Η ομάδα θεάτρου Ars Moriendi παρουσιάζει –για πρώτη φορά στην Ελλάδα– το έργο της Μπιλιάνα Σερμπλιάνοβιτς Σεράγεβο 1914 – Μου είναι μικρός αυτός ο τάφος, σε σκηνοθεσία Θάνου Νίκα, από τις 10 έως τις 13 Μαΐου στο Μικρό Θέατρο της Μονής Λαζαριστών.
Στις 28 Ιουνίου 1914, στο Σεράγεβο που βρίσκεται υπό Αυστριακή κατοχή, ο 19χρονος φοιτητής Γκαβρίλο Πρίντσιπ δολοφονεί τον διάδοχο του Αυστρο-Ουγγρικού θρόνου Φραγκίσκο Φερδινάνδο (Franz Ferdinand στα γερμανικά) και τη σύζυγό του Σοφία. Η πράξη του, γνωστή ως «η δολοφονία του Σεράγεβο», έγινε η σπίθα που πυροδότησε τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τον πιο αιματηρό πόλεμο στην ιστορία του εικοστού αιώνα. Ο Γκαβρίλο Πρίντσιπ καταδικάστηκε, λόγω ηλικίας, σε 20 χρόνια καταναγκαστικής εργασίας και πέθανε από φυματίωση τον Απρίλιο του 1918.
Το έργο διαδραματίζεται στο Σεράγεβο το 1914, τις φυλακές της Θεσσαλονίκης το 1917 και το φρούριο Τερεζίν στη σημερινή Τσεχία το 1918. Αν και βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα, το έργο δεν μιλά για γεγονότα. Αν και χρησιμοποιεί ιστορικά και πολιτικά ντοκουμέντα, το έργο δεν είναι ούτε ιστορικό, ούτε πολιτικό δράμα. Πάνω και πέρα από όλα, το έργο με τον παράξενο τίτλο εστιάζει στον άνθρωπο Γκαβρίλο Πρίντσιπ –τον Γκαβράκο για τους φίλους του- τον άνθρωπο πίσω από τους αντιφατικούς χαρακτηρισμούς που του αποδόθηκαν –δολοφόνος, θύτης, τρομοκράτης, ήρωας– αναδεικνύοντας τον χαρακτήρα του, πίσω και πέρα από την πράξη που απώτερο στόχο είχε την απελευθέρωση από την Αυστρία και τη δημιουργία γιουγκοσλαβικής δημοκρατίας.
Με αφορμή την παράσταση αυτή, μιλήσαμε με τον Σκηνοθέτη Θάνο Νίκα, για την ομάδα Ars Moriendi, τη ματιά του για τη θεατρική παραγωγή στην χώρα, και προφανώς για την παράσταση Σεράγεβο 1914 – μου είναι μικρός αυτός ο τάφος.
Πάνω από 10 χρόνια θεατρικής δημιουργίας με την ομάδα Ars Moriendi. Πείτε μας λίγα λόγια για το ταξίδι αυτό.
Την ομάδα τη δημιουργήσαμε πριν από 11 χρόνια με τη θεατρολόγο Πηνελόπη Χατζηδημητρίου. Όπως όλες οι νέες ομάδες που φτιάχνονται, τα κίνητρα ήταν τα ίδια. Πάθος, πίστη και αφέλεια. Σε αυτά τα χρόνια, άνθρωποι, ιδέες και καταστάσεις μετασχηματίστηκαν, άλλαξαν. Εμείς οι ίδιοι πρώτα. Ο πυρήνας, όμως, έμεινε ο ίδιος και, όταν βρίσκεσαι με ανθρώπους που μοιράζεσαι τις ίδιες ανάγκες, το αποτέλεσμα είναι πάντα κάτι γόνιμο και ειλικρινές.
Σεράγεβο 1914: Σε μια εποχή έντασης και συγκρούσεων στα Βαλκάνια. Τι σας οδήγησε να παρουσιάσετε αυτή την παράσταση; Η πολύπαθη ιστορία των Βαλκανίων, ή η τραγικότητα του ήρωα (που είναι υπερτοπική) είναι το κέντρο της ματιάς σας;
Η ανάγκη του ανθρώπου για ελευθερία είναι τόσο παλιά, σχεδόν όσο και η ιστορία. Στα Βαλκάνια, όμως, ήταν λίγες φορές δεδομένη. Καθόλου τυχαίο ότι η λέξη «σκλάβος» προέρχεται από τη λέξη «Σλάβος», από την εποχή της αρχαίας Ρώμης ακόμα. Τα Βαλκάνια έγιναν πολλές φορές ο απόπατος της Ευρώπης, είτε με έμμεσο, είτε με ακαριαίο τρόπο. Το διαίρει και βασίλευε είχε βρει επιτέλους πεδίον δόξης λαμπρό. Ο Γκαβρίλο Πρίντσιπ, παρά το νεαρό της ηλικίας του, αυτό το είχε καταλάβει και γνώριζε πως μόνο η ένωση όλων των Σλάβων θα μπορούσε να αλλάξει τα πράγματα. Για την πράξη αυτή δαιμονοποιήθηκε από αρκετούς, ενώ κάποιοι λίγοι τον αποκάλεσαν ήρωα. Το σίγουρο είναι ότι και οι δυο πλευρές τον χρησιμοποίησαν ως άλλοθι για τις δικές τους πράξεις. Ο Πρίντσιπ δεν ήταν ούτε ήρωας, ούτε τρομοκράτης. Ήταν ένας νέος που πίστευε ότι οι άνθρωποι που ζουν στο ίδιο μέρος και μιλούν την ίδια γλώσσα, μπορούν να ζήσουν αρμονικά, μακριά από κηδεμονίες, φυλετικές διακρίσεις και θρησκείες.
Και σε προηγούμενες παραστάσεις σας έχετε έντονα κοινωνικοπολιτικά στοιχεία. Θα χαρακτηρίζατε αυτό που κάνετε στρατευμένη τέχνη;
Δεν πιστεύω στην τέχνη που νουθετεί, απαντά και διδάσκει. Είναι πολύ έξω από μένα ένας τέτοιος τρόπος σκέψης. Αντιθέτως, με ενδιαφέρει ένα θέατρο που θέτει ερωτήματα και διαρκώς αμφιβάλλει. Ως άνθρωπο, μου δημιουργεί αγωνία και φόβο η σημερινή κατάσταση στην Ευρώπη. Από τη μια η πλήρης απόσχιση από το ανθρωποκεντρικό ιδεώδες και από την άλλη η διαρκής έξαρση του εθνικισμού, του ρατσισμού και του μίσους, που υφέρπει ως ιδεολογικό πρόταγμα. Μ’ αρέσει η ιστορία, αλλά με φοβίζει όταν επανέρχεται σαν πληγή που κακοφόρμισε. Τους φόβους μου κάνω παράσταση.
Βλέπουμε τα τελευταία χρόνια να πληθαίνουν οι ερασιτεχνικές και επαγγελματικές θεατρικές ομάδες, και το σανίδι να γίνεται ένα απ’ τα βασικά μέσα έκφρασης. Πώς είναι να κάνεις θέατρο στην Ελλάδα της κρίσης(ή/και πιο ειδικά στην πόλη της Θεσσαλονίκης);
Μόνο αισιόδοξος μπορώ να είμαι για τους ανθρώπους που κοπιάζουν και δημιουργούν. Σίγουρα η κρίση έπαιξε τον ρόλο της, αλλά πιστεύω πως αυτή κρίση γέννησε και θα συνεχίσει να γεννά τέχνη. Επίσης, είναι και η πρώτη χρονιά που άνοιξε εκ νέου ο θεσμός των επιχορηγήσεων των ομάδων κι αυτό σίγουρα σημαίνει κάτι.
