Η ετήσια σύνοδος των BRICS, που φέτος την εκ περιτροπής προεδρία τους ασκεί η Ρωσία, θα συγκληθεί στο Καζάν της Ρωσικής Ομοσπονδίας, στις 22-24 Οκτωβρίου. Όπως ήδη ανακοινώθηκε, θα είναι διευρυμένη η συμμετοχή (32 χώρες, με 24 απ’ αυτές εκπροσωπούμενες από τους ηγέτες τους). Επιπλέον, αναμένεται να παραστεί ο Γ.Γ. του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες. Παρουσία (σε σύνοδο των BRICS και μάλιστα επί ρωσικού εδάφους) που δείχνει το αυξανόμενο ειδικό βάρος του «πέραν της Δύσης» κόσμου, αλλά και ειδικότερα της θέσης της Ρωσίας εντός του.
Ως προς την ατζέντα, οι Ρώσοι οργανωτές ήδη έχουν κάνει λόγο για την προώθηση σοβαρών βημάτων διεύρυνσης και ενίσχυσης της συγκρότησης του πόλου BRICS. Με το ακανθώδες θέμα που κάπως απλοποιητικά, δημοσιογραφικά αποδίδεται με τον όρο «αποδολαριοποίηση» να είναι πρώτο ζήτημα. Οι οργανωτές, και ειδικότερα ο Πούτιν, είναι πολύ προσεκτικοί και επιφυλακτικοί ως προς τους άκαιρους επιθετικούς τόνους και την καλλιέργεια υπερβολικών προσδοκιών.
Η ομάδα των χωρών BRICS ιδρύθηκε το 2009 από τις Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα (BRIC), στις οποίες προστέθηκε το 2010 η Νότια Αφρική (BRICS), περιλαμβάνει από πέρσι (2023) άλλες πέντε χώρες: Ιράν, Σ. Αραβία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ), Αίγυπτο και Αιθιοπία. Ήδη οι BRICS με τις δέκα αυτές χώρες αντιπροσωπεύουν το 35,6% του παγκόσμιου ΑΕΠ (με όρους ενιαίας αντιστοίχισης της αγοραστικής δύναμης) και το 45% του παγκόσμιου πληθυσμού, το 40% της παραγωγής πετρελαίου (Ρωσία, Σ. Αραβία, Ιράν, ΗΑΕ) και περίπου το 25% των παγκόσμιων εξαγωγών αγαθών. Συγκριτικά τα μεγέθη ΑΕΠ και πληθυσμού της ομάδας G7 (δηλαδή της «συλλογικής Δύσης»: ΗΠΑ, Γερμανία, Γαλλία, Βρετανία, Ιταλία, Καναδάς και Ιαπωνία) είναι 30,3% και λιγότερο από 10%. Πρέπει βέβαια να σημειωθεί ότι οι BRICS, συγκρινόμενοι με την πολύ πιο οργανικά συνεκτική «Δύση», διαμορφώνονται ως μια ιδιόμορφη, χαλαρή ομαδοποίηση.
Μεγαλώνουν οι BRICS αλλά και η ετερογένειά τους
Μόνο τυχαίο δεν είναι που η ίδρυση των BRICS το 2009 έγινε την επαύριο της εκδήλωσης της μεγάλης συστημικής κρίσης με επίκεντρο μερικές από τις τράπεζες-πυλώνες των ΗΠΑ. Η αμερικανική επιθετικότητα που επακολούθησε, βαδίζοντας παράλληλα με την κινεζική άνοδο, σημάδεψε τα επόμενα βήματα τους (2014 ίδρυση από μεριάς BRICS της Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας, αλλά και πλήθος άλλων πρωτοβουλιών σε Αφρική και Κεντρική Ασία). Η Δυτική εξώθηση σε μετωπική σύγκρουση με τη Ρωσία στην Ουκρανία και η αντίστοιχη αμερικανική επιθετική τοποθέτηση απέναντι στην Κίνα στην Ταϊβάν, έχουν φέρει ντόμινο εξισορροπητικών μετατοπίσεων σειράς χωρών με πολύ ετερογενή χαρακτηριστικά. Σήμερα εκτιμάται ότι υπάρχουν αιτήματα για προσχώρηση ή κάποιας μορφής σύνδεση με τους BRICS από πλευράς 30, ίσως και 40 χωρών (σύμφωνα με το Foreign Affairs) σε Ασία και Αφρική κυρίως, αλλά και στη Λατινική Αμερική. Ορισμένες είναι σημαντικές: Τουρκία, Ινδονησία, Μαλαισία, Μιανμάρ, Βιετνάμ, Καζακστάν, Αλγερία, Λ.Δ. Κονγκό, Νιγηρία, Σενεγάλη, Βενεζουέλα.
Η διευρυνόμενη περίμετρος των BRICS περιλαμβάνει χώρες με πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά, καθεστώτα, ταχύτητες, ανάγκες και προθέσεις
Η διευρυνόμενη περίμετρος των BRICS περιλαμβάνει χώρες με πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά, καθεστώτα, ταχύτητες, ανάγκες και προθέσεις. Επιχειρώντας μια πολύ χοντρική κατηγοροποίηση:
- Υπάρχουν ισχυρές περιφερειακές δυνάμεις (Ινδία, Βραζιλία) που ισορροπούν ανάμεσα στους δύο κόσμους και έχουν μεγάλα γεωπολιτικά σχέδια: Η Ινδία με την τριγωνική σχέση της με Ρωσία και Κίνα, με την οποία έχει αντιπαλότητα, και με τις βλέψεις της για τον Ινδικό διάδρομο μέσω Μ. Ανατολής προς την Ευρώπη. Η Βραζιλία, ανερχόμενη περιφερειακή δύναμη στο χώρο της (Λ. Αμερική), με ισχυρότατους δεσμούς και με τις ΗΠΑ, τους οποίους επιζητεί να εξισορροπήσει.
- Υπάρχει η εντυπωσιακή περίπτωση της Σ. Αραβίας –πολύ κοντά στις ΗΠΑ αλλά και αισθανόμενη τον θανάσιμο πλέον εναγκαλισμό τους– αλλά και εκείνη της Αιγύπτου, που παρουσιάζει κάποιες ομοιότητες. Υπάρχει ακόμη το Ιράν (ο τωρινός μεγάλος στόχος της Δυτικής επιθετικότητας στη Μ. Ανατολή), ο έτερος πετρελαιοπαραγωγός γίγαντας που ενισχύει καθοριστικά τον σινορωσικό πυρήνα. Και η άκρως εντυπωσιακή προσέγγισή του με τη Σ. Αραβία υπό κινεζική μπαγκέτα.
- Με άλλες ταχύτητες κινούνται μεγάλα τμήματα του «παγκόσμιου Νότου» που προσβλέπουν απελευθερωτικά σε στήριξη από τους BRICS. Εδώ περιλαμβάνεται σειρά αφρικανικών χωρών που επιδιώκουν να κερδίσουν βαθμούς αυτονομίας απέναντι στην ασφυκτική λαβή των ΗΠΑ και μέχρι πρόσφατα της Γαλλίας (ζώνη του Σαχέλ, Νιγηρία αλλά και Λ.Δ. Κονγκό). Η Αφρική γίνεται ένα επόμενο μεγάλο πεδίο σύγκρουσης ανάμεσα στη Δύση/ΗΠΑ και τους ανερχόμενους.
Η εικόνα είναι πολύ ετερογενής. Διατηρεί κάποιες ιστορικές συνδέσεις με τις προσπάθειες της παγκόσμιας περιφέρειας να αποτινάξει τη Δυτική αποικιοκρατία τον 20ό αιώνα (ρόλος ΕΣΣΔ, Κίνας, παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος και εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων – κινήματος Αδεσμεύτων), αλλά σε καμία περίπτωση δεν είναι η αναβίωσή της. Μεγάλο θέμα αυτό, που θέτει την ανάγκη να αντιληφθούμε τους νέους όρους μέσα στους οποίους πρέπει να κινηθούν οι επιδιώξεις κοινωνικής / εθνικής απελευθέρωσης. Και την ανεπάρκεια προηγούμενων σχημάτων. Για την ώρα θα περιοριστούμε να σημειώσουμε ότι Ρωσία και Κίνα προσπαθούν να ελέγξουν την ετερογένεια της «ζήτησης για BRICS» μιλώντας ήδη για συνεργαζόμενα – άνευ ψήφου μέλη, και επιχειρώντας να προσαρμόσουν την ταχύτητα διεύρυνσης στις ανάγκες και τους ρυθμούς της στρατηγικής τους απέναντι στη Δύση.
Πορεία αποδολαριοποίησης;
Οι κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας –ειδικά το πάγωμα/υπεξαίρεση των διαθεσίμων της σε δυτικές τράπεζες και ο αποκλεισμός των τραπεζών της από το διεθνές σύστημα εντολών πληρωμών SWIFT, που το ελέγχουν πλήρως οι ΗΠΑ– υπήρξαν σήμα κινδύνου για πολλούς. Σε πρώτο πλάνο για την Κίνα, που διατηρεί τεράστια διαθέσιμα σε δολάρια και ομόλογα ΗΠΑ, αλλά και για άλλους κρίσιμους παίκτες όπως η Ινδία, η Σ. Αραβία και οι μοναρχίες του Κόλπου. Οι τελευταίες «τυχαίνει» να στηρίζουν το «πετροδολάριο». Η Ρωσία βρίσκεται για προφανείς λόγους στην αιχμή των προθέσεων αποσύμπλεξης από το δολάριο και τους χρηματοπιστωτικούς θεσμούς της Δύσης. Η Κίνα επίσης ετοιμάζεται για τη σύγκρουση που ήδη έχει ξεκινήσει.
Η πορεία αποσύμπλεξης είναι πάντως ένα από τα πιο ακανθώδη παγκόσμια πεδία αντιπαράθεσης, με πάρα πολλές ουρές. Προς το παρόν μια σειρά χωρών έχουν αρχίσει να εμπορεύονται κρίσιμα εμπορεύματα (ανάμεσά τους υδρογονάνθρακες και άλλες πρώτες ύλες) στα τοπικά τους νομίσματα, «βγαίνοντας από το δολάριο». Επίσης προωθούνται μη Δυτικές πλατφόρμες πληρωμών, και είναι πιθανό ότι θα ανακοινωθούν σύντομα συστήματα πληρωμών του χώρου ή των υποχώρων των BRICS με τη μεσολάβηση των κεντρικών τραπεζών Ρωσίας, Κίνας, Ινδίας, Βραζιλίας κ.ά. Η εισαγωγή ψηφιακών νομισμάτων με (πιθανώς μερικό) αντίκρισμα σε χρυσό και με έκδοσή τους από Κεντρική Τράπεζα (σε αντίθεση με τα ψηφιακά κρυπτονομίσματα άνευ εκδότη) είναι επίσης στα σκαριά.
Η Δύση βρίσκεται σε αντίστοιχη πορεία. Η υπόθεση «ψηφιακό νόμισμα» και οι πόλεμοί της είναι παράγοντας που θα φέρει τεκτονικές αλλαγές στο διεθνές σύστημα, ενώ συνδέεται και με πολύ δυσανάγνωστες κινήσεις που το διαπερνούν οριζόντια, διασχίζοντας τα σύνορα μεταξύ των εμπολέμων. Ας σκεφτούμε ως προς αυτό, τους ρόλους που καλούνται να παίξουν οι πολλές ενδιάμεσες δυνάμεις που αναδύονται σε κρίσιμη παράμετρο του σημερινού κόσμου. Πάντως είναι ενδεικτικό ότι αυτή την περίοδο οι κεντρικές τράπεζες όλων των μεγάλων παικτών αγοράζουν μανιωδώς χρυσό, προετοιμάζοντας τις αντοχές που απαιτεί ο συνδυασμός μεγάλης σύγκρουσης αλλά και συστημικής κρίσης που έρχεται.
