Ας κάνουμε μια άσκηση. Πόσες πλευρές είναι εμπλεκόμενες στον πόλεμο της Συρίας; Αφού τις καταγράψουμε, ας σκεφτούμε ποιες συμμαχίες υπήρχαν, ανατράπηκαν, μονιμοποιήθηκαν, ποιες τινάχθηκαν στον αέρα. Στη συνέχεια, ας αναλογιστούμε τις συνέπειες του πολέμου για την περιοχή, και τι καταστάσεις γέννησε και γεννά. Σχεδόν το μισό του συριακού πληθυσμού (20 εκατομμύρια άνθρωποι) πήρε το δρόμο της προσφυγιάς. Τέλος, ποια ζητήματα αφήνει ανοικτά και ρευστά ο πόλεμος, τι εκκρεμότητες και κινδύνους κληροδοτεί;
Από το συριακό κάδρο, λείπουν ορισμένες μόνο δυνάμεις με διεθνή ισχύ. Για παράδειγμα, η Κίνα (παρ’ όλο που αναμιγνύεται και ενδιαφέρεται για τον «δρόμο του μεταξιού»), η Ινδία, η Ιαπωνία, η Βραζιλία. Όλες οι υπόλοιπες μεγάλες δυνάμεις, και πολλές περιφερειακές, είναι παρούσες.
Πρωταγωνιστικό ρόλο βέβαια έχουν οι ΗΠΑ, Ρωσία, Τουρκία, ο Άσαντ, το Ιράν, ο κουρδικός παράγοντας, ο ISIS, το Κατάρ, ολίγον η Γαλλία, με τις εναλλασσόμενες συμμαχίες μέσα στον χρόνο. Παράξενο θέατρο πολέμου, με συνωστισμό διαφορετικών δυνάμεων.
Τέλος του οικονομικισμού;
Ο οικονομικός αναγωγισμός δεν μπορεί να βοηθήσει την κατανόηση πολλών φαινομένων, από τη στιγμή που έχουμε εισέλθει στην εποχή της γεωπολιτικής και της μοιρασιάς δια της ισχύος. Επομένως, μια οικονομίστικη θεώρηση των εξελίξεων αδυνατεί να εξηγήσει και να ερμηνεύσει εντάσεις και ρήξεις.
Η οικονομία σαφώς παίζει τον δικό της ρόλο. Αλλά το «σε τελευταία ανάλυση» που είχε πει ο Φρ. Ένγκελς μιλώντας για την οικονομία, διαμεσολαβείται από πολλές «στρώσεις» άλλων σημαντικών γεγονότων και παραγόντων. Ιστορικών, κοινωνικών, στρατιωτικών, πολιτικών, πολιτιστικών, ιδεολογικών. Μόνο μέσα από την ανάλυσή τους μπορούμε να οδηγηθούμε σε συμπεράσματα και στον τρόπο επικαθορισμού από τον οικονομικό παράγοντα. (Βλέπε και το κείμενο του Ένγκελς που δημοσιεύουμε στη σελίδα 29 για το θέμα).
Στη χώρα μας, κυριαρχεί μια οικονομικίστικη αντίληψη και ανάλυση. Σαν όλα να είναι προβλήματα οικονομίας, χρέους, νομίσματος, και η επίλυσή τους θα γίνει στο έδαφος ακριβώς αυτών των φαινομένων. Ξεχνιέται ότι το μείζον πρόβλημα είναι πολιτικό, είναι ζήτημα συγκέντρωσης όρων για να υπάρχουν βαθμοί κυριαρχίας σε μια χώρα. Και ζήτημα πολιτικού και κοινωνικού συσχετισμού για την πορεία και την ποιότητα της χώρας και της κοινωνίας. Του προσανατολισμού, της ταυτότητας, του αξιακού φορτίου της.
Αυτό που λέμε «ταξική πάλη» δεν είναι μόνο, ή βασικά, οικονομικός ή διεκδικητικός αγώνας. Ούτε φυσικά αρκεί ένας απλοϊκός «αντικαπιταλισμός» χωρίς καμιά συναίσθηση του τι σημαίνει μετάβαση μιας κοινωνίας και μιας χώρας.
Βεβαίως, ζούμε σε μια εποχή που κυριαρχείται από τη δομική κρίση του καπιταλιστικού συστήματος, της οποίας η απαρχή τοποθετείται στη δεκαετία του 1970. Πάνω στο έδαφος αυτό αναδιατάσσονται όλες οι κοινωνικές τάξεις και δυνάμεις, αλλά και η ισχύς διαφόρων κέντρων, χωρών και περιφερειών. Άλλες εκτινάσσονται και δυναμώνουν, άλλες καταβαραθρώνονται.
Η αναδιάρθρωση της οικονομίας, συνοδεύεται με τροποποίηση των σχέσεων ανάμεσα σε τάξεις και χώρες, και μέσα σε αυτή την αναστάτωση, αναδύονται δυνάμεις ηγεμονικές, δύουν άλλες, γίνονται πόλεμοι, αναζήτηση όχι μόνο του κέρδους αλλά και καινοτομιών, οπλικών συστημάτων, τεχνολογιών, αναβίωση θρησκευτικών φανατισμών και εθνικισμών, εμφάνιση υπερκρατικών δομών και μηχανισμών και τόσα άλλα στους τομείς της επικοινωνίας, του πολιτισμού, της ιδεολογίας, των ΜΜΕ κ.λπ.
Για να το θέσουμε και πιο απλά. Οι ΗΠΑ κατέχουν το 17% του παγκόσμιου ΑΕΠ και βρίσκονται σε αποδρομή. Όπως και όλος ο δυτικός κόσμος σε σχέση με το τι ήταν πριν από 50 ή και 30 χρόνια. Η Κίνα έρχεται στη δεύτερη θέση με 13% περίπου του παγκόσμιου ΑΕΠ. Η Ρωσία (άλλοτε υπερδύναμη) έχει μόλις 3%, ενώ η Τουρκία πλησιάζει το 1%. Οι ΗΠΑ δεν μπορούν να επιβάλλουν την ισχύ και τους σχεδιασμούς τους στη Μέση Ανατολή. Έχουν στρέψει εναντίον τους περίπου 1 δισεκατομμύριο Σουνίτες στον κόσμο, ενώ έχουν απέναντι και τους (πολύ λιγότερους) Σιίτες. Παράλληλα, φτάνει οι «ξυπόλητοι» Χούτι της Υεμένης να ρίξουν εκρηκτικά με drones στις πετρελαϊκές εγκαταστάσεις της Aramco στη Σαουδική Αραβία, για να δημιουργηθεί πανικός στα χρηματιστήρια. Ωραία τα drones, αλλά βάζουν ιδέες και σε άλλους…
Ο «αναδασμός» αφορά τις άμεσα συμμετέχουσες δυνάμεις και τα γύρω τους μετόπισθεν. Μπορεί η Ελλάδα να θεωρηθεί ένα «μετόπισθεν» του πολέμου στην Συρίας; Επισήμως όχι, εμμέσως όμως και ουσιαστικά ναι
Συμπερασματικά, θα πρέπει να γίνει κατανοητό πως έχουμε εισέλθει στην εποχή και την περιοχή της γεωπολιτικής. Αν δεν φαίνεται πολύ «ταξικό» αυτό το συμπέρασμα, ή μυρίζει «εθνικισμό», τότε ίσως ο καθένας αρκεστεί στην επιβεβαίωση της «καθαρότητάς» του.
Ο μύθος μιλά και για εμάς
Η Συρία, δεν είναι πολύ μακριά από την χώρα μας. Με πολλές έννοιες. Έτσι, και ο πόλεμος είναι πολύ κοντά μας. Ας υποθέσουμε ότι οι στρατιωτικές επιχειρήσεις και ο πόλεμος σταματούν για ένα διάστημα. Δεν μπορούμε να πούμε εύκολα ότι λήγουν. Στη φάση της εκεχειρίας ξεκινά ο «αναδασμός», που έχει σαφή γεωπολιτικά κριτήρια, γίνεται δια της ισχύος και της επιρροής που έχει κάθε πλευρά, καθώς και του τι έχει κατοχυρώσει στο πεδίο των μαχών.
Ο «αναδασμός» αφορά τις άμεσα συμμετέχουσες δυνάμεις και τα γύρω τους μετόπισθεν. Μπορεί η Ελλάδα να θεωρηθεί ένα «μετόπισθεν» του πολέμου στην Συρίας; Επισήμως όχι, εμμέσως όμως και ουσιαστικά ναι. Γιατί η Σούδα και οι βάσεις των ΗΠΑ έχουν εμπλοκή, γιατί η Ελλάδα απειλείται άμεσα από τον εμπρηστή του πολέμου στην περιοχή, την Τουρκία. Κυρίως, όμως, γιατί τόσο στην πράξη, όπως συμβαίνει εδώ και χρόνια, αλλά και στους σχεδιασμούς, προορίζεται και μετατρέπεται όλο και περισσότερο σε χώρο «αποθήκευσης» προσφυγικών ροών.
Ελλάδα και Κύπρος δεν είναι πλέον κανονικές χώρες, ισότιμα και πλήρη μέλη της Ε.Ε., αλλά κάτι άλλο, διαφορετικό, πιο γκρίζο. Στον «αναδασμό» του πολέμου, η Ελλάδα σίγουρα μετατρέπεται σε φράχτη της Ευρώπης με φυτρωμένα hotspots σε όλη την επικράτεια και προορίζεται να παραχωρήσει μέρος της κυριαρχίας της ώστε να ικανοποιηθεί η Τουρκία για να παραμείνει στη δυτική συμμαχία. Τόσο απλά και επικίνδυνα. Τέλος, συμπλέοντας πλήρως με τις ΗΠΑ, συνάσσεται στην αντιρωσική συμμαχία, τη στιγμή που η Μόσχα δυναμώνει την παρουσία της και θα ρυθμίσει πολλά στον επικείμενο αναδασμό.
Ολόκληρος ο πολιτικός κόσμος λειτουργεί αποπροσανατολιστικά, μιλώντας διαρκώς για οικονομία, επενδύσεις, επιδόματα, εκλογικούς νόμους, πίστη σε Ευρώπη και ΗΠΑ. Βάζει την ετικέτα του «εθνικισμού» σε όποιον θέτει γενικότερα ζητήματα, επιχειρεί να αναδείξει την αδιάσπαστη σύνδεση που έχει το εθνικό με το κοινωνικό ζήτημα, ή την σημασία που έχουν τα γεωπολιτικά ζητήματα. Κανείς όμως δεν μπορεί να είναι αμέριμνος, όταν ο πόλεμος και ο «αναδασμός» είναι τόσο κοντά.
