του Φράνκο Αστένγκο*
Για να κατανοήσουμε καλύτερα τα αποτελέσματα των ιταλικών βουλευτικών εκλογών είναι χρήσιμο να τα αναλύσουμε μελετώντας τους ακριβείς αριθμούς – όχι τα ποσοστά, που συχνά ξεγελούν τους σχολιαστές. Πρέπει να ξεκαθαρίσουμε από την αρχή πως τα αποτελέσματα μας επιτρέπουν να χαρακτηρίσουμε «κρίσιμες» αυτές τις εκλογές (όπως ήταν και οι εκλογές του 1948, του 1976 ή ακόμη και του 1994), διότι κατέγραψαν μια συνολική αναδιάταξη των σχηματισμών που συμμετέχουν στο πολιτικό σύστημα της χώρας. Ας σημειωθεί επίσης ότι για πρώτη φορά εφαρμόστηκε ένας «μεικτός» εκλογικός νόμος, συνδυάζοντας την αναλογική (με την οποία εκλέγονται τα 2/3 των βουλευτών και γερουσιαστών) και το πλειοψηφικό μονοεδρικό σύστημα (με το οποίο εκλέγεται το υπόλοιπο 1/3): ένας νόμος με τον οποίο σίγουρα θα ασχοληθεί το Συνταγματικό Δικαστήριο τους αμέσως προσεχείς μήνες.
Οι εκλογές αυτές υπογράμμισαν, αν υποθέσουμε ότι υπήρχε ακόμη ανάγκη να αποδειχθεί, το τέλος του παλιού διπολισμού μεταξύ Κεντροδεξιάς και Κεντροαριστεράς, ο οποίος σφράγισε την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα, και κατόπιν εξελίχθηκε σε έναν προσωρινό «τριπολισμό». Σήμερα γίνεται ορατή η πιθανότητα ενός πρωτόγνωρου διπολισμού με πρωταγωνιστές πάλι την Κεντροδεξιά και, πλέον, το Κίνημα 5 Αστέρων – το οποίο, αν και αρχικά είχε αντισυστημικό προσανατολισμό, φαίνεται ότι θέλει να δοκιμαστεί αναλαμβάνοντας τη διακυβέρνηση. Πράγματι, είδε να αυξάνονται εκθετικά τα ποσοστά του, αποσπώντας αυξανόμενη συναίνεση.
Διαφορές Νότου-Βορρά και αύξηση αποχής και άκυρων
Ένα άλλο στοιχείο που δικαιολογεί το χαρακτηρισμό των εκλογών ως «κρίσιμων» είναι και η γεωγραφική μετατόπιση της ψήφου: στις εκλογές αυτές το Κίνημα 5 Αστέρων έχει την απόλυτη ηγεμονία στο Νότο, και η Κεντροδεξιά, με σαφή υπεροχή της Λέγκας, στο Βορρά. Στην κεντρική Ιταλία, κι αυτό είναι ένα νέο στοιχείο, επικράτησε ο παραδοσιακός κεντρώος χώρος με το Δημοκρατικό Κόμμα (PD) και τους συνδυασμούς της Κεντροαριστεράς. Όμως στην περίπτωση αυτή η αναμφίβολη πρωτιά του PD μετριάστηκε από τις επιδόσεις της Λέγκας, που σε πολλές εκλογικές περιφέρειες της Τοσκάνης, της Μάρκε και της Εμίλια-Ρομάνια πήρε ποσοστά μεταξύ 18-20%.
Η αύξηση του αριθμού των ψήφων του κεντροδεξιού συνασπισμού οφείλεται κυρίως στη μεγάλη ενίσχυση της Λέγκας, που αφαίρεσε από το όνομα της το συνθετικό «Βορράς», τροποποιώντας την πολιτική της στρατηγική
Όμως, εξετάζοντας τα πράγματα με τη σειρά, πρέπει να επιστήσουμε την προσοχή στο θέμα της αποχής. Ένα φαινόμενο που υπήρχαν φόβοι πως θα αυξηθεί σημαντικά.Στην πραγματικότητα, καμία από τις πολιτικές δυνάμεις που δήλωναν ότι θα αναχαιτίσουν την απέχθεια στην ψήφο δεν μπορεί να ισχυριστεί πως πέτυχε το σκοπό της. Αν κάνουμε μια σύγκριση με τις εκλογές του 2013 (όπως απαιτείται προκειμένου να αναφερθούμε σε παρόμοιες εκλογικές αναμετρήσεις, και για τούτο θα συγκρίνουμε τα αποτελέσματα των βουλευτικών εκλογών του 2013 με εκείνα του 2018), θα δούμε ξεκάθαρα πως το 2013 καταμετρήθηκαν 34.005.755 έγκυρα ψηφοδέλτια, ενώ το 2018 τα έγκυρα ψηφοδέλτια ήταν 32.819.888. Δεδομένου ότι το 2018 οι εγγεγραμμένοι-ες στους εκλογικούς καταλόγους ήταν 46.505.499, οι εκλογείς που απείχαν ή έριξαν άκυρο και λευκό ήταν συνολικά 13.685.611. Δηλαδή αποτελούν σαφώς τη σχετική πλειοψηφία στο εκλογικό σώμα. Ας εξετάσουμε τώρα τα αποτελέσματα των συμμαχικών σχημάτων, καθώς και των μεμονωμένων πολιτικών δυνάμεων.
Ενίσχυση και εσωτερικές ανακατατάξεις για την Κεντροδεξιά
Το 2013 η συμμαχία της Κεντροδεξιάς είχε συγκεντρώσει συνολικά 9.923.600 ψήφους (σε αυτήν συμμετείχαν ο «Λαός της Ελευθερίας» του Μπερλουσκόνι, η Λέγκα του Βορρά, οι «Αδελφοί της Ιταλίας» και πολλές άλλες μικρότερες οργανώσεις). Το 2018 αυτός ο πολιτικός χώρος άγγιξε τις 12.145.669 ψήφους, σημειώνοντας αύξηση 2.222.069 ψήφων. Αυτή οφείλεται κυρίως στη μεγάλη ενίσχυση της Λέγκας (που εν τω μεταξύ αφαίρεσε από το όνομα της το συνθετικό «Βορράς», τροποποιώντας την πολιτική της στρατηγική), η οποία από 1.390.534 ψήφους ανέβηκε στις 5.679.528. Δηλαδή πήρε 4.288.994 περισσότερες ψήφους, καταδεικνύοντας πως η αντίθεση σχετικά με την Ευρώπη, όπως και αυτή σχετικά με τους μετανάστες, επηρέασαν σημαντικά τον προσανατολισμό της κοινής γνώμης.
Οι «Αδελφοί της Ιταλίας» πέτυχαν επίσης μεγάλη αύξηση, πηγαίνοντας από 666.765 σε 1.422.321 ψήφους. Η «Φόρτσα Ιτάλια» του Μπερλουσκόνι, σχήμα που διαδέχτηκε τον «Λαό της Ελευθερίας», από 7.332.134 ψήφους το 2013 τώρα απέσπασε μόλις 4.581.736 – δηλαδή απώλεια 2.750.398 ψήφων. Πρέπει όμως να σημειωθεί ότι στο σχήμα αυτό το 2013 συμμετείχε και η φράξια που στη συνέχεια ίδρυσε τη «Νέα Κεντροδεξιά», υποστηρίζοντας τις κυβερνήσεις των Λέτα, Ρέντσι και Τζεντιλόνι.
Το Κίνημα 5 Αστέρων έχει την απόλυτη ηγεμονία στο Νότο, και η Κεντροδεξιά, με σαφή υπεροχή της Λέγκας, στο Βορρά – ενώ στην κεντρική Ιταλία επικράτησαν οι συνδυασμοί της Κεντροαριστεράς
Ηγεμονία των 5 Αστέρων στο Νότο, συντριβή του Κέντρου
Σχετική πλειοψηφία, μιλώντας για μεμονωμένα κόμματα, πέτυχε ως γνωστόν το Κίνημα 5 Αστέρων: από τις 8.691.406 ψήφους πέρασε τώρα στις 10.725.703 (2.034.297 περισσότερες), μονοπωλώντας ηγεμονικά τη διαμαρτυρία του ιταλικού Νότου. Η ηγεμονία αυτή δείχνει ότι οι αναλυτές της ψήφου του Νότου είχαν υποτιμήσει εντελώς τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος για την αλλαγή του Συντάγματος της 4ης Δεκεμβρίου 2016. Σημειωτέον, τότε υπήρξαν 32.852.112 έγκυρα ψηφοδέλτια, δηλαδή αριθμός ίδιος με αυτόν των τωρινών βουλευτικών εκλογών. Και το εκλογικό σώμα των περιφερειών του Νότου είχε απορρίψει μαζικά την πρόταση της κυβέρνησης Ρέντσι για τη συνταγματική μεταρρύθμιση…
Αντίθετα, ουσιαστικά εξαφανίστηκε ο χώρος εκείνος του «Κέντρου» που το 2013 είχε συσπειρωθεί γύρω από την εμπειρία της κυβέρνησης Μόντι, συγκεντρώνοντας τότε 3.591.541 ψήφους. Ό,τι απέμεινε δεν μπόρεσε να ξεπεράσει το απαιτούμενο όριο για την είσοδο στη Βουλή: ο συνδυασμός «Εμείς για την Ιταλία», που συνασπίστηκε με την Κεντροδεξιά, συγκέντρωσε μόνο 429.243 ψήφους, ενώ ήταν εκκωφαντική η ήττα της «Λαϊκής Λίστας Πολιτών», που συμπαρατάχθηκε με το PD με επικεφαλής την υπουργό Λορεντσίν (177.013 ψήφοι, ποσοστό κάτω από 1%). Πάντα στο πλευρό του PD, ο συνδυασμός «Περισσότερη Ευρώπη» της Έμμα Μπονίνο δεν μπόρεσε επίσης να φτάσει το όριο εκλογιμότητας (833.472 ψήφοι, ποσοστό 2,5%). Χωρίς ανταπόκριση έμεινε και η σύμπραξη σοσιαλιστών και πράσινων «Μαζί», που περιορίστηκε στις 195.966 ψήφους.
Ισχνό αποτέλεσμα όσων αναφέρονται στην Αριστερά
Στο αριστερό φάσμα τώρα, προφανώς δεν λειτούργησε η πρόταση για τη «Νέα Κεντροαριστερά», που επιχείρησε να εκπροσωπήσει και την αριστερή πτέρυγα του PD μέσα από τον συνδυασμό «Ελεύθεροι και Ίσοι». Ο συνδυασμός αυτός συγκέντρωσε 1.113.758 ψήφους, ακριβώς το ίδιο αποτέλεσμα που είχε φέρει το κόμμα «Αριστερά, Οικολογία, Ελευθερία» το 2013 (τότε είχε κατεβεί σε συμμαχία με το PD, ενώ τώρα συμμετείχε αυτόνομα με το νέο συνδυασμό, τον οποίο συνδημιούργησε με την πτέρυγα που έφυγε από το PD). Με δυο λόγια, η συμβολή των επικεφαλής των «Δημοκρατών της Aριστεράς» [της πρώην «αριστερής πτέρυγας» του PD: Ντ’Αλέμα κ.ά.] ήταν εντελώς μηδαμινή.
Στο χώρο της Αριστεράς επίσης πρέπει να αναφέρουμε και τις πάνω από 372.000 ψήφους του συνδυασμού «Εξουσία στο Λαό». Το 2013 ο συνδυασμός «Επανάσταση Πολιτών», που περιλάμβανε την Κομμουνιστική Επανίδρυση, είχε συγκεντρώσει 765.189 ψήφους: θα μπορούσαμε να πούμε λοιπόν ότι πρόκειται για σημαντική κάμψη. Ωστόσο η «Εξουσία στο Λαό» έκφρασε μια αρκετά διαφορετική άποψη, σε σύγκριση με τους συνδυασμούς της Αριστεράς που συμμετείχαν σε προηγούμενες εκλογές. Άρα μπορούμε να το χαρακτηρίσουμε ως εντελώς πρωτότυπο σχήμα που προσπάθησε να εκφράσει το έλλειμμα συνεργασίας των δυνάμεων της Αριστεράς.
Τέλος, το 2018 η CasaPound μάλλον απορρόφησε όλους τους παλιότερους σχηματισμούς της Ακροδεξιάς, συγκεντρώνοντας 312.100 ψήφους και αγγίζοντας το στόχο της για το 1% (απέσπασε 0,95%). Μήνυμα που πρέπει να λάβουμε υπόψη. Αυτά σαν μια πρώτη ανάλυση του εκλογικού αποτελέσματος με βάση τους αριθμούς. Αλλά θα πρέπει να επανέλθουμε μετά την τελική κατανομή των εδρών, προκειμένου να αξιολογήσουμε και τη στρεβλή σχέση ανάμεσα στις ψήφους και τις έδρες, η οποία απορρέει από τον περίπλοκο νέο εκλογικό νόμο.
* Δημοσιεύθηκε στις 6/3/2018 στην ηλεκτρονική ιταλική εφημερίδα Contropiano. Εδώ παρουσιάζεται σε συντετμημένη μορφή. Οι μεσότιτλοι είναι της Σύνταξης.
Μετάφραση: Άβα Μπουλούμπαση
