Στα χρόνια του καπιταλισμού που ζούμε, είδαμε εξαιρετικά πράγματα σε επίπεδο προϊόντων πολιτισμού, δηλαδή, δημιουργημάτων του ανθρώπου. Αν πάμε πίσω μέχρι την Αναγέννηση, που ουσιαστικά αρχίζει και διαμορφώνεται και ο πρώιμος καπιταλισμός, η οικονομία της αγοράς, που όλα χτίζονται γύρω από την ατομική ιδιοκτησία, το κέρδος και το χρήμα, βλέπουμε ότι, μέχρι σήμερα, ο δυτικός κόσμος έχει δημιουργήσει καταπληκτικά πράγματα, με τους μεγάλους ζωγράφους, γλύπτες, αρχιτέκτονες κ.λπ.. Κι έτσι ο δυτικός πολίτης ζει σε κοινωνίες που σε επίπεδο προϊόντων πολιτισμού έχουν τα πάντα. Σε υπεραφθονία υπάρχουν αριστουργήματα στα μουσεία, τα θέατρα, τις όπερες, τις βιβλιοθήκες, ακόμα και σε δρόμους και πλατείες. Βγαίνοντας, όμως, λίγο έξω απ’ αυτό και κοιτώντας το από κάποια απόσταση, σε συνδυασμό με την τροπή της κοινωνικής ζωής, διαπιστώνεις ότι αυτή η τεράστια παραγωγή προϊόντων πολιτισμού και η δημιουργία θεσμών και κέντρων πολιτισμού δεν απέτρεψε καθόλου τη βαρβαρότητα.
Συνηθίσαμε τα τελευταία χρόνια να λέμε ότι όταν κυκλοφορούν στην κοινωνία σπουδαία έργα τέχνης κι όταν οι άνθρωποι μαθαίνουν γράμματα και τελειώνουν τα σχολεία και τα πανεπιστήμια, εκπολιτίζονται. Γι’ αυτό κι εμείς επενδύσαμε πάρα πολύ στα γράμματα και τις τέχνες, και καλά κάναμε. Όμως, διαπιστώνουμε ταυτόχρονα ότι ενώ αυτό είναι πολύ σπουδαίο, δεν αρκεί από μόνο του για να εκπολιτίσει τον άνθρωπο. Γιατί έχει μεγάλη σημασία, απολύτως καθοριστική, το σύστημα μέσα στο οποίο ζεις. Στην εποχή της Αναγέννησης που τα καλλιτεχνικά έργα είναι ανεπανάληπτα, ο πλούτος που συσσωρεύτηκε, οι κοινωνίες που χτίστηκαν, οι ωραίες πόλεις και οτιδήποτε άλλο, η εξέλιξη της τεχνολογίας και των επιστημών κ.λπ., στηρίζονταν ή συνδέονταν ή συνέβαιναν ταυτόχρονα με τις μεγαλύτερες γενοκτονίες στην ιστορία της ανθρωπότητας. Εάν σκεφτεί κανείς ότι όλα αυτά στην Ευρώπη γίνονταν με τον χρυσό και το ασήμι που υφάρπαζαν με πολύ μεγάλη βία από τις αποικίες, από την Αμερική κυρίως, τη βόρεια και τη νότια. Οι μελετητές, σήμερα, δίνουν συγκλονιστικά στοιχεία. Μόνο στη Λατινική Αμερική εξολοθρεύτηκαν 70 εκατομμύρια ιθαγενείς! Είναι ασύλληπτο το νούμερο. Και αυτοί δολοφονήθηκαν, κυρίως, στα ορυχεία, όπου δούλευαν μέχρι να πεθάνουν. Χωρίς ωράριο, έμπαιναν με το ζόρι οι ιθαγενείς στις τρύπες και έσκαβαν μέσα στη λάσπη, κάτω από όλες τις καιρικές συνθήκες, με πρωτόγονα μέσα, για να βγάλουν και να κουβαλήσουν τον χρυσό και το ασήμι, κι όταν πια έπεφταν από την εξάντληση, τους έριχναν σε ένα άλλο ομαδικό λάκκο με πτώματα, και τους αντικαθιστούσαν με άλλους. Κι αυτό συνεχιζόταν ασταμάτητα.
Μέσα στον 20ο αιώνα, στους πολέμους που έκανε ο δυτικός, ανεπτυγμένος, πολιτισμένος κόσμος, μ’ αυτή τη σπουδαία ιστορία στα γράμματα και τις τέχνες, από την Αρχαία Ελλάδα και τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία μέχρι σήμερα, σκοτώθηκαν 100 εκατομμύρια άνθρωποι! Πάνω από 50 εκατομμύρια οι νεκροί στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, που ξέσπασε ανάμεσα στις δυτικές χώρες και εξελίχθηκε σε παγκόσμιο. Κι άλλα σχεδόν 20 εκατομμύρια στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, που κι αυτός ήταν ευρωπαϊκός. Εννοείται ότι οι υλικές καταστροφές ήταν ανυπολόγιστες. Αν συνυπολογίσεις ότι οι Αμερικάνοι σκότωσαν τρία εκατομμύρια ανθρώπους στο Βιετνάμ και αν αθροίσεις τα εκατομμύρια που σκοτώθηκαν στο Κονγκό, την Αλγερία και σε πάρα πολλές άλλες περιοχές του κόσμου, από Αμερικάνους, Άγγλους, Γάλλους, Γερμανούς, Βέλγους, Πορτογάλους, Εβραίους κ.λπ., μιλάμε για πάνω από εκατό εκατομμύρια νεκρούς και άλλο ένα τεράστιο αριθμό αναπήρων και τραυματιών. Κι αν πάμε λίγο πιο πίσω από τον εικοστό αιώνα και υπολογίσουμε τα 40 εκατομμύρια ανθρώπων που απήγαγαν οι δυτικοί κυρίως από την Αφρική για να τους κάνουν δούλους, ο δείκτης της βαρβαρότητας εκτινάσσεται στα ύψη. Μπορεί αυτές οι τρομακτικές σε σκληρότητα και αγριότητα συμπεριφορές να είναι έργο πραγματικά πολιτισμένων κοινωνιών; Γιατί, ταυτόχρονα, από πάνω, υπάρχει μια βιτρίνα φωτεινή που περιλαμβάνει πανεπιστήμια, εκκλησίες, πολιτιστικά κέντρα, κινηματογράφους, συναυλιακούς χώρους, μεγαλοπρεπή κτήρια, γέφυρες, σιδηροδρόμους, δηλαδή τα πάντα. Εμείς δεν μπορεί να θέλουμε ένα τέτοιο κόσμο. Ένα κόσμο που εμείς θα ζούμε μέσα σε ένα πολύ ωραίο σπίτι με όλες τις ανέσεις, με βιβλιοθήκες, σαλόνια, θερμοσίφωνες, στερεοφωνικά και μεγάλες ψηφιακές οθόνες, αλλά όλα αυτά θα στηρίζονται σε γενοκτονίες και πολέμους που εξασφαλίζουν σε μας τον πλούτο και στους άλλους τη φτώχεια και το θάνατο.
Μπορούμε ν’ αλλάξουμε την Ευρώπη;
Η Ευρώπη μπορεί να αλλάξει μόνο από τους λαούς της. Με μια νέα Αναγέννηση, άλλου τύπου. Αλλά μέχρι να γίνει αυτό, ο καθένας πρέπει να φροντίσει τα του οίκου του. Γι’ αυτό, είναι ανάγκη να δούμε το ζήτημα του πολιτισμού στον τόπο μας με ένα διαφορετικό μάτι. Να δούμε ότι πολιτισμός είναι ο τρόπος που είναι οργανωμένη και λειτουργεί το κράτος και η κοινωνία σε όλους τους τομείς και όλα τα επίπεδα. Από τις τέχνες μέχρι την οδική συμπεριφορά. Να δούμε, για παράδειγμα, τον πολιτισμό σε σχέση με τη δικαιοσύνη. Εάν διασφαλίζεται η ισονομία στην πράξη. Εάν ο ισχυρός και ο ανίσχυρος, ο πλούσιος και ο φτωχός έχουν τα ίδια δικαιώματα και την ίδια μεταχείριση, γιατί όλες οι έρευνες και όλα τα στοιχεία αποδεικνύουν το αντίθετο, ότι δεν υπάρχει ισονομία, ότι η δικαιοσύνη είναι μεροληπτική. Αυτό τον καιρό γίνεται στην Αμερική μια εκτεταμένη αντιπαράθεση γύρω απ’ αυτό θέμα, γιατί τα στοιχεία αποκαλύπτουν ότι οι μαύροι και οι φτωχοί καταδικάζονται σε μεγαλύτερες ποινές από τους λευκούς και τους εύπορους για τα ίδια αδικήματα και ότι πολύ ευκολότερα δολοφονούνται από αστυνομικούς χωρίς να έχουν διαπράξει κανένα έγκλημα. Κι αυτή είναι μόνο μία πτυχή του ζητήματος της δικαιοσύνης. Το ζούμε όλο και πιο έντονα στην Ελλάδα. Πώς, για παράδειγμα, διασύρθηκαν και διώχτηκαν δεκάδες ανυπεράσπιστες γυναίκες που είναι οροθετικές. Ή πώς διαπομπεύθηκε και δικάστηκε ένας νεαρός που είχε το μπλογκ «Γέρων Παστίτσιος». Αλλά και πώς διαφεύγουν, δια της παραλείψεως, οι μεγάλοι καταχραστές του δημόσιου πλούτου. Ο λεγόμενος νομικός πολιτισμός έχει γίνει κόσκινο για να διαφυλαχτούν τα συμφέροντα της ολιγαρχίας και της εξουσίας.
Από τη μία πλευρά, εμείς ήμασταν τυχεροί, γιατί ζήσαμε σε μια από τις πιο πλούσιες περιόδους της ιστορίας. Σε μια κοινωνία ευημερίας, που οι άνθρωποι απέκτησαν υλικά αντικείμενα που δεν τα είχαν ποτέ τους ούτε φαντάστηκαν ποτέ στο παρελθόν ότι θα τα έχουν, αλλά αυτό θέλει και την ανάλογη παιδεία, γιατί αλλιώς γίνεσαι σαν τον νεόπλουτο, που έχει χρήματα και εξουσία, αλλά βγάζει τον χειρότερο εαυτό του. Ή επειδή έχει τα χρήματα και την εξουσία, πιστεύει ότι όλοι οι άλλοι είναι κατώτεροί του και μπορεί να τους εκμεταλλεύεται, ακόμα και να τους σκοτώνει.
Γιατί τώρα με τον ΣΥΡΙΖΑ;
Όταν έβαλα υποψηφιότητα τον Μάιο του ’12, κανένας δεν είχε υπολογίσει ότι θα είχε τέτοια εκτίναξη ο ΣΥΡΙΖΑ. Να μην ξεχνάμε ότι πριν από τις εκλογές του Μαΐου, οι μετρήσεις έδιναν στον ΣΥΡΙΖΑ ένα 7 με 8% και ήταν όλοι ευχαριστημένοι. Πήρε, όμως, 17% και σε ενάμιση μήνα έφτασε στο 27%. Συμμετείχα τότε όχι για να γίνω βουλευτής, και μάλιστα σε μια εκλογική περιφέρεια που έβγαινε μόνο ο πρόεδρος. Έχοντας μπει σ’ αυτή την τρομαχτική κρίση, ότι βιώνουμε μια μεθοδευμένη καταστροφή της Ελλάδας, καταστροφή οικονομική, κοινωνική και πολιτισμική, αισθάνθηκα την ανάγκη να δουλέψω μέσα σε μια μεγαλύτερη συλλογικότητα απ’ αυτές με τις οποίες συνεργαζόμουν, για να έχουμε ένα μεγαλύτερο αποτέλεσμα, γιατί πια δεν μας έπαιρνε ο χρόνος. Είχα τη λογική ότι ένα πράγμα το χτίζουμε σταδιακά και επηρεάζουμε μέσα από το παράδειγμα, μέσα από τις προτάσεις μας, με το υπόδειγμα, την κοινωνία. Αλλά τώρα, μπροστά στην κρισιμότητα της κατάστασης, δεν έχουμε αυτή την πολυτέλεια. Τώρα χρειάζεται να δουλέψουμε με το τρέχον, το άμεσο, αυτό που κάθε καθυστέρηση το κάνει πιο οδυνηρό και την καταστροφή πιο μεγάλη και αναπότρεπτη.
Ο πολίτης σήμερα είναι άσχημα στριμωγμένος στη γωνία. Όταν βρεθεί κανείς σε τόσο δυσμενή θέση και βλέπει ότι το έδαφος, το στέρεο, στο οποίο πατούσε έχει γίνει κινούμενη άμμος, που μπορεί ανά πάσα στιγμή να τον καταπιεί, συνήθως αντιδρά με δύο τρόπους. Ο ένας τρόπος είναι να αντισταθεί, να εξεγερθεί, να επιτεθεί σ’ αυτόν που του ανέτρεψε αυτή τη σταθερότητα και απειλεί να τον καταβροχθίσει κι ο άλλος τρόπος είναι αυτή η κατάσταση να του δημιουργήσει πανικό. Μόλις δημιουργηθεί ο πανικός, που είναι από τις πιο ανεξέλεγκτες ψυχικές αναστατώσεις, ο άνθρωπος δεν μπορεί να λειτουργήσει με σωστά κριτήρια. Όταν πανικοβληθεί μπορεί εύκολα να χειραγωγηθεί. Αυτός που του προκαλεί τον πανικό με τις ενέργειές του, μπορεί πιο εύκολα να τον κατευθύνει, να τον αδρανοποιήσει ή να τον στρέψει προς τα εκεί που επιθυμεί. Πιστεύω ότι όλοι οι άνθρωποι συνειδητοποιούν πόσο επικίνδυνα άτομα είναι αυτοί που κυβερνούν τον τόπο, τι καταστροφή προκαλούν, ο Σαμαράς, ο Βενιζέλος και οι ξένοι που τους στηρίζουν, αλλά πολλοί είναι σε κατάσταση πανικού. Κι ένας άνθρωπος που είναι σε κατάσταση πανικού, αντιδρά σπασμωδικά, δεν λειτουργεί η λογική. Κι αυτοί το ξέρουν, γιατί η επιστήμη του φόβου έχει αναπτυχθεί πάρα πολύ από τις εξουσίες. Βλέπουμε, στο δυτικό κόσμο, πώς καλλιεργείται συστηματικά ο εκφοβισμός και η κατατρομοκράτηση της κοινωνίας για να μην αντιδρά στις πολιτικές της εξουσίας, για να υποτάσσεται.
Στην Ελλάδα, ανέκαθεν χρησιμοποιούσαν σαν όπλο το φόβο. Φαίνεται, όμως, ότι αυτή η τρομοκρατία δεν πιάνει όσο έπιανε στο παρελθόν. Κι αυτό γιατί έχουν σαπίσει τα κόμματα εξουσίας που την ασκούν. Φαίνεται η σήψη τους, ζέχνει. Πιάνει ακόμα σε ένα όχι αμελητέο κομμάτι του λαού, αλλά οι διαρροές μεγαλώνουν. Κι αυτοί για να κρατήσουν τον κόσμο σε κατάσταση τρόμου και πανικού αυξάνουν συνεχώς τη δόση φόβου, αλλά μ’ αυτή την υπερβολική δόση, το overdose, αρχίζει ο κόσμος να τους ξερνάει.
Η Αριστερά πρέπει να λάβει πολύ σοβαρά υπόψη της ότι η κοινωνία είναι πολύ απογοητευμένη με τα κόμματα και τους πολιτικούς, γενικώς. Και είναι επιφυλακτική ακόμα και με μας, που δεν έχουμε δοκιμαστεί. Η παρακμή και η διάλυση των κομμάτων εξουσίας έχει προκαλέσει στην κοινωνία μία αποστροφή για την πολιτική. Καθήκον και υποχρέωσή μας είναι, για να μην απαξιώνει η κοινωνία την πολιτική, να καθαρίσουμε την κόπρο της εξουσίας και να εφαρμόσουμε μια άλλη πολιτική, ανοιχτή, δημοκρατική και σύγχρονη.
Κι αν κερδίσουμε τις εκλογές και σχηματίσουμε κυβέρνηση, αυτό θα είναι ένα σημαντικό άλμα προς τα πάνω. Εμπρός, λοιπόν, αγαπητοί συμπολίτες, να νικήσουμε!
(Από μία συζήτηση στην ERTOPEN με την Εύη Ξυνού)
Στέλιος Ελληνιάδης
