Κείμενο του Τζόρτζιο Αγκάμπεν.
Όταν ο Guy Debord δημοσίευσε την Κοινωνία του θεάματος, η μεταμόρφωση της πολιτικής και γενικότερα της κοινωνικής ζωής σε θεαματική φαντασμαγορία, δεν είχε φτάσει ακόμη στα άκρα με τα οποία είμαστε σήμερα απολύτως εξοικειωμένοι. Γι’ αυτόν τον λόγο η διαύγεια της αμείλικτης διάγνωσης είναι, μπορούμε να πούμε, ακόμα αξιοσημείωτη: «Ο καπιταλισμός στην τελική μορφή του αυτοπαρουσιάζεται ως αχανής συσσώρευση θεαμάτων, όπου όλα αυτά που προηγουμένως βιώνονταν άμεσα, σήμερα έχουν αποτραβηχτεί και μετατραπεί σε αναπαράσταση» […]
Τα τελευταία είκοσι χρόνια η Ιταλία υπήρξε ένα εργαστήριο στο οποίο –ενώ η τρομοκρατία προμήθευε στο θέαμα μια κάλυψη που τραβούσε όλη την προσοχή– δοκιμάστηκε η μετάβαση των δυτικών δημοκρατιών προς την τελική φάση της ιστορικής τους εξέλιξης. Ποτέ –ούτε καν τη δεκαετία του ’50, όταν, με την εξάλειψη του φασισμού και του ναζισμού, τα ευρωπαϊκά κράτη ασχολήθηκαν σε μεγάλο βαθμό με τη διεκπεραίωση της αποστολής τους με άλλο τρόπο– μια τόσο τεράστια ποσότητα νόθευσης δεν είχε συγκεντρωθεί σε τόσο σύντομο χρόνο σε κάθε όψη της κοινωνικής ζωής.
Σε διάστημα λίγων χρόνων, ιδεολογίες, θρησκευτικές πεποιθήσεις, συνδικάτα, πολιτικά κόμματα και εφημερίδες, που ανάμεσά τους υπήρχαν συνήθως χειροπιαστές διαφορές και αντιπροσώπευαν αντιτιθέμενες παραδόσεις, έφτασαν σε συμφωνία, λες και καθοδηγούνταν από κάποιο αόρατο νήμα, επαναλαμβάνοντας τα ίδια λόγια, τον ίδιο λόγο για τα ίδια θέματα. Και ποτέ, σε οποιοδήποτε ολοκληρωτικό καθεστώς, δεν υπήρχε ένας τόσο ομογενοποιημένος και εναρμονισμένος λόγος (στον βαθμό που εξετάζονται ουσιαστικά πράγματα) όσο στην Ιταλία αυτά τα τελευταία χρόνια, μια περίοδο κατά την οποία τα πάντα συζητούνται με την προϋπόθεση ότι τίποτα δεν γίνεται κατανοητό. Και ποτέ, σε οποιαδήποτε δικτατορία, δεν υπήρχαν διανοούμενοι, αναγόμενοι ευχαρίστως στη θεαματική κατηγορία των ειδικών, που αναλαμβάνουν ευχαρίστως το καθήκον να προωθούν τη συναίνεση και την ηρεμία μέσα από τη σύγχυση των ιδεών. Αν συμφωνούμε ότι η συνθήκη του θεάματος είναι η τελική φάση στην εξέλιξη της μορφής κράτος –προς την οποία όλα τα κράτη του κόσμου φαίνονται να κινούνται σήμερα, λες και επιδρά πάνω τους μια μοιραία δύναμη– το θέαμα, με την περιορισμένη έννοια της μεσολαβημένης κυκλοφορίας της πληροφορίας, χρησιμεύει στο να καθίσταται ανέφικτο το ότι τα σοβαρά προβλήματα θα προσδιορίζονται με σαφήνεια και οι πολίτες θα έχουν στη διάθεσή τους τα απαραίτητα στοιχεία για τη διαμόρφωση αντίθετης σε σχέση μ’ αυτό γνώμης.
Τα τελευταία είκοσι χρόνια η Ιταλία υπήρξε ένα εργαστήριο στο οποίο –ενώ η τρομοκρατία προμήθευε στο θέαμα μια κάλυψη που τραβούσε όλη την προσοχή– δοκιμάστηκε η μετάβαση των δυτικών δημοκρατιών προς την τελική φάση της ιστορικής τους εξέλιξης. Ποτέ –ούτε καν τη δεκαετία του ’50, όταν, με την εξάλειψη του φασισμού και του ναζισμού, τα ευρωπαϊκά κράτη ασχολήθηκαν σε μεγάλο βαθμό με τη διεκπεραίωση της αποστολής τους με άλλο τρόπο– μια τόσο τεράστια ποσότητα νόθευσης δεν είχε συγκεντρωθεί σε τόσο σύντομο χρόνο σε κάθε όψη της κοινωνικής ζωής.
Σε διάστημα λίγων χρόνων, ιδεολογίες, θρησκευτικές πεποιθήσεις, συνδικάτα, πολιτικά κόμματα και εφημερίδες, που ανάμεσά τους υπήρχαν συνήθως χειροπιαστές διαφορές και αντιπροσώπευαν αντιτιθέμενες παραδόσεις, έφτασαν σε συμφωνία, λες και καθοδηγούνταν από κάποιο αόρατο νήμα, επαναλαμβάνοντας τα ίδια λόγια, τον ίδιο λόγο για τα ίδια θέματα. Και ποτέ, σε οποιοδήποτε ολοκληρωτικό καθεστώς, δεν υπήρχε ένας τόσο ομογενοποιημένος και εναρμονισμένος λόγος (στον βαθμό που εξετάζονται ουσιαστικά πράγματα) όσο στην Ιταλία αυτά τα τελευταία χρόνια, μια περίοδο κατά την οποία τα πάντα συζητούνται με την προϋπόθεση ότι τίποτα δεν γίνεται κατανοητό. Και ποτέ, σε οποιαδήποτε δικτατορία, δεν υπήρχαν διανοούμενοι, αναγόμενοι ευχαρίστως στη θεαματική κατηγορία των ειδικών, που αναλαμβάνουν ευχαρίστως το καθήκον να προωθούν τη συναίνεση και την ηρεμία μέσα από τη σύγχυση των ιδεών. Αν συμφωνούμε ότι η συνθήκη του θεάματος είναι η τελική φάση στην εξέλιξη της μορφής κράτος –προς την οποία όλα τα κράτη του κόσμου φαίνονται να κινούνται σήμερα, λες και επιδρά πάνω τους μια μοιραία δύναμη– το θέαμα, με την περιορισμένη έννοια της μεσολαβημένης κυκλοφορίας της πληροφορίας, χρησιμεύει στο να καθίσταται ανέφικτο το ότι τα σοβαρά προβλήματα θα προσδιορίζονται με σαφήνεια και οι πολίτες θα έχουν στη διάθεσή τους τα απαραίτητα στοιχεία για τη διαμόρφωση αντίθετης σε σχέση μ’ αυτό γνώμης.
(Βία και ελπίδα στο τελευταίο θέαμα, μτφρ. Π. Καλαμαράς, εκδ. Ελευθεριακή Κουλτούρα)
Σχόλια
