«Η πολιτεία, η αληθινή, πρέπει να οργανώσει την παιδεία, εναρμονίζοντας πέντε παράλληλες κατευθύνσεις.
Η πρώτη, που αυτή μόνο τονίζουν οι περισσότεροι παιδαγωγοί, βλέπει τον άνθρωπο σαν αυτοσκοπό∙ ζητάει την τυφλή ορμή, που έχει ο άνθρωπος βιολογικά θησαυρισμένη μέσα του, να την ανεβάσει στο φως του πολιτισμού, και έτσι να ανεβάσει τον άνθρωπο σε προσωπικότητα, στην ικανότητα δηλαδή να ζει με τον πιο άξιο τρόπο. Οι άλλες τέσσερις κατευθύνσεις βλέπουν τον άνθρωπο σαν φορέα του πολιτισμού, σαν εργάτη της οικονομίας, σαν μέλος της κοινωνίας και τέλος σαν πολίτη. Ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα, που παραβλέπει οποιαδήποτε από τις πέντε αυτές κατευθύνσεις, μοιραία στο τέλος θα αστοχήσει.
»Τώρα, η εκπαίδευση αυτή με την πενταπλή επιδίωξη δεν μπορεί να χειρισθεί με τον ίδιο τρόπο τον κάθε άνθρωπο, δεν μπορεί να εκπαιδεύσει ομοιόμορφα όλους. Εξ άλλου κανένας δεν θα μπορούσε να εκπαιδευτεί με την ίδια ένταση και στις πέντε κατευθύνσεις. Ένας διαφορισμός της παιδείας είναι οπωσδήποτε απαραίτητος. Ο διαφορισμός όμως της παιδείας, που είναι μοναδικά κρίσιμος και για τους πέντε σκοπούς της παιδείας, και έτσι και για του κάθε ανθρώπου τη ζωή, πάλι, μόνο στην ίδια την παιδεία μπορεί να στηριχτεί∙ γιατί μόνο με την παιδεία και μέσα από την παιδεία μπορεί να διαγνωσθεί η φύση του κάθε ανθρώπου, η έσχατη και εύλογη βάση για την ορθή θέση του κάθε ανθρώπου μέσα στη ζωή. Έτσι, η παιδεία στην πρώτη φάση της πρέπει να είναι ομοιόμορφη για όλους, και μόνο στη δεύτερη διαφορισμένη, με βάση την επίδοση του καθενός στην πρώτη. Στην πρώτη φάση είναι η γενική εκπαίδευση, στη δεύτερη η επαγγελματική, στην πιο πλατιά έννοια, εκπαίδευση. Η γενική εκπαίδευση πρέπει να είναι από κάθε άποψη ομοιόμορφη για όλους∙ να χρησιμοποιεί τα ίδια παιδευτικά αγαθά, την ίδια μέθοδο παιδείας, και δασκάλους ακόμη με τις ίδιες όσο μπορεί να γίνει ικανότητες∙ να παίρνει τους μαθητές στην ίδια ηλικία και να τους εξασφαλίζει τις ίδιες συνθήκες, την ίδια άνεση για τις σπουδές τους. Αλλιώτικα σαν βάση τουλάχιστον για τη διαλογή τους προς την επαγγελματική εκπαίδευση, αποτελεί συχνά ματαιοπονία. Πόσο χρόνο πρέπει να κρατάει η μαθητεία στη γενική εκπαίδευση, εξαρτάται και από την οικονομική αντοχή της πολιτείας οπωσδήποτε όμως πρέπει να υπολογισθεί, ότι αυτή μόνο για κάθε άνθρωπο πραγματοποιεί και τις πέντε επιδιώξεις της παιδείας. Έτσι, διάρκεια π.χ. μιας οκταετίας αποτελεί ίσως το ελάχιστο όριο∙ αλλά και διάρκεια μιας δεκαετίας δεν θα αποτελούσε πολυτέλεια.
»Η γενική εκπαίδευση είναι ένα κρίσιμο θέμα για την πολιτεία. Η αξία της πολιτείας δοκιμάζεται και προσδιορίζεται από το βαθμό που πραγματοποιεί τη γενική εκπαίδευση. Για να πραγματοποιηθεί όμως η γενική εκπαίδευση, δεν είναι αρκετή μια νομική διάταξη που να καθιερώνει υποχρεωτική παιδεία για όλα τα παιδιά του λαού. Χρειάζεται να γίνει η παιδεία και οικονομικά προσιτή σε κάθε παιδί του λαού, κάτι που προϋποθέτει μεγάλα οικονομικά μέσα στο κράτος, όπως τα ίδια προϋποθέτει και μόνη η άρτια οργάνωση των σχολείων, που οπωσδήποτε είναι απαραίτητα. Έτσι και δεν μπορεί να γίνει σοβαρή προσπάθεια για γενική εκπαίδευση χωρίς αποφασιστική δημοσιοποίηση, και ανάπτυξη της οικονομίας, που βέβαια είναι ολωσδιόλου αδύνατη έξω από τη σοσιαλιστική πολιτεία».
Συνεχίζεται
* Άρθρο του Κ.Ι. Δεσποτόπουλου, υφηγητή Πανεπιστημίου Αθηνών, που δημοσιεύθηκε στο τεύχος αριθ. 5/29.07.1945 του περιοδικού Ανταίος.
Ερανιστής: Γιώργος Τοζίδης
