Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς Κροπότκιν, Η Μεγάλη Γαλλική Επανάσταση, μτφρ. Γιάννης Καστανάρας, Κουκκίδα 2015, σελ. 688
Η κηδεία του Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς Κροπότκιν, στις 8 Φεβρουαρίου 1921, στη Μόσχα, υπήρξε η τελευταία δημόσια εκδήλωση των Ρώσων αναρχικών. Πάνω από το φέρετρό του, κρατώντας πανώ με αντιμπολσεβίκικα συνθήματα, αποχαιρέτισαν τον 78χρονο πρώην πρίγκιπα, εκφωνώντας επικήδειους, μεταξύ άλλων η Έμα Γκόλντμαν και ο Ουκρανός αναρχοσυνδικαλιστής Ααρών Μπαρόν, που μόλις είχε αποφυλακιστεί με εντολή του Λένιν, προκειμένου να παρευρεθεί στην κηδεία. Τον επόμενο μήνα, η εξέγερση των ναυτών της Κροστάνδης θα συντριβεί από τον Κόκκινο Στρατό και οι περισσότεροι από τους αναρχικούς που παραβρέθηκαν στην κηδεία του Κροπότκιν θα βρεθούν στη φυλακή, στην εξορία ή στο εκτελεστικό απόσπασμα…
Όπως έγραφε λίγα χρόνια πριν, το 1917, ο Κροπότκιν, αναζητώντας τους «νόμους» κίνησης των επαναστάσεων και της ιστορίας, η περίοδος που μεσολαβεί ανάμεσα σε δύο μεγάλες επαναστάσεις προσλαμβάνει τα χαρακτηριστικά της από την επανάσταση με την οποία άρχισε αυτή η περίοδος». Και η επανάσταση με την οποία κλείνει, φοράει τα ρούχα της αρχικής, όπως παρατηρούσε ο Μαρξ…
Έτσι, στη Ρώσικη Επανάσταση και στους μπολσεβίκους ο Κροπότκιν διέβλεπε τα χαρακτηριστικά εκείνα που οδήγησαν την Μεγάλη Γαλλική Επανάσταση, με την οποία εγκαινιάστηκε ένας μακρόχρονος επαναστατικός κύκλος, στην κατάπνιξη του γνήσιου επαναστατικού της χαρακτήρα: τον συγκεντρωτισμό και τον απολυταρχισμό των Ιακωβίνων.
Η μελέτη του για την Μεγάλη Επανάσταση (όπως είναι ο αυθεντικός τίτλος του έργου του) αποτελεί ένα από τα μείζονα ιστοριογραφικά συνθέματα του Κροπότκιν. Άρχισε να τη γράφει με την ευκαιρία της εκατονταετηρίδας της Επανάστασης και την ολοκλήρωσε είκοσι χρόνια αργότερα, έχοντας πλέον απελαθεί από τη Γαλλία και δουλεύοντας κυρίως με βάση το πλούσιο υλικό του Βρετανικού Μουσείου και όσες πηγές του έστελναν φίλοι του από τη Γαλλία.
Πέρα από τα ισχυρά φιλογαλλικά του αισθήματα (που τον οδήγησαν ακόμη και σε εγκατάλειψη της πάγιας αντιμιλιταριαστικής τοποθέτησης των αναρχικών, κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, προκειμένου να ταχθεί υπέρ της Γαλλίας), ο Κροπότκιν, μέσα από τη μελέτη της Επανάστασης, επιχείρησε να εντάξει το επαναστατικό φαινόμενο στους γενικότερους νόμους εξέλιξης της κοινωνίας, πιστός στο κυρίαρχο δαρβινικό πνεύμα του 19ου αιώνα.
Προκειμένου να το επιτύχει αυτό, όμως, επέλεξε μια εντελώς σύγχρονη οπτική γωνία: μελέτησε την Επανάσταση από τη σκοπιά των «από κάτω», των απλών ανθρώπων και όχι των ανερχόμενων αστών. Άλλωστε, στη μεγάλη αυτή σύνθεση, ο Κροπότκιν διακρίνει μια βασική αντίθεση μέσα στους κόλπους των επαναστατών: αυτή ανάμεσα στο πολιτικό ρεύμα των μεσαίων τάξεων και το κίνημα των λαϊκών μαζών.
Ανιχνεύει μάλιστα τα λαϊκά στοιχεία στο πλαίσιο της Επανάστασης, ιδιαίτερα στις αγροτικές εξεγέρσεις, που ζητούσαν την ανάκτηση της κοινοτικής γης που είχαν ιδιοποιηθεί οι φεουδάρχες, αλλά και στις εξεγέρσεις της φτωχολογιάς του Παρισιού. Μέσα στις κοινότητες των χωρικών, τις «κομμούνες», βλέπει την ανασύσταση του παραδοσιακού κοινοτισμού τον οποίο μελέτησε στο άλλο μείζον ιστοριογραφικό του έργο, την Αλληλοβοήθεια. Η ιδέα της κομμούνας, αγροτικής ή αστικής, αναδύεται ως η εναλλακτική απάντηση στο συγκεντρωτικό κράτος που επιδιώκουν να κατακτήσουν και να ενισχύσουν τα μεσαία αστικά στρώματα μέσα από την πολιτική των Ιακωβίνων.
Πρόκειται για μια ιδέα που διατρέχει ολόκληρο το αναρχικό κίνημα και, με αυτήν την έννοια, ο Κροπότκιν αναζητά εκεί τις ρίζες του κινήματος στο οποίο και ο ίδιος ανήκει, προκειμένου να του προσφέρει μια καταγωγική προέλευση, αλλά και να αντλήσει διδάγματα για το παρόν. Σε αυτό το πλαίσιο, στην επικριτική του θέση για την περίοδο της Τρομοκρατίας μπορεί να αναγνωριστεί η αμφίθυμη στάση του απέναντι στον αναρχικό «τερορισμό» που ανθούσε κατά την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα.
Η έκδοση του έργου του Κροπότκιν Η Μεγάλη Γαλλική Επανάσταση για πρώτη φορά στα ελληνικά, από τις εκδόσεις Κουκκίδα, σε μετάφραση Γιάννη Καστανάρα και επιμέλεια Κωστή Γιούργου, δεν καλύπτει μονάχα ένα ιστοριογραφικό κενό. Προσφέρει, επίσης, μια πολύ σύγχρονη οπτική για τον επαναστατικό αναβρασμό στον οποίο βρέθηκε η γαλλική κοινωνία στα τέλη του 18ου αιώνα, αλλά και μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα ματιά για την ανάγνωσή της από τον αναρχικό στοχασμό, έναν αιώνα μετά.
Στρατής Αρτεμισιώτης
