Καλπάζει για πάνω από 20 χρόνια η παραγωγική αποδιάρθρωση. Του Γιώργου Τοζίδη.
Κάθε χρόνο, στα εγκαίνια της ΔΕΘ, οι ελίτ της χώρας συναντιούνται και καταστρώνουν τα σχέδιά τους. Μόνιμες επωδοί αυτών των συναντήσεων, οι ύμνοι στην πόλη της Θεσσαλονίκης και στις προοπτικές της. Ποια είναι, όμως, η πραγματικότητα της πόλης που φιλοξενεί τη ΔΕΘ;
Στις αρχές της 10ετίας του 1990, η κατάρρευση των χωρών του υπαρκτού σοσιαλισμού δημιούργησε μια κατάσταση ευφορίας στην κοινωνική, επιχειρηματική (με κύριους εκφραστές τους σημερινούς επίδοξους σωτήρες της πόλης) και πολιτική ελίτ της Θεσσαλονίκης, που αποκρυσταλλώθηκε στη μεγάλη ιδέα –σύνθημα «Θεσσαλονίκη, Μητρόπολη των Βαλκανίων».
Είκοσι χρόνια μετά, η Θεσσαλονίκη, όχι μόνο, δεν έχει αναδειχθεί σε μητρόπολη, αλλά η θέση της πόλης και των ανθρώπων της έχει σημαντικά υποβαθμιστεί σε όλους τους τομείς (εργασιακό, οικονομικό, πολιτικό και πολιτιστικό).
Αδιάψευστοι μάρτυρες αυτής της υποβάθμισης, που εντάθηκε με το ξέσπασμα της τωρινής κρίσης, είναι τα στοιχεία που παρουσιάζονται στους πίνακες 1 και 2.
Ακόμη μεγαλύτερη είναι η παραγωγική αποδιάρθρωση της Θεσσαλονίκης και της κεντρικής Μακεδονίας. Μέχρι τα τέλη της 10ετίας του 1980, η περιοχή διακρινόταν για τον παραγωγικό δυναμισμό της (με κύριους εκφραστές την κλωστοϋφαντουργία και τη μεταποίηση γεωργικών προϊόντων) με αποτέλεσμα να έχει θετικό εμπορικό ισοζύγιο (σε αντίθεση με την Αττική). Από το 1990 ξεκινά η διαδικασία παραγωγικής αποδιάρθρωσης της περιοχής, με κύριες αιτίες το κλείσιμο και τη μεταφορά κλωστοϋφαντουργικών μονάδων (απώλεια άνω του 70% των θέσεων εργασίας) στις όμορες βαλκανικές χώρες (για εξεύρεση φθηνότερου εργατικού κόστους) αλλά και την κατάρρευση της γεωργικής παραγωγής. Ενδεικτικά παρατίθενται οι πίνακες 3 και 4.
Η εξέλιξη των παραπάνω οικονομικών μεγεθών είχε άμεσο αντίκτυπο στην αγορά εργασίας της περιοχής. Σύμφωνα με την έρευνα εργατικού δυναμικού της ΕΣΥΕ το ποσοστό ανεργίας στην περιοχή, τα τελευταία 6 χρόνια (με εξαίρεση το 2008) είναι σταθερά μεγαλύτερο του μέσου όρου της (πίνακας 5).
Η τωρινή οικονομική κρίση έχει επιδεινώσει ακόμη περισσότερο τα πραγματικά στοιχεία της απασχόλησης. Στην παραγωγική αποδιάρθρωση προστέθηκαν η κατάρρευση του λιανεμπορίου, με αποτέλεσμα τα κλειστά καταστήματα να ανέρχονται σε δεκάδες. Όλο το 2009 και το 1ο 6μηνο του 2010 το ισοζύγιο των ροών απασχόλησης στον ιδιωτικό τομέα είναι αρνητικό και επιδεινώνεται από το γεγονός ότι ποσοστό μεγαλύτερο του 50% των νέων θέσεων εργασίας αφορούν σε θέσεις μερικής απασχόλησης (σύμφωνα με τα στοιχεία της Κοινωνικής Επιθεώρησης Θεσσαλονίκης). Η παραγωγική αποδιάρθρωση αλλά και η εξαγορά σημαντικών εταιριών, από εταιρίες με έδρα την Αθήνα, του δευτερογενή (με τελευταίο παράδειγμα τη ΜΕΒΓΑΛ) και τριτογενή τομέα έχει σαν αποτέλεσμα η Θεσσαλονίκη να παρουσιάζει υψηλότερα ποσοστά ανεργίας όσων ασκούν επιστημονικά επαγγέλματα στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα (4,1% έναντι 3,8%). Αυτό το στοιχείο έχει ιδιαίτερη σημασία για την πόλη που διαθέτει το μεγαλύτερο ελληνικό πανεπιστήμιο και έχει σαν αποτέλεσμα τη φυγή (στην Αθήνα ή το εξωτερικό) σε αναζήτηση εργασίας πολλών νέων που τελειώνουν τις σπουδές τους στην Θεσσαλονίκη.
Η επιδείνωση των συνθηκών ζωής στην πόλη και την ευρύτερη περιοχή δεν αφορά μόνο στα οικονομικά δεδομένα. Οι υποδομές της, ιδιαίτερα στον τομέα των συγκοινωνιών, παρουσιάζουν σημαντικές αδυναμίες που, εκτός των άλλων, έχουν σημαντικές επιπτώσεις και στην ποιότητα ζωής. Το κλείσιμο των περισσότερων κινηματογραφικών αιθουσών και η κυριαρχία των πολυκινηματογράφων δυσκολεύουν ή αποκλείουν την προβολή ανεξάρτητων παραγωγών. Η θεατρική παραγωγή υστερεί σημαντικά έναντι της Αθήνας ενώ συνεχίζεται η φυγή σημαντικών καλλιτεχνών στην πρωτεύουσα. Τα ΜΜΕ της πόλης (ηλεκτρονικά και έντυπα) ασκούν ελάχιστη επιρροή στους κατοίκους της, που επιλέγουν για την ενημέρωσή τους τα αντίστοιχα της Αθήνας (εκτός από τον αθλητικό τύπο).
Η συνολική υποβάθμιση της πόλης, κατά την εξεταζόμενη περίοδο, συμβαδίζει με την καλλιέργεια εθνικιστικών και ξενοφοβικών αντιλήψεων. Η παρουσία π.χ. στη θέση του νομάρχη Θεσσαλονίκης, του κ. Π. Ψωμιάδη, είναι η απόδειξη μιας πόλης σε παρακμή, ενώ, δεν είναι τυχαίο, το γεγονός ότι ο ΛΑΟΣ καταγράφει στην κεντρική Μακεδονία εκλογικά ποσοστά υψηλότερα του πανελλαδικού μέσου όρου. Μια πόλη σε παρακμή δημιουργεί αισθήματα ανασφάλειας και μειονεξίας στους κατοίκους της που, όπως μας διδάσκει η ιστορία, είναι το κατάλληλο έδαφος για την καλλιέργεια αυτών των αντιλήψεων.
Σήμερα, στα εγκαίνια της ΔΕΘ, η πολιτική, οικονομική και κοινωνικής ελίτ της πόλης, που είναι υπεύθυνη για την παρακμή της, θα υποδέχεται τον πρωθυπουργό της τρόικας, που είναι υπεύθυνος για τη μεγαλύτερη επίθεση στα κοινωνικά δικαιώματα, μετά το 1974. Η ανικανότητα των τοπικών και εθνικών ελίτ δημιουργεί ένα κενό, που είτε θα καλυφθεί (με ακόμη μεγαλύτερη ένταση) από την ακροδεξιά, σε όλες τις εκφάνσεις της, είτε από τη ριζοσπαστική αριστερά. Οι αυτοδιοικητικές εκλογές του Νοέμβρη έχουν για την περιοχή μας και αυτήν τη διάσταση. Απαιτείται η διαμόρφωση μιας κοινωνικής και πολιτικής συμμαχίας, με την ηγεμονία του κόσμου της εργασίας, για τη διατύπωση ενός εναλλακτικού σχεδίου παραγωγικής αναδιάρθρωσης, που θα δένει αρμονικά με το αντίστοιχο σχέδιο για το σύνολο της χώρας.
* Εκτός αν αναφέρεται διαφορετική πηγή, τα οικονομικά στοιχεία
προέρχονται από Δελτίο Περιφερειακής Οικονομικής Συγκυρίας Μακεδονίας – Θράκης, της τράπεζας της Ελλάδας (διάφορα τεύχη).
Πίνακας 1: Κατά κεφαλήν ΑΕΠ σε όρους αγοραστικής δύναμης:
Ελλάδα = 100 1995 2000 2005
Θεσσαλονίκη 106,2 92,8 92,9
Αθήνα 107,8 126,2 136
Πηγή : Λ. Λαμπριανίδης «Η πορεία ανάπτυξης της πόλης από τη δεκαετία του ’80: Γιατί δεν αξιοποιήθηκαν αποτελεσματικά οι ευκαιρίες», στο συλλογικό Γρ. Καυκαλάς, Λ. Λαμπριανίδης, Ν. Παπαμίχος (επιμ.), «Η Θεσσαλονίκη στο μεταίχμιο. Η πόλη ως διαδικασία αλλαγών», εκδ. Κριτική.
Πίνακας 2: Καταθέσεις (αποταμίευσης – όψεως)
Ελλάδα = 100 1991 2002 2004
Σύνολο αποταμιευτικών
καταθέσεων
Θεσσαλονίκη 10,0 8,9 9,5
Καταθέσεις όψεως
(αντανακλούν τον οικονομικό
δυναμισμό των επιχειρήσεων)
Θεσσαλονίκη 11,1 8,4 7,7
Πηγή : όπως στον πίνακα 1.
Πίνακας 3: Ακαθάριστη προστιθέμενη αξία
% εθνικού μ. ό. (=100) 1996 2007
Κεντρική Μακεδονία 103 80
Ακαθάριστη προστιθέμενη αξία στη μεταποίηση
% συνόλου χώρας 1996 2007
Κεντρική Μακεδονία 20,02 17,6
Πίνακας 4: Η εξέλιξη της τομεακής κατανομής της ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας της κεντρικής Μακεδονίας
Τομείς (%) 1996 2008
Πρωτογενής 9 5,4
Δευτερογενής 24 23,4
Τριτογενής 67 71,2
Πίνακας 5: Εξέλιξη ανεργίας
Ποσοστό ανεργίας 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Ελλάδα 10,7 9,7 9,3 8,9 8,9 10,2
Κεντρική Μακεδονία 13,8 11,0 9,4 10,2 8,8 11,4
Πηγή: ΕΣΥΕ
