Έχω την αίσθηση, εφόσον βρισκόμαστε στο τέλος ενός πολιτιστικού παραδείγματος, πως εκείνο που θα μας οδηγήσει προς καλύτερα μονοπάτια προς το μέλλον είναι πάλι ο πολιτισμός. Η ανθρωπότητα εξελίσσεται με τα πολιτιστικά παραδείγματα και στο πλαίσιο του πολιτισμού της αντιστοιχεί η πολιτικοκοινωνική της κατεύθυνση. Η παράνοια να θεωρείται ο πολιτισμός δευτερεύον στοιχείο, ενώ ζούμε και κινούμαστε σε συγκεκριμένο πολιτιστικό περιβάλλον, χαρακτηρίζει ανθρώπους εγκλωβισμένους στην υλιστική εξήγηση του κόσμου και βασίζεται στη λανθασμένη μαρξιστική ερμηνεία ότι η βάση είναι οι υλιστικές παραγωγικές σχέσεις και ο πολιτισμός είναι το εποικοδόμημα που θα οδηγήσει στην αταξική κοινωνία. Έχω την ισχυρή πεποίθηση ότι ο πολιτισμός είναι η βάση που προϋποθέτει την εξέλιξη του κόσμου στην αταξική κοινωνία. O πολιτισμός διαδραματίζει τον πρωτεύοντα ρόλο και η πολιτική πράξη έπεται ως αντικαθρέπτισμα του πολιτισμού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η αρχαία Ελλάδα του 5ου αιώνα. Η δημοκρατία γεννήθηκε στην Αθήνα σε συγκεκριμένο πολιτιστικό πλαίσιο που προϋπήρξε και εννοώ ασφαλώς τη γέννηση της φιλοσοφίας και την ανάπτυξη των τεχνών. Όσοι δεν αντιλαμβάνονται αυτή τη θεμελιώδη διαφορά, κατά την γνώμη μου είναι ακραίοι ορθολογιστές και βρίσκονται σε βαθύ ακόμα σκότος. Αν συμφωνήσουμε ότι ο δυτικός πολιτισμός, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, εξελίχθηκε με τα βήματα του ακραίου ορθολογισμού, τα οποία βιώνει η ανθρωπότητα σήμερα – στην Ελλάδα, δε, το βιώνουμε έντονα με την μορφή του ακραίου νεοφιλελευθερισμού – και αν, επίσης, συμφωνήσουμε ότι το χαρακτηριστικό του ανατολικού κόσμου είναι το ιερό ή η συναισθηματικότητα, ο χαρακτήρας του Μέλλοντος θα μπορούσε να είναι η σύμπλεξη αυτών των δύο. Η συνένωση του ορθολογισμού με το συναίσθημα είναι εκείνη που συνέχει την Ύπαρξη. Η Ύπαρξη συνίσταται από τη σωματικότητα, την αισθητότητα, το νου, τη σκέψη, το πνεύμα, την ψυχή.
***
Με αυτά τα δεδομένα ποιο μέλλον θα μπορούσε να έχει ο άνθρωπος; Έχω την ισχυρή πεποίθηση ότι η ελληνική κρίση αποτελεί την ευκαιρία να εκκινήσει από αυτόν τον τόπο μια καινούρια πρόταση ζωής, που να αποτελέσει σημείο αναφοράς σε μεγαλύτερη κλίμακα. Η Ελλάδα λοιπόν –όχι ως κράτος, αλλά ως ελληνικός χώρος– είχε ως χαρακτηριστικό, από την αρχαία ελληνική παράδοση, τη σύμπλεξη ακριβώς αυτών των δύο χαρακτηριστικών, δηλαδή του ορθού λόγου με το συναίσθημα. Αυτό το γεγονός, κατά τη γνώμη μου, ορίζει εκείνο που αποκαλούμε ελληνικότητα. Είναι ένα χαρακτηριστικό που αποτελεί μια μοναδικότητα και αποτελεί την ιδιαιτερότητα του ελληνικού πολιτισμού. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να προσέξουμε ιδιαίτερα, καθώς δεν συζητάμε για ανωτερότητα της ελληνικής φυλής, αλλά για ιδιαιτερότητα. Αντίστοιχα, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για την ιδιαιτερότητα της γερμανικότητας, της γαλλικότητας, της ιταλικότητας κ.λπ. Η ελληνικότητα, από τη δικτατορία και μετά, επιχειρήθηκε βίαια να διακοπεί, διότι αποτελούσε κίνδυνο για τον ανθρωπολογικό τύπο που κατασκεύαζε ο δυτικός πολιτισμός. Στον ελληνικό χώρο αυτό που χαρακτηρίζει την ελληνικότητα, πέρα από αυτά που ειπώθηκαν παραπάνω, είναι η έννοια του φωτός. Το ελληνικό φως, λοιπόν, είναι ένα σκληρό φως, λόγω της γεωγραφικής και τοπογραφικής θέσης, αλλά και του ανάγλυφου του ελληνικού τοπίου. Ετούτο το γεγονός είναι καθοριστικής σημασίας για τη διαμόρφωση του ανθρωπολογικού τύπου του έλληνα. Έχοντας ως δεδομένο τη σύμπλεξη του ορθολογισμού με το συναίσθημα στον έλληνα, το σκληρό φως, καθώς εισχωρεί στην ψυχή του, άλλοτε αποτελεί τη συγκόλληση αυτού του ψυχισμού, με συνέπεια να δημιουργεί εκπληκτικά πράγματα στην ιστορία του και άλλοτε τον διαρρηγνύει, με αποτέλεσμα να αυτοκαταστρέφεται και να αυτοπροδίδεται. Σήμερα βρισκόμαστε στην εποχή της αυτοκαταστροφικής αυτοπροδοσίας, καθώς το σκληρό φως διαδραματίζει το ρόλο της σχάσης του εαυτού και της ελλειπούς εμπιστοσύνης στον εαυτό μας. Αυτοπροδιδόμαστε, γιατί, λόγω της χαμηλής πνευματικής στάθμης, αδυνατούμε να διαχειριστούμε δημιουργικά το σκληρό φως.
Αυτή είναι η μεγάλη πληγή η οποία δεν αναστρέφεται εύκολα και δεν έχουμε καθόλου αντιληφθεί ότι μπαίνουμε σε ένα βαθύ σκότος σκλαβιάς, που θα διαρκέσει, αν δεν αντιδράσουμε, για αιώνες. Για όλους τους παραπάνω λόγους, πιστεύω ακράδαντα ότι θα πρέπει να δημιουργηθούν σε όλη τη χώρα πυρήνες πολιτισμού, που το βασικό μέλημά τους θα είναι να υφάνουν ξανά το νήμα της ελληνικότητας που κόπηκε βίαια με τη δικτατορία. Προτείνω, λόγω της κρισιμότητας της κατάστασης, να δημιουργηθεί ένα Ανώτατο Πολιτιστικό Συμβούλιο, το οποίο θα επιχειρήσει, με διάφορους τρόπους, να συντονίσει τη διάδοση της ελληνικότητας με σκοπό την επανάκτηση της εθνικής κυριαρχίας και ελευθερίας μας. Οι μεγάλες μορφές του ελληνισμού, ο Ρήγας, ο Μακρυγιάννης, ο Παπαδιαμάντης, η λογοτεχνική γενιά του 1930, ο Ρίτσος, ο Ελύτης, ο Λειβαδίτης, θα πρέπει να διαδοθούν ξανά στον λαό. Επανεκκίνηση, λοιπόν, για τη συγκόλληση της ιστορίας που διακόπηκε. Εάν δεν επανασυνδεθούμε με αυτήν την ελληνικότητα, έχουμε ήδη μπει σε μια πολύ σκοτεινή νύχτα που προβλέπω ότι θα διαρκέσει πάρα πολλά χρόνια. Οι έννοιες «Αριστερός» και «Δεξιός» δεν έχουν πια κανένα απολύτως νόημα και δεν προσδιορίζουν απολύτως τίποτα, καθώς έχουμε το τέλος της περιόδου του Διαφωτισμού και βρισκόμαστε σε έναν νέο κύκλο της ανθρώπινης ιστορίας. Όπως ανέφερα και στο δεύτερο άρθρο, ο διαχωρισμός που υφίσταται πλέον είναι ανάμεσα στο Ανθρώπινο και στο Αντι-ανθρώπινο. Το Ανθρώπινο χαρακτηρίζεται από τη διάθεση για σχέση, ένωση δικαιοσύνη, αλληλεγγύη, πολιτισμό και ειρήνη. Το Αντι-ανθρώπινο ως βασικό χαρακτηριστικό έχει τη διάθεση χωριστικότητας, αδικίας προς τον άλλον, χαμηλής ποιότητας πολιτισμού και επιζητεί το τέλος της διάθεσης για Ζωή. Εκεί θα εστιάσει η ιδεολογικοπολιτική ένταση στον 21ο αιώνα.
Χρειαζόμαστε, ένα τέτοιο Κίνημα Ζωής (*), το οποίο θα απελευθερώσει την εγκλωβισμένη ανθρωπιά και θα στοχοθετήσει το μέλλον. Κριτήρια συμμετοχής στο Κίνημα Ζωής αποτελεί η εντιμότητα, η ανιδιοτέλεια, η διάθεση υπέρβασης του Εγώ και προσφοράς στο Εμείς
Αυτό, λοιπόν, χρειαζόμαστε, ένα τέτοιο Κίνημα Ζωής (*), το οποίο θα απελευθερώσει την εγκλωβισμένη ανθρωπιά και θα στοχοθετήσει το μέλλον. Κριτήρια συμμετοχής στο Κίνημα Ζωής αποτελεί η εντιμότητα, η ανιδιοτέλεια, η διάθεση υπέρβασης του Εγώ και προσφοράς στο Εμείς. Σε αυτό το κίνημα δεν χωρά ό,τι αντιβαίνει στη Ζωή, δηλαδή η ιδιοτέλεια, το συμφέρον, η χωριστικότητα και η διάθεση αδικίας. Ακόμα περισσότερο, το νέο πολιτιστικό πλαίσιο θα διαμορφώσει, εφόσον το παρόν πολιτικό σύστημα έχει φτάσει στα όριά του, την «παραγωγική δημοκρατία», που σημαίνει ότι το Κίνημα Ζωής θα διαπερνά όλες τις κομματικές γραμμές. Κάθε πολιτικό κόμμα εκμεταλλεύεται τους ψηφοφόρους, προσπαθώντας να τους πείσει ότι αυτό αντιπροσωπεύει τις αληθινές αξίες του ανθρωπισμού. Κι όμως, πίσω από όλα τα πολιτικά κόμματα υπάρχουν δυο στρατόπεδα· αυτοί που ενδιαφέρονται κι αυτοί που δεν ενδιαφέρονται. Αν όλοι αυτοί που ενδιαφέρονται μπορούσαν να απαλλαγούν από την κομματική φρασεολογία και να καταλάβουν ότι έχουν όλοι τους ίδιους στόχους, η πιθανότητα για μια αλλαγή θα ήταν ακόμα μεγαλύτερη. Επιπλέον, βλέπουμε ότι οι πιο πολλοί πολίτες αρχίζουν πια να χάνουν κάθε ενδιαφέρον για την υπακοή στο κόμμα και τα κομματικά συνθήματα. Οι άνθρωποι σήμερα αποζητούν άτομα που έχουν σοφία και δικές τους πεποιθήσεις και το θάρρος να δρουν σύμφωνα με τις πεποιθήσεις τους. Ακόμα και με όλους αυτούς τους ελπιδοφόρους παράγοντες, οι πιθανότητες για την απαραίτητη ανθρώπινη και κοινωνική αλλαγή φαίνονται πολύ ισχνές. Η μόνη ελπίδα βρίσκεται στην ελκυστικότητα αυτού του οράματος. Το να προτείνει κανείς τη μια ή την άλλη μεταρρύθμιση, που δεν αλλάζει το σύστημα, είναι ανώφελο μακροπρόθεσμα, γιατί αυτή η μεταρρύθμιση δεν μπορεί να έχει μέσα της κανένα ισχυρό κίνητρο.
***
Ο δρόμος είναι δύσβατος, διότι τούτη η σκέψη απαιτεί ολοκληρωτική αλλαγή στον τρόπο ζωής. Η σκέψη αυτή πριν από όλα απαιτεί αναμέτρηση με τον εαυτό του καθενός και τούτη είναι μια διαδικασία επίπονη. Για αυτούς τους λόγους, οι αντιδράσεις, λόγω της τάσης προς την υλιστική και ταξική ερμηνεία της ιστορίας από τη μια μεριά και της τάσης προς τον στείρο και βίαιο εθνικισμό και ρατσισμό από την άλλη (γεννήματα και τα δύο του Διαφωτισμού), θα είναι σφοδρές.
Αυτός ο ουτοπικός στόχος είναι πιο ρεαλιστικός από τον ρεαλισμό του σημερινού πολιτικού συστήματος, που οδηγεί στην καταστροφή το ανθρώπινο είδος.
* Η πατρότητα του όρου ανήκει στην Αναστασία Βούλγαρη
