Όταν η πραγματικότητα γκρεμίζει τα «αυτονόητα»
Του Απόστολου Αποστολόπουλου
Οι ψευδαισθήσεις κυριαρχούν στη ζωή μας. Ο Μαρξ έλεγε ότι η ιδεολογία δημιουργεί ψευδή εικόνα της πραγματικότητας. Ο Γκράμσι συμπλήρωσε ότι η ιδεολογία είναι και συνεκτικός κρίκος της κοινωνίας. Κάποιοι στην ελληνική Αριστερά πιστεύουν ότι ο Μαρξ είναι όπως το Κοράνι για μερικούς μουσουλμάνους: άμα τον διαβάσεις δεν χρειάζεσαι κανέναν άλλο, τα έχεις μάθει όλα. Τους διαφεύγει ότι ο Μαρξ διάβασε αστούς και έμαθε από αυτούς, πολλά μάλιστα από τους αρχαίους Έλληνες.
Μια από τις πιο ανώδυνες ψευδαισθήσεις στην Αριστερά ήταν τα περί διεθνούς αλληλεγγύης στον αντιμνημονιακό αγώνα. Η διάψευση υπήρξε παταγώδης επειδή αποφάσεις παίρνουν οι κυβερνήσεις και όχι οι λαοί, που παρακολουθούσαν μάλλον απαθείς τα παθήματά μας. Η πραγματικότητα είναι ότι μόνο σε μερικές χώρες –Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία– εκφράστηκε (και εκλογικά) μια διαμαρτυρία για τα δικά τους προβλήματα και μετά ακολούθησε στασιμότητα, έως αυτή τη στιγμή τουλάχιστον. Πραγματικότητα είναι, επίσης, ότι η διαμαρτυρία προέρχεται από τα ίδια κοινωνικά στρώματα σε ολόκληρη την Ευρώπη (εννοώ την Ε.Ε.) άσχετα αν έχουν ασαφές πρόσημο (Γκρίλο), τοποθετούνται αριστερά (Podemos) ή δεξιά (Μαρίν Λεπέν). Ο ΣΥΡΙΖΑ ανήκει στην ίδια κατηγορία. Χοντρικά, περίπου το ένα τρίτο του κόσμου και του εκλογικού σώματος σε χώρες της Ε.Ε. εκφράζει τη δυσαρέσκειά του. Σε όλες τις περιπτώσεις οι ξεσηκωμένοι δυσαρεστημένοι είναι μικροί ή μεσαίοι αστοί. Η εργατική τάξη εμφανίζεται και ξεσηκώνεται μόνο στα μυαλά μερικών «μαρξιστών» ξαναμμένων από επαναστατικό οίστρο.
Οι ηγεσίες των διαμαρτυρόμενων κινούνται στα όρια των κανόνων λειτουργίας του καθεστώτος, πολιτικού και κοινωνικού. Καμία ηγεσία, αριστερή ή δεξιά, που διαθέτει, πέραν του εαυτού της, κάποιο αξιόλογο λαϊκό έρεισμα, δεν θέτει τώρα ζήτημα ανατροπής του καπιταλιστικού συστήματος. Θέτουν ζήτημα ανακατανομής του πλούτου και σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως η Λεπέν, θέτουν, λεκτικά, θέμα ανεξαρτησίας. Το αν αυτά είναι ή όχι εφικτά εντός του σημερινού συστήματος, είναι θέμα εκτιμήσεων ή επιθυμιών. Γεγονός είναι ότι πουθενά (ούτε στην Καταλονία) η διαμαρτυρία δεν είναι καθαρά πλειοψηφική – και δεν εννοώ το 50% +1, αλλά μια ευρύτατη λαϊκή πλειοψηφία, αναγκαία προϋπόθεση (αλλά όχι ικανή συνθήκη) ώστε να στηριχθούν αλλαγές βάθους εντός του συστήματος. Πόσο μάλλον ανατροπής του συστήματος. Λέω ό,τι βλέπω…
Περί πρωτοπορίας
Μια άλλη ψευδαίσθηση είναι η αντίληψη ότι μια πρωτοπορία μπορεί να διαμορφώσει πλειοψηφία και να οδηγήσει σε εξέγερση κατά το δοκούν. Ίσως κάποτε ήταν έτσι, αλλά ανήκει στο ανεπίστρεπτο παρελθόν. Ο κόσμος αντιδρά πλέον απροσδόκητα, όποτε αυτός νομίζει, και η πρωτοπορία αποδεικνύει ότι υπάρχει ως τέτοια αν συλλάβει τη διάθεση και κίνηση του πλήθους. Οι εμφανιζόμενοι ως πρωτοπορία δεν χαίρουν εμπιστοσύνης, πρέπει να αποδεικνύουν ότι την αξίζουν με τη συνέπεια και ιδίως με την ικανότητά τους να μας βγάλουν από το τέλμα.
Στην Αριστερά εξακολουθούν να έχουν την ψευδαίσθηση ότι αυτονόητα στα μάτια του κόσμου αντιπροσωπεύουν τους «καλούς», το λαμπρό μέλλον. Λάθος. Η ιστορική Αριστερά έδωσε εξετάσεις παγκοσμίως και απέτυχε οικτρά. Άνθρωποι, Ιδέες, Θυσίες, πήγαν στο καλάθι, μαζί με τα ξερά κάηκαν και τα χλωρά. Είναι ίσως άδικο, αλλά είναι έτσι. Έως ότου ανακτήσει τη χαμένη τιμή της δεν διαφέρει από κανέναν άλλο. Το όνειρο για έναν δικαιότερο κόσμο ισχύει πάντα, αλλά ο κόσμος δεν πιστεύει πια ότι μόνο η ιστορική Αριστερά μπορεί να το δείξει. Ακολουθεί (ψηφίζει) ανάλογα με τη συγκυρία, όχι την ιδεολογία. ΣΥΡΙΖΑ π.χ. ψήφισαν δυο φορές άνθρωποι χωρίς σχέση ή και αντίπαλοι της Αριστεράς, επειδή θεώρησαν ότι δεν υπήρχε άλλη λύση.
Κορυφαία ψευδαίσθηση είναι η αντίληψη ότι ο αγώνας στους δρόμους οδηγεί στην εξουσία. Είναι αλήθεια όταν υπάρχει προοπτική κατάληψης της εξουσίας με επανάσταση. Τώρα, ο μοναδικός δρόμος είναι οι εκλογές και κανείς δεν σκέπτεται και πάντως δεν τολμά να το αμφισβητήσει δημοσίως. Αντίθετα, οι ελίτ έχουν δηλώσει δημοσίως ότι οι εκλογές είναι και αυτές μια ψευδαίσθηση, ότι δεν τις λογαριάζουν, π.χ. δημοψήφισμα κ.λπ. Πιστεύουν ότι δύνανται να κάνουν ό,τι θέλουν, επειδή μπορούν. Και έχουν δίκιο, αυτή τη στιγμή. Το σύστημα, όπως ήδη είπαμε, δεν κινδυνεύει, προσώρας τουλάχιστον, εκ των έσω. Μπορεί, όμως, να κινδυνεύσει από εξωτερικές αιτίες, πολέμους, ανταγωνισμούς κ.λπ., όπως συνέβη στο παρελθόν. Οι μεγάλες κοινωνικές ανατροπές του περασμένου αιώνα ήταν αποτέλεσμα των δυο Πολέμων.
Ο «καθαρός» αγώνας
Ψευδαίσθηση, από τις πιο ανόητες, είναι η ιδέα ότι ο αγώνας πρέπει να είναι «ταξικός», καθαρός, λέει, από αστικές μολύνσεις. Η παρεξήγηση παίρνει διαστάσεις θύελλας εν κρανίω. Πρώτον, αγνοεί αυτό που βλέπει και ζει: το ότι ο ΣΥΡΙΖΑ απευθύνθηκε στο ευρύ σύνολο του πάσχοντος πληθυσμού και έτσι νίκησε. Και ο κόσμος προχώρησε ως εκεί που έφθασε η ηγεσία. Δεύτερον, αγνοεί όχι μόνο την ελληνική Ιστορία, το ΕΑΜ, αλλά και την παγκόσμια. Την εξουσία κατέκτησαν τα μέτωπα με ηγεσία αποφασισμένη να νικήσει: Γιουγκοσλαβία/Κίνα/Βιετνάμ. Η εξουσία χάθηκε όπου η ηγεσία δεν τη διεκδίκησε ή το έκανε με αμφιταλαντεύσεις, π.χ. Ιταλία/Ελλάδα/Γαλλία. Η πολιτική γραμμή και όχι τα Μέτωπα καθόρισαν το αποτέλεσμα. Τρίτον, αγνοεί το πραγματικό δεδομένο ότι αυτός που πάσχει και αντιδρά δεν είναι μια φαντασιακή εργατική τάξη αλλά οι κατεστραμμένοι μικροί και μεσαίοι (αστοί εννοείται) ενώ είναι, στην καλή περίπτωση, αμφίβολη η στάση των ανέργων και των φτωχότερων στρωμάτων. Σε παλιές εποχές θα μιλούσαμε, πολιτικά, για «αριστερισμό». Τώρα μάλλον θα πρέπει να κάνουμε τη διάκριση μεταξύ ψευδαισθήσεων και οξυμένων παραισθήσεων.
