Δεν χωρά αμφιβολία πως ζούμε καιρούς απαξίωσης της πολιτικής (με τη μορφή και την ποιότητα που αυτή σήμερα προσφέρεται), καθώς και του κομματικού φαινομένου (όπως κι αυτό έχει εξελιχθεί). Ο υποβιβασμός των φαινομένων αυτών σε τεχνικές χειραγώγησης και απλής διαχείρισης, η απουσία μεγάλων ιδεών, ο εκφυλισμός και η διάβρωσή τους από την «Αγορά» και το χρήμα, η υποβάθμιση του πολιτικού συστήματος σε απλό πρωτοκολλητή αποφάσεων που παίρνονται σε άλλα κέντρα (μη ελεγχόμενα), έχουν αφαιρέσει σε μεγάλο βαθμό το νόημα της πολιτικής διαδικασίας και της συμμετοχής σε αυτήν. Κι ενώ είναι δικαιολογημένη η δυσφορία και αποξένωση που νοιώθει για την πολιτική και τα κόμματα ο σημερινός άνθρωπος –που κι αυτός έχει χάσει την ιδιότητα του «πολίτη»– δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η απομάκρυνση από την πολιτική διαδικασία γενικά βολεύει το σύστημα, το οποίο την καλλιεργεί με πολλούς τρόπους.
Άλλωστε έχουν ήδη προβληθεί σκέψεις ότι δεν χρειάζεται καν η εκλογική διαδικασία, αφού η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να μας πει προκαταβολικά το αποτέλεσμα («Γιατί να στήνουμε κάλπες;»: το έχει πει ο πολύς Σβαμπ της «Μεγάλης Επανεκκίνησης» και του Φόρουμ του Νταβός…). Επίσης, πρώτα η επιστολική ψήφος και σταδιακά και η διαδικτυακή, θα δώσουν άλλο χαρακτήρα και περιεχόμενο στην εκλογική διαδικασία. Δηλαδή οδηγούμαστε σε μια κατάργηση του «δημόσιου χώρου» και όλων των διαδικασιών που αυτός προϋποθέτει. Ήδη δεν γίνονται μεγάλες προεκλογικές συγκεντρώσεις, ούτε υπάρχει διάλογος για επίμαχα θέματα. Ακόμα και αυτό που βλέπαμε με τη διαδικασία της ονομαστικής ψηφοφορίας στο κοινοβούλιο, όπου ακούγαμε ποιος ψηφίζει υπέρ και ποιος κατά ή παρών, τώρα με την ηλεκτρονική ψηφοφορία καταργείται: απλώς στο τέλος μάς αναγγέλλεται το αποτέλεσμα…
Ψευδοανησυχίες
Τώρα, πριν τις ευρωεκλογές, τα κόμματα και οι δημοσκόποι ανησυχούν για το μέγεθος και το εύρος της αποχής. Όμως ανησυχούν υποκριτικά. Εδώ δεν τους νοιάζει αν βγαίνει κυβέρνηση με συμμετοχή μικρότερη από 50% στις εκλογές, δεν τους νοιάζει αν δήμαρχος Αθηναίων βγαίνει με συμμετοχή 27%, και ξαφνικά κόπτονται για τον βαθμό συμμετοχής στις ευρωεκλογές; Δηλαδή για έναν θεσμό, το ευρωκοινοβούλιο, που δεν έχει ουσιαστικές αρμοδιότητες, στο οποίο όποιοι εκλέγονται ενδιαφέρονται συνήθως για ίδιον όφελος και συμμετοχή στα διάφορα λόμπι. Έναν θεσμό μιας «Ευρωπαϊκής Ένωσης» που έχει αποξενωθεί από τους πληθυσμούς της Ευρώπης, καταντώντας ένας γραφειοκρατικός μηχανισμός που υπηρετεί τους ισχυρούς της Γηραιάς Ηπείρου σε αγαστή συνεργασία με το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ.
Η «ανησυχία» για τη συμμετοχή στις εκλογές αφορά δύο πράγματα: πρώτον, να πετύχουν μια συσπείρωση των δυνάμεων που τους ψηφίζουν, και δεύτερον, όλοι ξέρουν πως η μικρή συμμετοχή αυξάνει το ποσοστό των κομμάτων στο τελικό αποτέλεσμα (ιδιαίτερα των μεγάλων). Δηλαδή δεν νοιάζονται για τη Δημοκρατία και την πραγματική συμμετοχή γύρω από μείζονα ζητήματα που αφορούν τη χώρα και την κοινωνία. Αν νοιάζονταν, αλλιώς θα συμπεριφέρονταν. Απλά πρέπει να καλυφθούν και διανεμηθούν οι 21 θέσεις στο ευρωκοινοβούλιο και να μην χαλάσει η εικόνα του κάθε κόμματος εσωτερικά (ποιος πρώτος, με τι ποσοστό, με ποια διαφορά από τον δεύτερο, ποιος δεύτερος και τρίτος, ποιος τέταρτος, ποιος πάνω από 3%, και πάει λέγοντας).
Το εγχείρημα σήμερα πρέπει να στηρίζεται σε μια δέσμη ιδεών που να προάγει τη δημιουργία και τη δυναμική για απαντήσεις σε δύσκολα και σύνθετα ζητήματα, όπως είναι το «υπαρξιακό πρόβλημα της χώρας στη σύγχρονη εποχή»
Υπάρχει απάντηση σε αυτήν την άγονη και στείρα περιοχή; Υπάρχει, και είναι το εγχείρημα
Όσο κι αν φαίνεται μη ρεαλιστικό, υπάρχει ένας «τρόπος» που μπορεί να δημιουργήσει μια άλλη «ροή» και κατάσταση ακριβώς στο πολιτικό, δημόσιο, συμμετοχικό επίπεδο. Μιλάμε για μια δυνατότητα βέβαια, κι όχι για κάτι συντελεσμένο.
Αυτή η σκέψη οδηγεί σήμερα στην πρόταση του «εγχειρήματος». Αλλά πριν προχωρήσουμε σε περαιτέρω σκέψεις, ας αποσαφηνίσουμε τι σημαίνει ο όρος «εγχείρημα». Ψάχνοντας στα ηλεκτρονικά λεξικά θα βρούμε τις ακόλουθες απαντήσεις (ενώ υπάρχουν κι άλλες παραπλήσιες διατυπώσεις):
Εγχείρημα:
– «δύσκολη ενέργεια, ριψοκίνδυνη προσπάθεια, επιχείρηση, τόλμημα, απόπειρα»,
– «δραστηριότητα που αναπτύσσει κάποιος για να πετύχει έναν σκοπό ή για να υπερνικήσει μια αντίσταση»,
– «ενέργεια με την οποία επιδιώκει κάποιος ένα στόχο και η οποία απαιτεί κάποια μικρή ή μεγάλη τόλμη· τόλμημα, απόπειρα, προσπάθεια»,
– «επίπονη προσπάθεια, διανοητική και ψυχική κυρίως, για την κατάκτηση επιδιωκόμενου σκοπού»,
– «σκληρή προσπάθεια, ιδίως ομαδική, για κάτι»,
– «προσπάθεια η οποία ξεπερνά τα συνηθισμένα όρια».
Ας επιχειρήσουμε τώρα μια σύνθεσή τους:
Ενέργεια, δραστηριότητα προς επίτευξη κάποιου σκοπού ή στόχου, σκληρή προσπάθεια, ομαδική προσπάθεια η οποία ξεπερνά συνηθισμένα όρια και καταστάσεις, τόλμημα.
Επομένως ένα εγχείρημα σημαίνει ενεργητική δραστηριότητα για επίτευξη στόχου ή σκοπού (άρα πρέπει να ορίζεται κι αυτός με σαφήνεια), απαιτεί ένταση προσπαθειών, αφορά πολλούς γιατί είναι ομαδική μαζική προσπάθεια, και τέλος αποτελεί έναν «τρόπο» για να ξεπεραστούν «συνηθισμένα όρια». Π.χ. ένα πολιτικό τέλμα ή και μπλοκάρισμα της κοινωνικής συμμετοχής.
Το εγχείρημα λοιπόν πρέπει να είναι προσγειωμένο στην πραγματικότητα, να κατανοεί το τι γίνεται και ποιοι είναι συσχετισμοί, να ορίζει έναν στόχο, έναν διάμεσο δρόμο και διαδρομή, μια εφευρετικότητα, τέτοια που να ανοίγει δυνατότητες, να συσπειρώνει σκόρπιες δυνάμεις, να συγκεντρώνει δυναμικό σε πολλούς τομείς και να δίνει χώρο. Να δίνει χώρο, σημαίνει να κατανοεί πως και τα ερωτήματα έχουν σημασία, πως δεν είναι εξ ορισμού κατασκευασμένες όλες οι απαντήσεις, πως ο διάλογος και η ανοικτότητα είναι όροι για συσπείρωση και συμμετοχή.
Το εγχείρημα σήμερα πρέπει να στηρίζεται σε μια δέσμη ιδεών που να προάγει τη δημιουργία και τη δυναμική για απαντήσεις σε δύσκολα και σύνθετα ζητήματα, όπως είναι το «υπαρξιακό πρόβλημα της χώρας στη σύγχρονη εποχή».
Η δέσμη ιδεών, το γενικό πλαίσιο και οι στόχοι ενός εγχειρήματος εκτίθενται ανοικτά, δημόσια και μαζικά (είναι απαραίτητο αυτό), επειδή μόνο αυτός ο όρος μπορεί να δημιουργήσει και να κινήσει την συμμετοχή πολλών. Παράλληλα πρέπει, οφείλει να βρίσκει τρόπους, λογικούς και όχι βεβιασμένους, να αποδέχεται τη ζήτηση συμμετοχής και να την προάγει. Να μην αναπαράγει διαθέσεις «ανάθεσης» σε κάποιους και αναμονής από αυτούς.
Η συμμετοχή και η δημοκρατικότητα αποτελούν έναν όρο για την συσπείρωση αλλά και την πολλαπλασιαστική δύναμη που προκύπτει από τη συμμετοχή και το μοίρασμα, την επίγνωση του προβλήματος-σκοπού και των μέσων και προϋποθέσεων για να φθάσουμε σε στόχους. Δηλαδή το εγχείρημα είναι κάτι ποιοτικά διαφορετικό από αυτό που υπάρχει σήμερα σαν «πολιτική».
Εγχείρημα και πολιτική διαδικασία
Το εγχείρημα δεν αρνείται την πολιτική. Επιζητά όμως την Πολιτική ως διαμεσολάβηση από μια κατάσταση για να φθάσουμε σε μια άλλη. Την Πολιτική που υπηρετεί αξίες, που στηρίζεται σε ένα αξιακό σύστημα, και δια της συμμετοχής στην Πολιτική κάθε άνθρωπος και συλλογικότητα να προάγεται ατομικά και συλλογικά – ιδιαίτερα συλλογικά. Είναι απαραίτητο να συντελεί στη δημιουργία κίνησης που να επιβεβαιώνεται σε έναν διακριτό και διαπιστωμένο παλμό ανταπόκρισης, και η κινητικότητα να διαθέτει μια δημιουργική ζύμωση.
Το εγχείρημα δεν αποκλείει το κομματικό γεγονός. Κανονικά ένα σοβαρό κόμμα που θέλει να ανοίξει δρόμος χειραφέτησης, ένα κόμμα που υπερασπίζεται λαϊκά και εθνικά συμφέροντα, θα δικαιολογούσε την ύπαρξή του στο βαθμό:
– που θα εμπόδιζε σχεδιασμούς των ελίτ και της ολιγαρχίας ενώνοντας το λαό απέναντί τους, είτε
– που θα ήταν σε θέση να δώσει ζωή σε θεσμούς και δομές που να εκφράζουν το λαό.
Αυτά δεν μπορούν να προωθηθούν από μια ηγεσία, ένα κόμμα, ένα ποσοστό, μια κυβέρνηση, χωρίς μεγάλα εγχειρήματα. Δεν μπορούν να προωθηθούν χωρίς συμμετοχή σε αυτά της μάζας, χωρίς λαϊκή στήριξη και ενεργοποίηση.
Το εγχείρημα σήμερα σαν έννοια και διαδικασία μπροστά στο μπλοκάρισμα της πολιτικής και κομματικής διαδικασίας (δηλαδή μπροστά σε ένα πολιτικό σύστημα σημαδεμένο και δεμένο με τη μνημονιακή συστημική κατάσταση), μπορεί να δώσει ζωή σε ένα διακριτό πολιτικό ρεύμα, που κι αυτό μπορεί να επιτελέσει έναν σημαντικό ρόλο.
Έχουμε ανάγκη από Εγχείρημα και Τρόπο. Αυτά τα δύο πάνε μαζί. Γίνονται μέσα στην κοινωνία, μέσα στις αντιστάσεις, γίνονται μέσα στη σφαίρα της σκέψης, της γνώσης, της θεωρίας, αλλά και της Πράξης που επιβεβαιώνει και γονιμοποιεί ιδέες και τόλμη
Τα έχουμε όλα αυτά σήμερα;
Όχι, δεν τα έχουμε. Έχουμε όμως, πρώτο, μια υπαρκτή, διάχυτη αγωνία για την πορεία της χώρας και της κοινωνίας. Η αγωνία αυτή εκφράζεται από πολύ κόσμο που βρίσκεται σε διάσπαρτη διάταξη, χωρίς σύνδεση και δεσμούς μεταξύ του. Έχουμε σκόρπιες αντιστάσεις και πρωτοβουλίες σε μια σειρά χώρους και ζητήματα. Έχουμε μια πείρα από το τι δημιούργησαν τα 14 χρόνια μνημονίων στη χώρα και την κοινωνία. Έχουμε έστω σκόρπιο ένα πνευματικό και επιστημονικό δυναμικό που μπορεί να προσφέρει. Έχουμε σε όλη τη χώρα, και σε πολλές χώρες του εξωτερικού, Έλληνες που θα ήθελαν μια άλλη πορεία της πατρίδας τους.
Δηλαδή έχουμε μια ορισμένη ποσότητα και ποιότητα (σχετικά ασύνδετη και σκόρπια) που δεν είναι ευκαταφρόνητη, η οποία μπορεί να δημιουργήσει υπό όρους άλλες δυνατότητες, και να ανοίξει κάποιους δρόμους και ορισμένες θετικές απαντήσεις.
Δεν έχουμε ακόμα την αναγκαία αυτοεκτίμηση, δεν πιστεύουμε δυνατά ότι υπάρχει κι αυτή η δυνατότητα αν ενεργοποιηθούμε. Και δεν έχουμε τις διαδικασίες και τα εργαλεία για να δώσουμε ζωή σε ένα μεγάλο εγχείρημα. Όμως και το δυναμικό και τα «εργαλεία» είναι μπροστά στα μάτια μας.
Για παράδειγμα, το Συνέδριο για το «υπαρξιακό πρόβλημα της χώρας στην τροχιά του 21ου αιώνα» είναι μια μικρογραφία εγχειρήματος, αλλά και μια απόδειξη δυνατοτήτων να προχωρήσουν ορισμένα πράγματα διαφορετικά.
Γι’ αυτό και έχουμε ανάγκη από Εγχείρημα και Τρόπο. Αυτά τα δύο πάνε μαζί. Γίνονται μέσα στην κοινωνία, μέσα στις αντιστάσεις, γίνονται μέσα στη σφαίρα της σκέψης, της γνώσης, της θεωρίας, αλλά και της Πράξης που επιβεβαιώνει και γονιμοποιεί ιδέες και τόλμη.
Αξίζει να προσπαθήσουμε. Να δοκιμάσουμε. Να εφεύρουμε τρόπους συνάντησης, διαδικασίες, ιδέες και απαντήσεις για τα μείζονα και μεγάλα ζητήματα. Έτσι θα περπατήσουμε ορθοί, έτσι θα αρνηθούμε την κοινωνική και εθνική μας αλλοτρίωση, έτσι θα ανοίξουμε δρόμους χειραφέτησης και ελευθερίας.
Μετά το συνέδριο, που γίνεται σήμερα Σάββατο και αύριο Κυριακή στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, ίσως μπορέσουμε να πούμε περισσότερα πράγματα.
