Στον απόηχο της τρομοκρατικής επίθεσης των τζιχαντιστών
Ανταπόκριση από τη Βαρκελώνη
του Γιάννη Φιλίππου
Η τρομοκρατική επίθεση στον πεζόδρομο της Ράμπλα, στο κέντρο της Βαρκελώνης το απόγευμα της 17ης Αυγούστου, άφησε πίσω της 16 νεκρούς και 120 τραυματίες – και φανέρωσε πολύ ιδιαίτερες πτυχές του συλλογικού χαρακτήρα της πόλης. Η Βαρκελώνη είναι μια μάλλον μικρή πόλη (μόλις 1,6 εκατομμυρίων κατοίκων) σε σχέση με το σημαντικό πολιτισμικό και οικονομικό της βάρος. Κι ενώ στο Λονδίνο, για παράδειγμα, η ζωή συνεχίστηκε «κανονικά» μετά τις πρόσφατες τρομοκρατικές ενέργειες, η πρωτεύουσα της Καταλονίας μπήκε ολόκληρη σε άλλη τροχιά.
Σαν κάτοικος της παλιάς πόλης, όπου και συνέβη η επίθεση, αισθάνθηκα τη ροή της Βαρκελώνης να αλλάζει τελείως. Οι αρχές της πόλης κήρυξαν τριήμερο πένθος, αλλά παρ’ όλα αυτά η Βαρκελώνη φάνηκε να ξεπερνά το σοκ της επίθεσης με το μόνο τρόπο που ξέρει στην ιστορία της: συλλογικά και αλληλέγγυα. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι, αμέσως μετά την επίθεση και μόλις μαθεύτηκε το τι είχε συμβεί, εκατοντάδες άνθρωποι που διαμένουν στο κέντρο έσπευσαν να γνωστοποιήσουν από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τη δυνατότητα να φιλοξενήσουν κόσμο που είχε αποκλειστεί στην περιοχή λόγω της απαγόρευσης κυκλοφορίας. Οι οδηγοί ταξί μετέφεραν τον κόσμο δωρεάν. Τα νοσοκομεία έκαναν έκκληση για εθελοντές αιμοδότες και μεταφραστές, και οι ανάγκες αυτές καλύφθηκαν σε ελάχιστες μόνο ώρες.
Πριν καν κλείσει εικοσιτετράωρο από τη φονική επίθεση στη Ράμπλα, το μεσημέρι της επόμενης μέρας, χιλιάδες ανθρώπων μαζεύτηκαν στην κεντρική πλατεία, την Πλάσα Καταλούνια, για να εκφράσουν τη θλίψη τους. Μετά από ένα λεπτό σιγής συνέβησαν δύο μοναδικά γεγονότα. Ομάδες Καταλανών έχτισαν ανθρώπινους πύργους (castellers) σε διάφορα σημεία γύρω από την πλατεία – ένα παμπάλαιο καταλανικό έθιμο που συμβολίζει την ενότητα. Την ίδια στιγμή το πλήθος, αντί να διαλυθεί πένθιμα, άρχισε να χειροκροτεί ρυθμικά φωνάζοντας «No tinc por» (που στα καταλανικά σημαίνει «Δεν φοβάμαι»), κατηφορίζοντας στο δρόμο της Ράμπλα και περικυκλώνοντας τα αυτοσχέδια αναθήματα που ο κόσμος της πόλης δημιούργησε.
Μια εξαιρετική, ίσως, πόλη
Όπως ήταν αναμενόμενο βέβαια, και λόγω της ανάληψης ευθύνης από τους τζιχαντιστές του ISIS, υπήρξαν αρκετοί συντηρητικοί κύκλοι στα ισπανικά και διεθνή ΜΜΕ που έσπευσαν να χρησιμοποιήσουν το γεγονός για να καταφερθούν εναντίον της μετανάστευσης και του Ισλάμ συνολικότερα, όπως είθισται τα τελευταία χρόνια. Στη Βαρκελώνη τα πράγματα όμως είναι διαφορετικά. Η ταυτότητα της πόλης είναι συνυφασμένη με την ανεκτικότητα και την αλληλεγγύη, όπως αυτό φάνηκε από τρία ιδιαίτερα στοιχεία των επόμενων ημερών από την επίθεση.
Πρώτον, το γεγονός ότι την ακριβώς επόμενη μέρα μια μικρή ομάδα ούτε 50 ακροδεξιών με φασιστικές σημαίες, σύμβολα και συνθήματα, προσπάθησε ανεπιτυχώς να κάνει πορεία δίπλα στο σημείο της επίθεσης. Πολύ γρήγορα όμως βρέθηκαν περικυκλωμένοι από πολλαπλάσιο από αυτούς κόσμο που όχι μόνο δεν τους επέτρεψε να συνεχίσουν αλλά, πριν καταφέρει η αστυνομία να τους φυγαδεύσει, όταν κάποιοι από αυτούς προσπάθησαν να αντιδράσουν βίαια ενάντια στον κόσμο, κατέληξαν οι ίδιοι τραυματισμένοι και αιμόφυρτοι.
Δεύτερο χαρακτηριστικό στοιχείο ήταν μια από τις πρώτες δηλώσεις της δημάρχου Άντα Κολάου, που ανέφερε πως «η τρομοκρατία δεν θα μας αλλάξει από αυτό που πραγματικά είμαστε: μια πόλη ανοικτή στον κόσμο». Αυτή η δήλωση αντικατοπτρίζει όχι μόνο την ιστορία της πόλης αλλά και το σημερινό διεθνή και πολυπολιτισμικό χαρακτήρα της. Να θυμίσω πώς η Βαρκελώνη έχει επανειλημμένα πάρει θέση για την πρόσφατη προσφυγική κρίση – αφενός με κινήσεις της νέας δημοτικής αρχής να δηλώσει διαθεσιμότητα για προσφορά ασύλου σε χιλιάδες μετανάστες, και αφετέρου με τις τεράστιες πορείες των τελευταίων χρόνων με το ίδιο αίτημα. Ακόμα και η καταλανική αστυνομία, σε ανάρτησή της στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ανέφερε: «Το μήνυμα αυτών των ημερών είναι ένα: η απόρριψη της τρομοκρατίας. Σεβόμαστε όλες τις κουλτούρες και δηλώνουμε πως δεν φοβόμαστε».
Τρίτο γεγονός, η στάση που κράτησαν οι μουσουλμανικές κοινότητες της πόλης. Το Ραβάλ, η γειτονιά που οριοθετείται από το δρόμο της Ράμπλα, έχει το μεγαλύτερο ποσοστό μουσουλμάνων κατοίκων από κάθε άλλη γειτονιά της πόλης. Με καθημερινές συγκεντρώσεις και πορείες μετά την επίθεση οι μουσουλμανικές κοινότητες της πόλης, με πρώτη αυτή του Ραβάλ, έδειξαν την εναντίωσή τους στην τρομοκρατία με συνθήματα όπως «Όχι στο όνομά μου» και «Η τρομοκρατία δεν έχει θρησκεία».
Έμμεσα παρούσα η αντίθεση προς το ισπανικό κράτος
Η Βαρκελώνη είναι μια πόλη με πολλαπλές ταυτότητες. Είναι μια διεθνής πόλη με εκατοντάδες χιλιάδες αλλοδαπούς μόνιμους κατοίκους από όλη την Ευρώπη και τον κόσμο, είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη του ισπανικού κράτους, ο τέταρτος πιο δημοφιλής τουριστικός προορισμός στην Ευρώπη, και η ιστορική πολιτική και οικονομική πρωτεύουσα της Καταλονίας. Όπως ήταν αναμενόμενο, ένα από τα πιο σημαντικά πολιτικά ζητήματα στην Βαρκελώνη, αυτό της Καταλανικής Ανεξαρτησίας, δεν ήταν δυνατό να μείνει ανεπηρέαστο από τις εξελίξεις. Πόσο μάλλον όταν έδωσαν την παρουσία τους στην πόλη τόσο ο Ισπανός πρωθυπουργός, όσο και ο ίδιος ο Ισπανός μονάρχης Φελίπε συνοδευόμενος από τη βασίλισσα.
Σ’ αυτό το φόντο, ιδιαίτερη σημασία απέκτησε επίσης το γεγονός ότι την ευθύνη για τον εντοπισμό και την εξουδετέρωση των δραστών είχε εξολοκλήρου το καταλανικό αστυνομικό σώμα (γνωστό και ως Mossos d’Esquadra). Κι αυτό παρόλο που, μετά από παλαιότερη άρνηση των ισπανικών αρχών να το αναγνωρίσουν ως ισάξιο με την «εθνική» (δηλαδή την ισπανική) αστυνομία, έμεινε έξω από διεθνή δίκτυα αστυνομικής πληροφόρησης – κάτι που σχολίασαν αρνητικά πολλοί καταλανικοί φορείς και κόμματα. Μετά από τη διαχείριση της επίθεσης, πάντως, οι Mossos μπήκαν στη διαδικασία ένταξης στην Europol, κατ’ εξαίρεση του καταστατικού της που επιτρέπει μόνο εθνικά σώματα – γεγονός που χαιρετίστηκε ανάλογα από τον καταλανικό κυβερνητικό συνασπισμό, ο οποίος προωθεί την Ανεξαρτησία από τη Μαδρίτη.
Μεγάλη πορεία καταδίκης της τρομοκρατίας – και όχι μόνο!
Πριν την πορεία ενάντια στην τρομοκρατία, που είχε προγραμματιστεί για το περασμένο Σάββατο 26 Αυγούστου, πολλοί εξέφρασαν τη δυσαρέσκειά τους για τη φημολογούμενη παρουσία του Ισπανού βασιλιά σε αυτήν – πόσο μάλλον στην κεφαλή της πορείας. Ανάμεσά τους το καταλανικό αντικαπιταλιστικό κόμμα CUP (Λίστα Λαϊκής Ενότητας) το οποίο, σε ανακοίνωσή του που χαιρετίστηκε από κομμάτια όλης της ισπανικής Αριστεράς, ανέφερε την συνευθύνη του ισπανικού κράτους, και ιδιαίτερα της μοναρχίας, για το φαινόμενο της τρομοκρατίας εξαιτίας της συμμετοχής σε διεθνείς στρατιωτικές επεμβάσεις όπως αυτή στο Ιράκ. Εξέφρασαν με αυτό το σκεπτικό την κάθετη αντίθεσή τους στην ιδέα να ηγούνται της εν λόγω πορείας εκπρόσωποι του ισπανικού κράτους και της μοναρχίας. Η ίδια γνώμη εκφράστηκε και από τη δημοτική αρχή, καθώς επίσης και από πολλές συλλογικότητες, ακτιβιστές και οργανώσεις όλες τις επόμενες μέρες, με το σύνθημα «Δικοί σας πόλεμοι, δικοί μας νεκροί».
Τελικά στην κεφαλή της πορείας του περασμένου Σαββάτου, υπό το γενικό σύνθημα «Δεν φοβάμαι», βρίσκονταν μέλη των υπηρεσιών και συλλογικοτήτων που σχετίστηκαν άμεσα με την αντιμετώπιση της επίθεσης: γιατροί, ένστολοι, πυροσβέστες, οδηγοί ταξί αλλά και οι σύλλογοι των κατοίκων του κέντρου. Σύμφωνα με τη αστυνομία, μισό εκατομμύριο άνθρωποι συμμετείχαν, με πανό υπέρ της ειρήνης ως καλύτερη απάντηση στην τρομοκρατία, και με συνθήματα κατά της ισλαμοφοβίας και των ξένων επεμβάσεων, αλλά και του εμπορίου όπλων. Στην πορεία κυριαρχούσαν οι Εsteladas, οι σημαίες της Καταλανικής Ανεξαρτησίας, στέλνοντας ένα ξεκάθαρο μήνυμα – το οποίο γινόταν επίσης ιδιαίτερα αισθητό από το έντονο γιουχάισμα του πλήθους όποτε ο βασιλιάς και ο Ισπανός πρωθυπουργός εμφανίζονταν στις οθόνες που είχαν στηθεί κατά μήκος της διαδήλωσης. Αξίζει επίσης να υπενθυμίσουμε πως η καταλανική κυβέρνηση έχει δρομολογήσει τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την Ανεξαρτησία για την 1η Οκτωβρίου. Αυτή η κίνηση θεωρείται αντισυνταγματική από το ισπανικό κράτος: υπό το φως αυτού του στοιχείου, τα προαναφερθέντα γεγονότα αποκτούν άλλη πολιτική βαρύτητα.
