Στον Τζάιλς Μίλτον οφείλουμε ένα από τα πιο σημαντικά ιστορικά έργα για τη Μικρασιατική Καταστροφή, τον «Χαμένο Παράδεισο» (εκδόσεις Μίνωας), ένα βιβλίο που ξαναδιάβασα με αφορμή την επέτειο των 100 ετών από το 1922.
Ωστόσο τον συγγραφέα τον είχα πρωτογνωρίσει από ένα άλλο έργο του, τον «Δρόμο των μπαχαρικών» (εκδόσεις Περίπλους), όπου περιέγραφε την άγνωστη για μένα αντιπαράθεση και πόλεμο μεταξύ Βρετανικής Αυτοκρατορίας και Ολλανδίας για τον έλεγχο των νησιών των μπαχαρικών. Οι νικητές Ολλανδοί είχαν παραχωρήσει ως… «δώρο παρηγοριάς» τη Νέα Υόρκη στους ηττημένους Βρετανούς!
Αν και βλέπει τα πράγματα από την πλευρά της Δύσης, ο συγγραφέας έχει χρησιμοποιήσει εξαντλητικά τις υπάρχουσες πηγές, συνδυάζοντας την έρευνα στα αρχεία και τη μελέτη της βιβλιογραφίας με τις προφορικές μαρτυρίες, έτσι που να δίνει τη δυνατότητα στον αναγνώστη να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα, όποια κι αν είναι η άποψη του Μίλτον για τα γεγονότα.
Στις αρετές του βιβλίου η εξαιρετική, μυθιστορηματική αφήγηση, που σε κάνει να το διαβάζεις ως ένα θρίλερ, με πραγματικά κινηματογραφικές εικόνες, ανατροπές, αγωνία… Οι δυο πλευρές της αντιπαράθεσης στο Βερολίνο παρουσιάζονται γλαφυρά, αν και όχι πάντοτε αντικειμενικά.
Πάντως το σίγουρο είναι πως ο αναγνώστης φθάνοντας στο τέλος του βιβλίου έχει κατανοήσει απολύτως πώς παίχτηκε και χάθηκε το παιχνίδι από τους Σοβιετικούς τη στιγμή που είχαν σχεδόν όλα τα ατού στα χέρια τους. Η αρχή του 1989, της πτώσης του Τείχους και των όσων ακολούθησαν, βρίσκονται εδώ. Στα πρώτα κρίσιμα μεταπολεμικά χρόνια. Ένα παιχνίδι που θύμιζε πραγματικά σκάκι κι έτσι ο τίτλος δεν είναι καθόλου παραπλανητικός.
Βλέπουμε πώς «αξιοποιήθηκαν» οι ναζί και από τις δυο πλευρές, με ποιον τρόπο κατάφεραν οι Ηνωμένες Πολιτείες να κερδίσουν τη μάχη της προπαγάνδας και να ενώσουν κάτω από τα φτερά τους τη «Δύση». Βεβαίως αντιλαμβανόμαστε και πώς τελικά μέσα από την αντιπαράθεση των νικητών του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αυτή που τελικά βγήκε κερδισμένη ήταν η Γερμανία. Προκειμένου να προσεταιριστούν τους κατοίκους της, τελικά έδωσαν τόσα προνόμια και στήριξη που αναγεννήθηκαν οι ηττημένοι από τις στάχτες τους. Αυτοί που αιματοκύλισαν την Ευρώπη κατάφεραν μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα να εμφανιστούν ως «θύματα» των «κακών κομμουνιστών» από τη μια και των «κακών καπιταλιστών» από την άλλη.
Από τις πολύ ενδιαφέρουσες σελίδες του βιβλίου είναι αυτές που αφορούν το σπάσιμο του αποκλεισμού του Βερολίνου που είχαν επιβάλει οι Σοβιετικοί, με μια εκπληκτική πραγματικά αερογέφυρα ανεφοδιασμού που δημιούργησαν ΗΠΑ και Μεγάλη Βρετανία. Εκεί βλέπεις πώς αυτός που μοιάζει χαμένος και στριμωγμένος, μπορεί να γυρίσει το παιχνίδι με ευστροφία και αποφασιστικότητα.
Πολύ ενδιαφέροντα και τα παιχνίδια της προπαγάνδας με κορυφαίο ένα περιστατικό που μοιάζει μικρό και ασήμαντο, όμως έπαιξε τεράστιο ρόλο: Ο Γκέιλ Χάλβορσεν, ένας 28χρονος υπολοχαγός πετάει από το αεροπλάνο του ζαχαρωτά στα παιδιά του αποκλεισμένου Βερολίνου. Οι ανώτεροί του αντιλαμβάνονται πως αυτό θα μπορούσε να αξιοποιηθεί ως προπαγανδιστικό εργαλείο και προχωρούν σε αυτό που ονόμασαν «Επιχείρηση Μικρές Προμήθειες».
Σύντομα όλα τα Δυτικά Μέσα Ενημέρωσης αναφέρονται σε αυτό το περιστατικό και καλούν τον κόσμο να συνδράμει. Όλη η υφήλιος συγκινείται: «Η επιχείρηση ζαχαρωτά του Χάλβορσεν συνεχιζόταν ολόκληρη την άνοιξη και σημείωσε αναμφισβήτητο θρίαμβο. Εξόργισε τους Σοβιετικούς, ευχαρίστησε τους Βερολινέζους και μεταμόρφωσε την ταλαντευόμενη κοινή γνώμη των Ηνωμένων Πολιτειών», σημειώνει ο Μίλτον.
Οι διδαχές εκείνης της εποχής έμελλε να αξιοποιηθούν σε πολύ μεγάλο βαθμό στη συνέχεια.
Σκέφτομαι τις αναλογίες με το σήμερα, όπου και πάλι η προπαγάνδα παίζει τεράστιο ρόλο, κάτι που γίνεται φανερό από τις αντιδράσεις στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία που αντιμετωπίζεται ως «κεραυνός εν αιθρία». Τα fake news αξιοποιούνται με τον καλύτερο τρόπο, ενώ πάλι διάφορες «συγκινητικές εικόνες» κάνουν τον γύρο του κόσμου.
Τα ζαχαρωτά, όπως κάποτε οι χάντρες και τα καθρεφτάκια στους ιθαγενείς, έχουν αντικατασταθεί από τη δύναμη της εικόνας. Δεν είναι καθόλου τυχαία η σπουδή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να απαγορεύσει τα ρωσικά ΜΜΕ, παρά τις αντιδράσεις. Προτιμά να κατηγορηθεί για την αντιδημοκρατική της στάση, παρά να αφήσει τις εικόνες να φθάσουν στους υπολογιστές και στις τηλεοράσεις μας.
Το εξαιρετικό βιβλίο του Μίλτον, αν διαβαστεί και υπό το πρίσμα των γεγονότων που συμβαίνουν σήμερα, μπορεί να αποβεί πολύ χρήσιμο και για να κατανοήσουμε καλύτερα τα όσα συμβαίνουν, αλλά και να εντοπίσουμε ποια είναι τα ολέθρια λάθη που ήδη γίνονται.
Καθόλου τυχαία, το βιβλίο ολοκληρώνεται με την ίδρυση του ΝΑΤΟ τον Απρίλιο του 1949. Άμεση απόρροια των όσων έγιναν στο Βερολίνο. Την άνοιξη του 1955 η Δυτική Γερμανία έγινε δεκτή ως μέλος του ΝΑΤΟ: «Δέκα χρόνια μετά την ταπεινωτική ήττα της ναζιστικής Γερμανίας, ο παλιός εχθρός γινόταν έμπιστος φίλος»…
