Πέμπτη βράδυ 8/5/2025, στο κατάμεστο από κόσμο κατειλλημένο κοινωνικό κέντρο ΒΟΞ (Κ*ΒΟΞ) στα Εξάρχεια, διεξάχθηκε μια ενδιαφέρουσα εκδήλωση με θέμα «Τι φοβούνται από την τέχνη οι φασίστες;», για τη σχέση λογοκρισίας και φασισμού στην τέχνη, πρωτοβουλία της συλλογικότητας που εδράζει στο χώρο, με ομιλητές τους ηθοποιούς Χριστόφορο Ζαραλίκο και Θοδωρή Ελευθεριάδη, τη θεατρική ομάδα 4Frontal, τον Σάκη Τόλη, των Rotting Christ, τους σκιτσογράφους Γιώργο Μικάλεφ και Tasmar, την θεατρολόγο Έρη Κολέζη, τον δημοσιογράφο Χρήστο Αβραμίδη, καθώς και τους Αλέξη Καλοφωλιά και Άρη Χατζηστεφάνου, μέσω βίντεο. Σας παραθέτουμε μέρος των σημαντικών και πολιτικών τοποθετήσεων.
Η Έρη Κολέζη έθεσε το ιστορικό πλαίσιο σε μια εκτεταμένη ιστορική αναδρομή για τις μορφές τέχνης που δεν συμβάδισαν με την εκάστοτε εξουσία και αντιμετώπισαν ποινές, διώξεις και απαγορεύσεις, από την Ιερά Εξέταση στο Μεσαίωνα, με το κάψιμο αντισυμβατικών βιβλίων, έργων τέχνης, αλλά και καλλιτεχνών, μέχρι τη ναζιστική Γερμανία, που έστελνε και αντιφρονούντες καλλιτέχνες σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Στην Ελλάδα η λογοκρισία ως επιβολή ελέγχου και περιορισμού της δημόσιας έκφρασης ιδεών αποτέλεσε ισχυρό μέσο προάσπισης της κρατικής πολιτικής και εκκλησιαστικής εξουσίας, από τη γέννηση του Νέου Ελληνικού κράτους, με κορύφωση στη μεταξική δικτατορία και τον Εμφύλιο, μέχρι το τέλος της δικτατορίας των Συνταγματαρχών. Στη συνέχεια παρατέθηκαν χαρακτηριστικά παραδείγματα λογοκρισίας, όπως η απαγόρευση των ταινιών «Το τελευταίο ταγκό στο Παρίσι» και «Jesus Christ Superstar», το 1974, με ιερείς και μέλη παραθρησκευτικών οργανώσεων να εμποδίζουν τις προβολές, σε αντίστοιχο κλίμα το 1988 απαγορεύτηκε και η ταινία «Ο Τελευταίος Πειρασμός» του Σκορσέζε, ενώ το 1990 η ταινία του Θόδωρου Αγγελόπουλου «Το Μετέωρο Βήμα του Πελαργού» έγινε αιτία βίαιων διαμαρτυριών και αφορισμού του σκηνοθέτη μαζί με όλο το συνεργείο, από τον Μητροπολίτη Φλωρίνης. Το 1992 η σκηνοθέτρια Φρίντα Λιάππα αντιμετώπισε λογοκρισία με την ταινία της «Τα χρόνια της Μεγάλης Ζέστης». Σε έναν μακρύ κατάλογο, αναφέρθηκε και η κατάσχεση, μετά από καταγγελία Βουλευτή του ΛΑΟΣ, του video art «Εθνικός Ύμνος» της Εύα Στεφανή, στην Art Athina το 2007.
Ο Θοδωρής Ελευθεριάδης, συντελεστής της παράστασης «Corpus Christi», που το 2012 θεωρήθηκε βλάσφημη από παραθρησκευτικές οργανώσεις και μέλη της Χρυσής Αυγής, με βίαια επεισόδια και διακοπή της παράστασης τόνισε «πόσο εύκολα η τέχνη βρίσκεται στο στόχαστρο της λογοκρισίας και του φασισμού». Αναφερόμενος στον ιστορικό ρόλο της τέχνης ως εργαλείο αμφισβήτησης και ανατροπής αισθητικών αντιλήψεων, επέμεινε πως η τέχνη δεν πρέπει να προωθεί εξευτελισμό ή ρατσιστικό λόγο, ενώ υπογράμμισε την ελευθερία της τέχνης να θίγει και να προκαλεί πεποιθήσεις, πάντα εντός ιστορικού και πολιτισμικού πλαισίου, μέσα στο οποίο και ερμηνεύεται. Καθώς ο Ελευθεριάδης έχει χάσει την μητέρα του, στο δυστύχημα των Τεμπών, κλείνοντας αναφέρθηκε πως δεν είναι μόνο η τέχνη που βρίσκεται στο στόχαστρο της λογοκρισίας και της διαστρέβλωσης, αλλά πλέον και η επιστήμη, καθώς στο έγκλημα των Τεμπών, παρατηρούμε την επικράτηση ακραίων και αβάσιμων θεωριών, σε πλήρη αντίθεση με τα επιστημονικά δεδομένα και τη λογική.
Ο σταντ άπ κωμικός Χριστόφορος Ζαραλίκος, με το μπρίο που τον χαρακτηρίζει κάνοντας την ομήγυρη συχνά να ξεσπά σε γέλια, αναφέρθηκε στις επιθέσεις που έχει δεχτεί στις παραστάσεις του, από το 2021 αλλά και πρόσφατα, με αφορμή την αφίσα της τωρινής του παράστασης, που είχε συνέπεια την παρουσία φανατικών παραθρησκευτικών οργανώσεων, σε διάφορους σταθμούς της περιοδείας του, προκειμένου να ακυρώσουν τις παραστάσεις του, ασκώντας πιέσεις και εκβιάζοντας δημάρχους, ενώ μίλησε ανοιχτά για τις σοβαρές απειλές που έχει δεχτεί ο ίδιος και η οικογένειά του. Στην ερώτηση αν φοβάται, απαντά: «Η επιλογή είναι μία. Αν σταματήσεις να κάνεις αυτό που θες να κάνεις, απλώς θα φοβάσαι χωρίς να το κάνεις. Η άλλη επιλογή είναι να συνεχίσεις να το κάνεις κι ας φοβάσαι.»
Σε ζωντανή σύνδεση από την Νέα Υόρκη, ο δημοσιογράφος Άρης Χατζηστεφάνου, αναλύοντας μέσα από τον ορισμό του φασισμού του Ρόμπερτ Πάξτον, πώς έφτασε το Ισραήλ να είναι «φασιστικό» κράτος, κατέδειξε τις αντιδράσεις του καλλιτεχνικού κόσμου στις ΗΠΑ, ανάλογα με τη στάση απέναντι στο Ισραήλ, μέσα από τη βιομηχανία του θεάματος. Τρανταχτό παράδειγμα ο Ταραντίνο, που μετά τις επιχειρήσεις της Χαμάς το 2023, έκανε περιοδείες σε στρατιωτικές βάσεις στο Ισραήλ, εμψυχώνοντας Ισραηλινούς στρατιώτες. Επισημαίνοντας τον πραγματικό κίνδυνο που διατρέχουν οι καλλιτέχνες σε ΗΠΑ και Γερμανία, καθώς τέτοιου βαθμού λυσσαλέα επίθεση κατά των καλλιτεχνών έχει να γίνει στις ΗΠΑ από την εποχή Μακάρθυ, ανέφερε πως η τότε κατηγορία πως είναι κομμουνιστές μετατράπηκε σήμερα πως είναι αντισημίτες. Μνημονεύοντας τότε, την ανυπότακτη στάση των Μπέρτολτ Μπρέχτ και Τσάρλι Τσάπλιν, στηλίτευσε τους καταδότες Ρόναλντ Ρήγκαν, Γουώλτ Ντίσνεϋ και Ελία Καζάν, ενώ στάθηκε στη γενναία στάση διάσημων, όπως η Σούζαν Σάραντον, που καταδίκασε την γενοκτονία με συνέπεια εταιρείες και ατζέντηδες να διακόπτουν τα συμβόλαια μαζί της, ενώ μικρότερου βεληνεκούς καλλιτέχνες «εξαφανίστηκαν» αθόρυβα. Στα παραδείγματα της λυσσαλέας αντίδρασης του ισραηλινού λόμπι, σε οποιονδήποτε τόλμησε να καταδικάσει τη γενοκτονία, ήταν και η περίπτωση του Τζόναθαν Γκλέιζερ, που με την ταινία του «Ζώνη Ενδιαφέροντος», χτύπησε μια ευαίσθητη χορδή της σημερινής προπαγάνδας. Κλείνοντας, υπενθύμισε τα λόγια του Πάμπλο Πικάσο «ότι η τέχνη είναι ένα όπλο για τη μάχη».
Στο βίντεο του Αλέξη Καλοφωλιά, μεταφραστή και μουσικού των Last Drive, τέθηκαν τα ερωτήματα αν έχει σημασία για τους φασίστες η τέχνη και τι μορφή παίρνει η επιβολή του δικού τους αισθητικού ιδεώδους, στις σημερινές συνθήκες, στα οποία απάντησε μέσα από μια συνοπτική αναφορά στην ιστορία της τέχνης στη 2η και 3η δεκαετία του 20ου αιώνα στη Γερμανία. Επισημαίνοντας πως οι ναζί επένδυσαν στην τέχνη, που θεωρούσαν βασικό όπλο της προπαγάνδας τους, υπενθύμισε τις ταινίες της Λένι Ρίφενστάλ, σχολιάζοντας τα στατικά κακέκτυπα αρχαιοελληνικής τεχνοτροπίας της ναζιστικής τέχνης, με τη ρωμαλέα εξιδανικευμένη απεικόνιση του ανθρώπινου σώματος, σε μια διαστροφική πλευρά του ρομαντισμού. Με τις αξίες της ναζιστικής τέχνης να προβάλλουν την παύση της κίνησης, υπερθεματίζεται πως οι ναζί διακατέχονταν από το αισθητικό ιδεώδες του θανάτου, δίχως να λησμονηθεί πως ο Χίτλερ, ηγέτης που οι προσωπικές εμμονές του γίνονται πυξίδα, ήταν ζωγράφος με ειδικότητα στην απεικόνιση κτιρίων. Παρότι θεωρείται κοινοτυπία πως «το κεφάλαιο καταφεύγει στο φασισμό για να διαιωνίσει την κυριαρχία του», ο Καλοφωλιάς επισημαίνει πως βρισκόμαστε σε μια επίθεση με νέα χαρακτηριστικά, θεωρώντας πως αναθέτουμε στους καλλιτέχνες ένα βάρος που δεν είναι πάντα διατεθειμένοι να σηκώσουν. Πιστεύοντας πως αυτό που φοβίζει ακόμα τους φασίστες, είναι ο διάλογος της τέχνης με την κοινωνία, επισήμανε πως σήμερα η επίθεση στην τέχνη έχει πλέον λάβει καθεστωτικά χαρακτηριστικά, λόγω απροσδιόριστων δεσμών κράτους-εκκλησίας. Σε αυτό το πλαίσιο αναφέρθηκε σε τρεις αποκαλυπτικές επιθέσεις των τελευταίων χρόνων: στη «Ροζ Σημαία» της Γεωργίας Λαλέ, στην επίθεση προς τον Χριστόφορο Ζαραλίκο, και στον βανδαλισμό των έργων του Χριστόφορου Κατσαδιώτη στην Εθνική Πινακοθήκη, τρεις περιπτώσεις που χαρτογραφούν τον ιστό του αντιδιαφωτιστικού ακτιβισμού στην Ελλάδα, όπου κράτος, μεγαλοκαπιταλιστές και εκκλησία, βρίσκονται σε αγαστή συνεργασία.
Την εκδήλωση έκλεισε ο δημοσιογράφος Χρήστος Αβραδίμης, που αναφέρθηκε στους διαφορετικούς και πιο επεξεργασμένους τρόπους λογοκρισίας στις «δημοκρατίες», όπως η διαμόρφωση ατζέντας, με θέμα που γεμίζει διαρκώς τα κανάλια, η αποσιώπηση θεμάτων και η διαστρέβλωση. Ωστόσο, η λογοκρισία παραμένει στο ρεπερτόριο των επιλογών των από πάνω, να ελέγξουν την πληροφόρηση. Συσχετίζοντας τη λογοκρισία στα μίντια και στα κανάλια, αναλογικά με τους ιδιοκτήτες τους, έκανε πολιτική αναδρομή της νεοναζιστικής δράσης στη χώρα μας, το διάστημα 2010-2015, ως τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα, μελετώντας ποιες ήταν οι πλάτες που στήριξαν το φασισμό. Δεν μπορούμε να δούμε τη δυναμική της Χ.Α. άμα δεν κατανοήσουμε τη στάση των μίντια και δεν μπορούμε να καταλάβουμε τη σχέση των Μέσων Ενημέρωσης, αν δεν δούμε τη σχέση καναλιών και εφοπλιστών, όπως αντίστοιχα, την ανάπτυξη της αστυνομίας και την αδράνεια της δικαστικής εξουσίας, γιατί «το μαχαίρι ενάντια στον Φύσσα δεν το κρατούσε μόνο ο Ρουπακιάς. Το κρατούσαν μεγάλοι εφοπλιστές, ισχυροί εργολάβοι, καλοπληρωμένοι μεγαλοδημοσιογράφοι, σκοτεινοί Μητροπολίτες, αστυνομικοί, δικαστικοί, στελέχη της ΝΔ. Όλοι αυτοί είναι ένα ιστορικό μπλοκ, όπως θα το έθετε και ο Γκράμσι. Αν θέλουμε να κλείσουμε το τέρας στις ρίζες του, και να πολεμήσουμε λογοκρισία και εκφασισμό, αργά ή γρήγορα θα έχουμε να κάνουμε με όλους αυτούς».
* Η Ιφιγένεια Καλαντζή είναι θεωρητικός-κριτικός κινηματογράφου ifigenia.kalantzi@gmail.com
INFO
- Στο STUDIO διεξάγεται η 2η βδομάδα του αφιερώματος για τα «80 χρόνια αντιφασιστικής νίκης» 5-31/5/2025, ενώ από 12-21/5/2025 θα διεξαχθεί εβδομάδα κινηματογράφου Βιετνάμ.
- Στο θερινό σινεμά Cine Paris στην Πλάκα, από τις 12/5/2025 και κάθε Δευτέρα ως τις 2/6/2025, στα πλαίσια του αφιερώματος «Δευτέρες με την Μελίνα», προβάλλονται ταινίες του Ζυλ Ντασέν με την Μελίνα Μερκούρη.
