από το Φεβρουάριο του 1943 οι Εβραίοι υποχρεώνονται να φορούν το κίτρινο άστρο και μεταφέρονται σε γκέτο, πλάι στις σιδηροδρομικές γραμμές.
Οποιαδήποτε παραβίαση των απαγορεύσεων τιμωρείται με θάνατο. Στις 15 Μαρτίου 1943 αναχωρεί η πρώτη αποστολή με προορισμό τα στρατόπεδα θανάτου Άουσβιτς – Μπιρκενάου. Συνολικά 18 αποστολές μέχρι τον Αύγουστο του 1943, μεταφέρουν τους Εβραίους στην «Τελική Λύση», στον τόπο της εξόντωσης.
Στις αρχές του εικοστού αιώνα η κοινότητα διαθέτει πάνω από 30 μεγάλες συναγωγές, σχολεία, αθλητικούς συλλόγους, ευαγή ιδρύματα, εφημερίδες. Το 1908 ιδρύεται η σοσιαλιστική οργάνωση Φεντερασιόν, η οποία στη δεκαετή δράση της συσπείρωσε εργάτες διαφορετικών εθνικοτήτων και θρησκειών. Την αρχή του τέλους των Εβραίων τη Θεσσαλονίκης θα σημάνει η είσοδος των κατοχικών δυνάμεων του Άξονα τον Απρίλιο του 1941. Οι Ναζί εφαρμόζουν αμέσως αντιεβραϊκά μέτρα. Απαγορεύουν την είσοδο των Εβραίων σε καφενεία, ζαχαροπλαστεία, επιτάσσουν το νοσοκομείο Χιρς, κοινοτικά κτίρια και πολλά εβραϊκά σπίτια, φυλακίζουν τα μέλη του Κοινοτικού Συμβουλίου, λεηλατούν τα γραφεία της κοινότητας, καταστρέφουν τα αρχεία και τις εβραϊκές βιβλιοθήκες. Στο τέλος του ίδιου χρόνου κατάσχονται οι εβραϊκές επιχειρήσεις και καταστρέφεται ολοσχερώς το νεκροταφείο.
Στις 11 Ιουλίου 1942 οι Εβραίοι άνδρες από 18-45 χρονών διατάζονται να παρουσιαστούν στην πλατεία Ελευθερίας. Εκεί, υφίστανται απερίγραπτες ταπεινώσεις και βασανισμούς. Υποχρεώνονται για ώρες να στέκονται όρθιοι κάτω από τον ήλιο, καθυβρίζονται και ξυλοκοπούνται. Τελικά, καταγράφονται με σκοπό να σταλούν σε καταναγκαστικά έργα. Παρ’ όλο που η κοινότητα κατέβαλε 2,5 δισ. δρχ. για να τους απελευθερώσει, η εξόντωση του εβραϊκού πληθυσμού δεν αποτράπηκε. Από το Φεβρουάριο του 1943 οι Εβραίοι υποχρεώνονται να φορούν το κίτρινο άστρο και μεταφέρονται σε γκέτο, πλάι στις σιδηροδρομικές γραμμές.
Οποιαδήποτε παραβίαση των απαγορεύσεων τιμωρείται με θάνατο. Στις 15 Μαρτίου 1943 αναχωρεί η πρώτη αποστολή με προορισμό τα στρατόπεδα θανάτου Άουσβιτς – Μπιρκενάου. Συνολικά 18 αποστολές μέχρι τον Αύγουστο του 1943, μεταφέρουν τους Εβραίους στην «Τελική Λύση», στον τόπο της εξόντωσης.
Σχόλια
